«Ασύρματος»: η γειτονιά εφιάλτης που έφερε τη «Συνοικία το όνειρο» (ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΕΣΤ)

Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1951, ο Κώστας Νίτσος, ένας από τους επιφανέστερους δημοσιογράφους του 20ου αιώνα, που διετέλεσε διευθυντής των «ΝΕΩΝ», εκδότης του περιοδικού «Θέατρο» και διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου ξεκινά τη δημοσίευση του οδοιπορικού του στις φτωχότερες συνοικίες της Αθήνας.

Το αφιέρωμα Η ΑΘΗΝΑ ΓΕΜΑΤΗ ΤΡΩΓΛΕΣ, ξεκινά με τη συνοικία του Ασυρμάτου, τη μικρή γειτονιά στον λόφο του Φιλοπάππου, που πήρε το όνομα της από τη Ναυτική

Ως τελευταίο δείγμα για να τη θυμίζουν έχουν μείνει τα πολύ όμορφα πέτρινα σπίτια που χτίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’50, σε ένα τμήμα του συνοικισμού, για να αντιμετωπιστεί το μεγάλο στεγαστικό πρόβλημα που αντιμετώπιζαν για δεκαετίες οι μικρασιάτες κάτοικοί του.

«ΤΑ ΝΕΑ», 4 Σεπτεμβρίου 1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Είναι θλιβερό το γεγονός, τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, που εδημιούργησε στην Ελλάδα οξύτατο στεγαστικό πρόβλημα, κι ενώ βρισκόμαστε στον τέταρτο χρόνο του Σχεδίου Μάρσαλ, να επικρατούν στο κέντρο των Αθηνών τόσο απαίσιες και πρωτόγονες οικιστικές συνθήκες», γράφει ο Κώστας Κίτσος στις 4 Σεπτεμβρίου του 1951 για τον συνοικισμό του Ασυρμάτου «σ’ ένα εγκαταλελειμμένο νταμάρι, στο Λόφο των Νυμφών, κάτω από την Πνύκα και δίπλα στην παλιά Σχολή Ασυρμάτου του Ναυτικού»

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσαν τότε «ΤΑ ΝΕΑ»,  677 οικογένειες που αριθμούσαν 2569 ανθρώπους ζούσαν «σε απερίγραπτα φρικτές τρώγλες», με το 49% των οικογενειών βρίσκονταν «εγκαταλελειμμένες εκεί από το 1923».

Η πλειοψηφία των κατοίκων του Ασυρμάτων ήταν πρόσφυγες από την Αττάλεια της Μικράς Ασίας, που μετά την Καταστροφή, ξεριζώθηκαν εγκαταλείποντας τα σπίτια και τις περιουσίες τους και φτάνοντας στη μητέρα πατρίδα αγωνίστηκαν για την επιβίωση μέσα σε «ετοιμόρροπες πλίθινε τρώγλες, σαπισμένες ξύλινες παράγκες, τενεκεδένιες τρώγλες, κολλημένες η μιά πάνω στην άλλη, με στενότατες διαβάσεις μεταξύ τους, όλες μονοδωμάτιες κι όλες χαμηλοτάβανες και πληκτικές, χωρίς στοιχειώδη αποχέτευση, χωρίς νερό, χωρίς ηλεκτρικό φως, με πολλή υγρασία και λίγον αέρα»

Το 1951 ο Κώστας Νίτσος κατέγραψε πως «κανένα από τα σπιτάκια του Ασυρμάτου δεν έχει νερό.  2.569 άνθρωποι υδρεύονται από 12 κοινές βρύσες. Τα 92% από τα σπιτάκια των 677 οικογενειών δεν έχουν αποχωρητήριο! Μόλις ένα 4% από τα σπιτάκια διαθέτουν στοιχειώδη αποχωρητήρια μέσα κι ένα άλλο 4% έξω από τα μονοδωμάτια σπιτάκια. Τα υπόλοιπα 92% εξυπηρετούνται από τέσσερα δημόσια αποχωρητήρια που βρίσκονται σε τέσσερα σημεία του Συνοικισμού.»

Ως προς την παρασκευή του φαγητού, το 64% των σπιτιών δεν είχαν καθόλου κουζίνα. Οι νοικοκυρές μαγείρευαν σε φουφούδες και γκαζιέρες μέσα στο μοναδικό δωμάτιό τους ή έξω στις στενές διαβάσεις, ανάμεσα στα σπίτια.

Ηλεκτρικό φως είχε μόνο το 26% των σπιτιών, με τη συντριπτική τους πλειοψηφία να φωτίζονται από λάμπες και λυχνάρια.

Οι κάτοικοι του Ασυρμάτου έχοντας να αντιμετωπίσουν αυτές τις τραγικές συνθήκες ζούσαν κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλο.

«Χαρακτηριστικά της αθλιότητας που επικρατεί είναι και τα στοιχεία που φανερώνουν πόσα άτομα αναλογούν σε κάθε κρεβάτι. 19% αναλογούν μέχρις ένα άτομο σε κάθε κρεβάτι, 43% αναλογούν σε περισσότερα από ένα και μέχρι δύο άτομα σε κάθε κερβάτι. 23% αναλογούν σε δύο μέχρι τρία άτομα σε κάθε κρεβάτο και το φοβερότερο απ’ όλα 15% αναλογούν σε περισσότερα από τρία άτομα σε κάθε κρεβάτι. Αυτό το 15% σημαίνει ότι υπάρχουν δύο κατοικίες με εννέα άτομα και ένα κρεβάτι, οκτώ κατοικίες με οκτώ άτομα και ένα κρεβάτι, οκτώ κατοικίες με επτά άτομα και ένα κρεβάτι, εννέα κατοικίες με έξη άτομα και ένα κρεβάτι, δεκαπέντε κατοικίες με πέντε άτομα και ένα κρεβάτι και δύο κατοικίες με δέκα άτομα και δύο κρεβάτια».

Μάλιστα από τις 677 κατοικίες οι 405 είχαν εμβαδόν λιγότερο από 10 τετραγωνικά μέτρα.

Εδώ πδφ τρώγλες 5.9.1951

«Στον αριθμό αίφνης 140 Α’ μια οικογένεια εργάτου οικοδομών, με οκτώ άτομα στεγάζεται σε ένα δωμάτιο 3X2 μέτρα. Δηλαδή οκτώ άτομα ζουν σε 6 τετραγωνικά μέτρα, χωρίς κανέναν άλλο βοηθητικό χώρο, κουζίνα ή αποχωρητήριο, 28 ολόκληρα χρόνια από τότε που ήρθαν πρόσφυγες από την Αττάλεια είναι εγκατεστημένοι σ’ αυτή την τρώγλη. Εκεί γεννήθηκαν και τα έξι παιδιά τους – τέσσαρες γυιοί και δυό κόρες. Μια ζωή ολόκληρη βασανίζονται να αναστήσουν τα παιδιά τους. Τα τρία μικρότερα έχουν ήδη αδενοπάθεια. Το περιβάλλον είναι φτωχότατο. Ένα τραπέζι με μια γκαζιέρα, ένα τηγάνι, έναν τέντζερη και λίγα πιάτα, ένα μπαούλο κι ένα κρεβάτι αποτελούν το νοικοκυριό τους σπιτιού. Τα έξη παιδιά κοιμούνται στο πάτωμα και είναι θαύμα πως χωράνε. (…) Στο αριθμό 123 άλλη τραγωδία. Μια άπορη οικογένεια εργάτου μπετόν, άνεργο από καιρό, με έξη παιδιά, ζη σ’ ένα δωμάτιο 10 τετραγωνικών μέτρων. Οι γονείς κοιμούνται στο μοναδικό κρεβάτι και τα παιδιά στο πάτωμα (…) Αξίζει όμως να σημειωθεί και η περίπτωση μιας κοπέλλας 27 χρονών, με μοναδικό πόρο ζωής μια σύνταξη 220 χιλιάδων δραχμών τον μήνα, που κοιμάται στο ύπαιθρο γιατί το στέγαστρο κατέρρευσε. Δεν χρειάζεται εξ άλλου να τονισθούν οι ηθικοί κίνδυνοι που δημιουργούνται από το γεγονός ότι τόσα πολλά ενήλικα άτομα κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο και με τόση στενότητα χώρου»

Το 1954, ως μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, σε ένα κομμάτι του προσφυγικού οικισμού ξεκίνησε οι ανέγερση πέτρινων κατοικιών, που διατηρούνται μέχρι και σήμερα.

Οι άθλιες πάντως συνθήκες στον παλιό οικισμό του Ασυρμάτου συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια και ήταν αυτές που ενέπνευσαν στον ηθοποιό Αλέκο Αλεξανδράκη τη δημιουργία της ταινίας «Συνοικία το όνειρο» σε σενάριο Κώστα Κοτζιά και Τάσου Λειβαδίτη.

Ο Αλεξανδράκης συνάντησε μεγάλες δυσκολίες και παρεμβάσεις μέχρι να καταφέρει να «βγάλει» την ταινία του στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Εδώ πδφ απαγόρευση

Ήταν σαφές ότι κάποιοι δεν επιθυμούσαν να φτάσει «Η συνοικία το όνειρο» στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Η ταινία τελικά έκανε πρεμιέρα στις 16 Οκτωβρίου 1961, έχοντας αποσπάσει λίγες εβδομάδες πριν, βραβείο β’ ανδρικού ρόλου και φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, αλλά και έχοντας υποστεί μεγάλες λογοκριτικές παρεμβάσεις.

Σε συνέντευξη του στην ΕΡΤ και τον Άρη Σκιαδόπουλο το 1996, ο  Αλέκος Αλεξανδράκης είχε δηλώσει «Προσπάθησαν με τα κοψίματα να μη φανεί, ότι αυτή η συνοικία ήταν μέσα στην Αθήνα. Ότι οι άνθρωποι δεν σκέφτονται και δεν φέρονται έτσι…οι Έλληνες. Δηλαδή έκοψαν έναν κλάδο, που υπήρχε ένας εργάτης, ο οποίος σιγά σιγά προσπαθούσε να τους πείσει όλους αυτούς της συνοίκιας που προσπαθούσαν με παγαποντιές να κερδίσουν να κάνουν…να αναπνεύσουν, ότι μόνο αν ενωθούν, αν…Αυτά φύγαν όλα και μείνανε μόνο οι παγαποντιές. Είχε κι έναν άλλο κλάδο έναν τρελό…για μια στιγμή [επέτρεψαν να εμφανίζεται] γιατί λέει οι τρελοί στα άσυλα, δεν είναι στους δρόμους στην Ελλάδα, ενώ τότε δεν υπήρχε γειτονιά χωρίς τον τρελό της»

Ακόμα και «πετσκομμένη» πάντως, η ταινία «Συνοικία το Όνειρο» με πρωταγωνιστές τον Αλέκο Αλεξανδράκη, την Αλίκη Γεωργούλη και τον Μάνο Κατράκη και με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση να ερμηνεύει τις συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί αναμφισβήτητα μία από τις κορυφαίες ταινίες στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και κρατάει ζωντανή στη μνήμη μας την ιστορία μιας συνοικίας που θα αντικατοπτρίζει πάντα τον μόχθο εκατομμυρίων ξεριζωμένων Ελλήνων να ζήσουν ξεχασμένοι μέσα στην ίδια τους την πατρίδα.