75 χρόνια από τη Μεγάλη Νίκη: Koινή ευθύνη απέναντι στην Ιστορία και το μέλλον

«Εβδομήντα πέντε χρόνια έχουν περάσει από το τέλος του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Μερικές γενιές έχουν μεγαλώσει όλα αυτά τα χρόνια. Ο πολιτικός χάρτης του πλανήτη έχει αλλάξει. Η Σοβιετική Ένωση που πέτυχε μια επική, συντριπτική νίκη ενάντια στον ναζισμό και έσωσε ολόκληρο τον κόσμο, δεν υπάρχει. Ακόμα και τα ίδια τα γεγονότα αυτού του πολέμου έχουν γίνει μια μακρινή ανάμνηση, και για όσους μετείχαν σε αυτόν. Γιατί, λοιπόν, η Ρωσία γιορτάζει την 9η Μαΐου ως μεγαλύτερη

Συνήθως λένε ότι ο πόλεμος έχει αφήσει ένα βαθύ αποτύπωμα στην ιστορία κάθε οικογένειας. Πίσω από αυτά τα λόγια, υπάρχουν μοίρες εκατομμυρίων ανθρώπων, τα βάσανα και ο πόνος της απώλειας, επίσης η υπερηφάνεια, η αλήθεια και η μνήμη.

Για τους γονείς μου, ο πόλεμος σήμαινε τις τρομερές δοκιμασίες της Πολιορκίας του Λένινγκραντ, όπου πέθανε ο δίχρονος αδελφός μου, Βίτια, όπου η μητέρα μου, ως εκ θαύματος, κατάφερε να επιβιώσει. Ο πατέρας μου, παρά την απαλλαγή του από το ενεργό καθήκον, προσφέρθηκε να υπερασπιστεί την πατρίδα του. Έλαβε την ίδια απόφαση όπως και εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες. Πολέμησε στο προγεφύρωμα Νέβσκι Πιατατσόκ και τραυματίστηκε σοβαρά. Και όσο περισσότερα χρόνια περνούν τόσο περισσότερο νιώθω την ανάγκη να μιλήσω στους γονείς μου και να μάθω περισσότερα για τη ζωή τους την περίοδο του πολέμου. Ωστόσο, είναι αδύνατο να το κάνω αυτό πια, γι’ αυτό φυλάω στην καρδιά μου όλες τις συνομιλίες με τον πατέρα και τη μητέρα μου επί του θέματος, τα λίγα αισθήματα που φανέρωσαν.

Άνθρωποι της ηλικίας μου και εγώ πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό τα παιδιά, τα εγγόνια μας και τα δισέγγονά μας να καταλάβουν το μαρτύριο και τις δυσκολίες που υπέστησαν οι πρόγονοί τους. Να καταλάβουν πώς και γιατί οι πρόγονοί τους κατάφεραν να επιμείνουν και να κερδίσουν. Από πού προήλθε η αγνή, σιδερένια βούλησή τους που εξέπληξε και γοήτευσε ολόκληρο τον κόσμο; Σίγουρα, υπερασπίστηκαν το σπίτι τους, τα παιδιά τους, τους αγαπημένους και τις οικογένειές τους. Ωστόσο, αυτό που τους ένωσε ήταν η αγάπη για την πατρίδα τους, τη Μητέρα Πατρίδα τους. Αυτό το βαθύ, προσωπικό συναίσθημα αντικατοπτρίζεται πλήρως στην ίδια την ουσία του λαού μας και έγινε ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες στον ηρωικό, με θυσίες αγώνα του ενάντια στους Ναζί.

Αναρωτιέμαι συχνά: Τι θα έκανε η σημερινή γενιά; Πώς θα δράσει όταν αντιμετωπίσει μια κατάσταση κρίσης; Βλέπω νέους γιατρούς, νοσοκόμες, μερικές φορές νέους απόφοιτους που πηγαίνουν σήμερα στην «κόκκινη ζώνη» για να σώσουν ζωές. Βλέπω τους στρατιώτες μας που πολεμούσαν, μέχρι την τελευταία πνοή, τη διεθνή τρομοκρατία στον Βόρειο Καύκασο και στη Συρία. Είναι τόσο νέοι. Πολλοί στρατιώτες που ήταν μέρος της θρυλικής, αθάνατης 6ης Μοίρας Αλεξιπτωτιστών ήταν 19-20 ετών. Όλοι, όμως, απέδειξαν ότι ήταν άξιοι του άθλου των πολεμιστών της πατρίδας μας που την υπερασπίστηκαν κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.

Γι’ αυτό είμαι βέβαιος ότι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έθνους της Ρωσίας είναι να εκπληρώσει το καθήκον του χωρίς να λυπάται για τον εαυτό του όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. Τέτοιες αξίες όπως η ανιδιοτέλεια, ο πατριωτισμός, η αγάπη για το σπίτι, την οικογένεια και την πατρίδα παραμένουν θεμελιώδεις και κεντρικές στη ρωσική κοινωνία μέχρι σήμερα. Αυτές οι αξίες είναι, σε μεγάλο βαθμό, η ραχοκοκαλιά της κυριαρχίας της χώρας μας.

Σήμερα, έχουμε νέες παραδόσεις που δημιουργούνται από τους ανθρώπους, όπως το Αθάνατο Τάγμα. Αυτή είναι η πορεία μνήμης που συμβολίζει την ευγνωμοσύνη μας, καθώς και τη ζωντανή σύνδεση και τους δεσμούς αίματος μεταξύ των γενεών. Εκατομμύρια άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους με τις φωτογραφίες των συγγενών τους που υπερασπίστηκαν την Πατρίδα τους και νίκησαν τους Ναζί. Αυτό σημαίνει ότι οι ζωές τους, οι δοκιμασίες και οι θυσίες τους, καθώς και η Νίκη που άφησαν σε εμάς δεν θα ξεχαστούν ποτέ.

Έχουμε ευθύνη απέναντι στο παρελθόν και στο μέλλον μας να κάνουμε τα μέγιστα ώστε να αποτρέψουμε να συμβούν ξανά αυτές οι τρομερές τραγωδίες. Ως εκ τούτου, θεώρησα ότι είναι καθήκον μου να δημοσιεύσω ένα άρθρο σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Έχω συζητήσει αυτή την ιδέα αρκετές φορές με ξένους ηγέτες και έχουν δείξει την κατανόησή τους. Στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου έτους, όλοι συμφωνήσαμε σε ένα πράγμα: Είναι ουσιαστικό να μεταδώσουμε στις μελλοντικές γενιές τη μνήμη του γεγονότος ότι οι Ναζί ηττήθηκαν πρωτίστως από τον σοβιετικό λαό και ότι οι εκπρόσωποι όλων των Δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης πολεμούσαν πλάι πλάι σε αυτή την ηρωική μάχη, τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν. Κατά τη διάρκεια αυτής της Συνόδου Κορυφής, μίλησα επίσης με τους ομολόγους μου για την όχι απλή προπολεμική περίοδο.

Αυτή η συνομιλία προκάλεσε αναταραχή στην Ευρώπη και τον κόσμο. Κι αυτό σημαίνει ότι είναι πράγματι αναγκαίο και επίκαιρο να απευθυνθούμε στα μαθήματα του παρελθόντος. Ταυτόχρονα, υπήρξαν πολλές συναισθηματικές εκρήξεις, αποτυχημένες μεταμφιεσμένες ανασφάλειες και ισχυρές κατηγορίες. Ενεργώντας καθ’ έξιν, ορισμένοι πολιτικοί έσπευσαν να ισχυριστούν ότι η Ρωσία προσπαθεί να ξαναγράψει την ιστορία. Ωστόσο, απέτυχαν να αντικρούσουν ένα μόνο γεγονός ή να αντικρούσουν ένα μόνο επιχείρημα. Είναι πράγματι δύσκολο, ακόμα και αδύνατο, να αντικρούσουμε τα πρωτότυπα ντοκουμέντα που, παρεμπιπτόντως, βρίσκονται όχι μόνο στα ρωσικά, αλλά και στα ξένα αρχεία.

Επομένως, υπάρχει ανάγκη να εξεταστούν περαιτέρω οι λόγοι που προκάλεσαν τον παγκόσμιο πόλεμο και να προβληματιστούμε σχετικά με τα περίπλοκα γεγονότα, τις τραγωδίες και τις νίκες του, καθώς και τα μαθήματά του, τόσο για τη χώρα μας όσο και για ολόκληρο τον κόσμο. Και όπως είπα, είναι ζωτικής σημασίας να βασίζεστε αποκλειστικά σε αρχειακά έγγραφα και σύγχρονα αποδεικτικά στοιχεία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα οποιεσδήποτε ιδεολογικές ή πολιτικοποιημένες εικασίες.

Θα ήθελα να υπενθυμίσω για άλλη μια φορά το προφανές γεγονός. Οι βασικές αιτίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προέρχονται κυρίως από τις αποφάσεις που ελήφθησαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών έγινε σύμβολο σοβαρής αδικίας για τη Γερμανία. Βασικά υπονοούσε ότι η χώρα επρόκειτο να ληστευτεί και ότι αναγκαζόταν να πληρώσει τεράστιες αποζημιώσεις στους δυτικούς συμμάχους που εξασθένισαν την οικονομία της. Ο Γάλλος στρατηγός Φερντινάν Φος, ο οποίος υπηρέτησε ως Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής, περιέγραψε προφητικά αυτή τη Συνθήκη: «Δεν είναι ειρήνη. Είναι μια ανακωχή για είκοσι χρόνια».

Ήταν ακριβώς η εθνική ταπείνωση που έγινε γόνιμο έδαφος για ριζοσπαστικά και ρεβανσιστικά αισθήματα στη Γερμανία. Οι Ναζί έπαιξαν επιδέξια με τα συναισθήματα των ανθρώπων και δημιούργησαν την προπαγάνδα τους, υποσχόμενοι να απελευθερώσουν τη Γερμανία από την «κληρονομιά των Βερσαλλιών» και να αποκαταστήσουν στη χώρα την προηγούμενη ισχύ της, ενώ ουσιαστικά ωθούσαν τον γερμανικό λαό σε πόλεμο. Παραδόξως, τα δυτικά κράτη, ιδίως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, συνέβαλαν άμεσα ή έμμεσα σε αυτό. Οι χρηματοοικονομικοί και βιομηχανικοί κύκλοι τους επένδυσαν ενεργά σε γερμανικά εργοστάσια και εργοστάσια παραγωγής στρατιωτικών προϊόντων. Άλλωστε, πολλοί άνθρωποι στην αριστοκρατία και το πολιτικό κατεστημένο υποστήριξαν ριζοσπαστικά, ακροδεξιά και εθνικιστικά κινήματα που δυνάμωναν τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ευρώπη.

Η «παγκόσμια τάξη των Βερσαλλιών» προκάλεσε πολλές αφανείς αντιπαραθέσεις και προφανείς συγκρούσεις. Περιστράφηκαν γύρω από τα σύνορα των νέων ευρωπαϊκών κρατών που ορίστηκαν τυχαία από τους νικητές στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η οριοθέτηση σχεδόν αμέσως ακολουθήθηκε από εδαφικές διαφορές και αμοιβαίες διεκδικήσεις που μετατράπηκαν σε «ωρολογιακές βόμβες».

Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες για αυτό τον διεθνή οργανισμό για τη διασφάλιση της διαρκούς ειρήνης και της συλλογικής ασφάλειας. Ήταν μια προοδευτική ιδέα που, εάν είχε ακολουθηθεί με συνέπεια, θα μπορούσε, και δεν είναι υπερβολή, να είχε αποτρέψει την επανάληψη των φρικαλεοτήτων ενός παγκοσμίου πολέμου.

Ωστόσο, η Κοινωνία των Εθνών στην οποία κυριαρχούσαν οι νικηφόρες δυνάμεις της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, αποδείχθηκε αναποτελεσματική και κατακλύστηκε από άσκοπες συζητήσεις. Στην Κοινωνία των Εθνών και την ευρωπαϊκή ήπειρο γενικά δεν εισακούστηκαν οι επανειλημμένες εκκλήσεις της Σοβιετικής Ένωσης σχετικά με την καθιέρωση ενός δίκαιου συστήματος συλλογικής ασφάλειας, ιδιαιτέρως, για την υπογραφή ενός συμφώνου της Ανατολικής Ευρώπης και ενός συμφώνου του Ειρηνικού για την πρόληψη της επιθετικότητας. Αυτές οι προτάσεις αγνοήθηκαν.

Η Κοινωνία των Εθνών απέτυχε επίσης να αποτρέψει τις συγκρούσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως την επίθεση της Ιταλίας στην Αιθιοπία, τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία, την ιαπωνική επίθεση εναντίον της Κίνας και την προσάρτηση της Αυστρίας στη Ναζιστική Γερμανία. Επιπλέον, στην περίπτωση της Συνωμοσίας του Μονάχου, στην οποία εκτός από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι συμμετείχαν οι ηγέτες της Βρετανίας και της Γαλλίας, πραγματοποιήθηκε ο διαμελισμός της Τσεχοσλοβακίας με την πλήρη έγκριση της Κοινωνίας των Εθνών. Θα ήθελα να επισημάνω εν προκειμένω ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους Ευρωπαίους ηγέτες της εποχής, ο Στάλιν δεν λερώθηκε με τις συναντήσεις με τον Χίτλερ, που ήταν γνωστός μεταξύ των Δυτικών εθνών ως αρκετά αξιόπιστος πολιτικός και ήταν ευπρόσδεκτος επισκέπτης στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Η Πολωνία ενεπλάκη, επίσης, στη διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας μαζί με τη Γερμανία. Αποφάσισαν μαζί εκ των προτέρων ποιος θα πάρει ποια τσεχοσλοβάκικα εδάφη. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1938, ο Πολωνός πρέσβης στη Γερμανία, Γιόζεφ Λίπσκι, ανέφερε στον υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας, Γιόζεφ Μπεκ, τις ακόλουθες διαβεβαιώσεις του Χίτλερ: «…σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ Πολωνίας και Τσεχοσλοβακίας σχετικά με τα συμφέροντά μας στο Tesin, το Ράιχ θα στεκόταν δίπλα στην Πολωνία». Ο ναζιστής ηγέτης μάλιστα παρότρυνε και συμβούλεψε ότι η Πολωνία θα ενεργούσε «μόνο όταν οι Γερμανοί καταλάβουν τα Σουδητικά Όρη».

Η Πολωνία γνώριζε ότι χωρίς την υποστήριξη του Χίτλερ, τα σχέδια για προσάρτηση ήταν καταδικασμένα να αποτύχουν. Θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτό το ιστορικό της συνομιλίας μεταξύ του Γερμανού Πρέσβη στη Βαρσοβία, Χανς-Άντολφ Φον Μόλτκε, και του Γιόζεφ Μπεκ που πραγματοποιήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1938 και επικεντρώθηκε στις σχέσεις Πολωνίας-Τσεχίας και στη θέση της Σοβιετικής Ένωσης σε αυτό το θέμα. Λέει: «Ο κ. Μπεκ εξέφρασε πραγματική ευγνωμοσύνη για την πιστή μεταχείριση που δόθηκε στα πολωνικά συμφέροντα στη Διάσκεψη του Μονάχου, καθώς και για την ειλικρίνεια των σχέσεων κατά τη διάρκεια της τσεχικής σύγκρουσης. Η στάση του Φύρερ και του Καγκελάριου εκτιμήθηκε πλήρως από την κυβέρνηση και τον λαό [της Πολωνίας]».

Η κατάτμηση της Τσεχοσλοβακίας ήταν βάναυση και κυνική. Το Μόναχο κατέστρεψε ακόμα και τις επίσημες, εύθραυστες εγγυήσεις που παρέμεναν στην ήπειρο. Έδειξε ότι οι αμοιβαίες συμφωνίες ήταν άχρηστες. Ήταν η Συνωμοσία του Μονάχου που χρησίμευσε ως «σκανδάλη» και έκανε αναπόφευκτο τον μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη.

Σήμερα, Ευρωπαίοι πολιτικοί, και ιδιαίτερα Πολωνοί ηγέτες, επιθυμούν να κρύψουν τη Συνωμοσία του Μονάχου κάτω από το χαλί. Γιατί; Το γεγονός ότι οι χώρες τους κάποτε παραβίασαν τις δεσμεύσεις τους και υποστήριξαν τη Συνωμοσία του Μονάχου, με μερικούς από αυτούς ακόμα και να συμμετέχουν στον διαμοιρασμό, δεν είναι ο μόνος λόγος. Ένας άλλος λόγος είναι, και είναι κάπως ενοχλητικό να τον θυμόμαστε, ότι κατά τη διάρκεια αυτών των δραματικών ημερών του 1938, η Σοβιετική Ένωση ήταν η μόνη που υπερασπίστηκε την Τσεχοσλοβακία.

Η Σοβιετική Ένωση, σύμφωνα με τις διεθνείς της υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών με τη Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία, προσπάθησε να αποτρέψει την τραγωδία. Εν τω μεταξύ, η Πολωνία, για τα συμφέροντά της, κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να εμποδίσει τη δημιουργία ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας στην Ευρώπη. Ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών, Γιόζεφ Μπεκ, έγραψε για αυτό στην επιστολή του, της 19ης Σεπτεμβρίου 1938, προς τον προαναφερθέντα πρέσβη, Γιόζεφ Λίπσκι, πριν από τη συνάντησή του με τον Χίτλερ: «…τον περασμένο χρόνο, η πολωνική κυβέρνηση απέρριψε τέσσερις φορές την πρόταση ένταξης στη διεθνή παρέμβαση για την άμυνα της Τσεχοσλοβακίας».

Η Βρετανία, καθώς και η Γαλλία, που ήταν τότε ο κύριος σύμμαχος των Τσέχων και των Σλοβάκων, επέλεξαν να αποσύρουν τις εγγυήσεις τους και να εγκαταλείψουν αυτή τη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης στη μοίρα της. Με αυτόν τον τρόπο, προσπάθησαν να κατευθύνουν την προσοχή των Ναζί προς τα ανατολικά, έτσι ώστε η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση να συγκρούονταν αναπόφευκτα και να εξουθένωναν οικονομικά η μία την άλλη.

Αυτή είναι η ουσία της δυτικής πολιτικής του κατευνασμού, η οποία επιδιώχθηκε όχι μόνο προς το Γ’ Ράιχ, αλλά και προς άλλους συμμετέχοντες στο λεγόμενο Αντι-Κομιντέρν Σύμφωνο – τη φασιστική Ιταλία και τη στρατιωτική Ιαπωνία. Στην Άπω Ανατολή, αυτή η πολιτική κορυφώθηκε με τη σύναψη της αγγλοϊαπωνικής συμφωνίας το καλοκαίρι του 1939, η οποία έδωσε στο Τόκιο το πάνω χέρι στην Κίνα. Οι κορυφαίες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν ήταν πρόθυμες να αναγνωρίσουν τον θανάσιμο κίνδυνο που έθεταν η Γερμανία και οι σύμμαχοί τους σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήλπιζαν ότι οι ίδιοι θα έμεναν ανέγγιχτοι από τον πόλεμο.

Η Συνωμοσία του Μονάχου έδειξε στη Σοβιετική Ένωση ότι οι δυτικές χώρες θα αντιμετώπιζαν θέματα ασφάλειας χωρίς να λάβουν υπόψη τα συμφέροντά της. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαν ακόμη και να δημιουργήσουν ένα αντισοβιετικό μέτωπο, αν χρειαζόταν.

Ωστόσο, η Σοβιετική Ένωση έκανε τα μέγιστα για την αξιοποίηση κάθε πιθανότητας ώστε να δημιουργήσει έναν αντιχιτλερικό συνασπισμό. Παρά -θα το πω ξανά- τη διπροσωπία των δυτικών χωρών. Για παράδειγμα, οι υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν λεπτομερείς πληροφορίες στη σοβιετική ηγεσία σχετικά με τις παρασκηνιακές επαφές μεταξύ της Βρετανίας και της Γερμανίας το καλοκαίρι του 1939. Το σημαντικό είναι ότι οι επαφές αυτές ήταν αρκετά ενεργές και συνέπεσαν πρακτικά με τις τριμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της ΕΣΣΔ, οι οποίες, αντίθετα, καθυστερούσαν σκόπιμα από τους δυτικούς εταίρους. Σε αυτό το πλαίσιο, θα αναφέρω ένα έγγραφο από τα βρετανικά αρχεία. Περιέχει οδηγίες προς τη βρετανική στρατιωτική αποστολή που ήρθε στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1939. Αναφέρει άμεσα ότι η αντιπροσωπεία έπρεπε «να διαπραγματεύεται πολύ αργά» και ότι «η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν ήταν έτοιμη να αναλάβει λεπτομερώς τις υποχρεώσεις που περιγράφονται, περιορίζοντας την ελευθερία δράσης μας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες». Θα σημειώσω, επίσης, ότι σε αντίθεση με τις βρετανικές και γαλλικές αντιπροσωπείες, στη σοβιετική αντιπροσωπεία ήταν επικεφαλής κορυφαίοι διοικητές του Κόκκινου Στρατού, οι οποίοι είχαν την απαραίτητη εξουσία «να υπογράψουν στρατιωτική σύμβαση για την οργάνωση της στρατιωτικής άμυνας της Αγγλίας, της Γαλλίας και της ΕΣΣΔ ενάντια στην επιθετικότητα στην Ευρώπη».

Η Πολωνία έπαιξε τον ρόλο της στην αποτυχία αυτών των διαπραγματεύσεων, καθώς δεν ήθελε να έχει καμία υποχρέωση έναντι της σοβιετικής πλευράς. Ακόμα και υπό την πίεση των Δυτικών συμμάχων τους, η πολωνική ηγεσία απέρριψε την ιδέα της κοινής δράσης με τον Κόκκινο Στρατό για την καταπολέμηση της Βέρμαχτ. Μόνο όταν έμαθαν για την άφιξη του Ρίμπεντροπ στη Μόσχα, ο Γ. Μπεκ απρόθυμα και όχι άμεσα, μέσω Γάλλων διπλωματών, ενημέρωσε τη Σοβιετική πλευρά: «… για το γεγονός της κοινής δράσης απέναντι στη γερμανική επιθετικότητα, η συνεργασία μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Πολωνίας, υπό τεχνικές συνθήκες που απομένει να συμφωνηθούν, δεν είναι εκτός θέματος». Ταυτόχρονα, εξήγησε στους συναδέλφους του: «…Συμφώνησα με αυτή τη διατύπωση μόνο για λόγους τακτικής και η βασική μας θέση σε σχέση με τη Σοβιετική Ένωση είναι οριστική και παραμένει αμετάβλητη».

Υπό αυτές τις συνθήκες, η Σοβιετική Ένωση υπέγραψε το Σύμφωνο Μη Επίθεσης με τη Γερμανία. Ήταν πρακτικά η τελευταία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που το έκαναν. Εκτός αυτού, έγινε εν όψει πραγματικής απειλής πολέμου σε δύο μέτωπα – με τη Γερμανία στα δυτικά και με την Ιαπωνία στα ανατολικά, όπου είχαν ήδη αρχίσει έντονες μάχες στον ποταμό Χαλχίν Γκολ.

Ο Στάλιν και το περιβάλλον του, πράγματι, αξίζουν πολλές νόμιμες κατηγορίες. Θυμόμαστε τα εγκλήματα που διέπραξε το καθεστώς εναντίον του λαού του και τη φρίκη των μαζικών καταστολών. Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία οι σοβιετικοί ηγέτες μπορούν να κατηγορηθούν, αλλά η κακή κατανόηση της φύσης των εξωτερικών απειλών δεν είναι μία από αυτές. Είδε πως έγιναν προσπάθειες να αφεθεί η Σοβιετική Ένωση μόνη της και να αντιμετωπίσει τη Γερμανία και τους συμμάχους της. Έχοντας υπόψη αυτή την πραγματική απειλή, προσπάθησαν να αγοράσουν πολύτιμο χρόνο που απαιτείται για να ενισχυθούν οι άμυνες της χώρας.

Τώρα γίνονται πολλές συζητήσεις και εκφράζονται παράπονα ακριβώς προς τη σημερινή Ρωσία για το Σύμφωνο Μη Επίθεσης που υπογράφηκε τότε. Ναι, η Ρωσία είναι διάδοχο κράτος της ΕΣΣΔ, και η σοβιετική περίοδος με όλους τους θριάμβους και τις τραγωδίες της αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της χιλιετούς ιστορίας μας. Αλλά θα υπενθυμίσω επίσης ότι η Σοβιετική Ένωση έχει δώσει νομική και ηθική αξιολόγηση στο λεγόμενο Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Στην Απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου από τις 24 Δεκεμβρίου του 1981 επισήμως καταδικάστηκαν τα “μυστικά πρωτόκολλα” ως “πράξη προσωπικής εξουσίας”, που δεν αντικατόπτριζε καθόλου τη “βούληση του σοβιετικού λαού ο οποίος δεν ευθύνεται για αυτή τη συνομωσία”.

Ταυτόχρονα, άλλες χώρες προτιμούν να λησμονούν τις συμφωνίες κάτω από τις οποίες βρίσκονται οι υπογραφές των Ναζί και των δυτικών πολιτικών. Να μην αναφέρω την απουσία της νομικής ή πολιτικής αξιολόγησης τέτοιας συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της σιωπηλής συμφωνίας ορισμένων Ευρωπαίων παραγόντων με τα βάρβαρα σχέδια των Ναζί, ακόμα και της άμεσης ενθάρρυνσής τους. Ενδεικτική είναι η κυνική φράση του πρέσβη της Πολωνίας στη Γερμανία Γιόζεφ Λίπσκι που ειπώθηκε στη συνομιλία του με τον Χίτλερ στις 20 Σεπτεμβρίου 1938: “… Για την επίλυση του εβραϊκού ζητήματος εμείς [οι Πολωνοί] θα του φτιάξουμε… ωραίο άγαλμα στη Βαρσοβία”.

Εξάλλου, δεν γνωρίζουμε εάν υπήρχαν «μυστικά πρωτόκολλα» ή παραρτήματα σε συμφωνίες ορισμένων χωρών με τους Ναζί. Το μόνο που μένει να κάνουμε είναι να έχουμε τον λόγο τους για αυτό. Συγκεκριμένα, υλικό που σχετίζεται με τις μυστικές αγγλογερμανικές συνομιλίες δεν έχει ακόμα αποχαρακτηριστεί. Επομένως, καλούμε όλα τα κράτη να εντείνουν τη διαδικασία δημοσιοποίησης των αρχείων τους και δημοσίευσης προηγουμένως άγνωστων εγγράφων για τις πολεμικές και προπολεμικές περιόδους – όπως έκανε η Ρωσία τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, είμαστε έτοιμοι για ευρεία συνεργασία και κοινά ερευνητικά προγράμματα με τη συμμετοχή ιστορικών.

Αλλά ας επιστρέψουμε στα γεγονότα αμέσως πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν αφελές να πιστέψουμε πως έχοντας τελειώσει με την Τσεχοσλοβακία ο Χίτλερ δεν θα είχε νέες εδαφικές αξιώσεις. Αυτή τη φορά, οι αξιώσεις αφορούσαν στον πρόσφατο συνεργό του στον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας – την Πολωνία. Εδώ, η κληρονομιά των Βερσαλλιών, ιδιαίτερα η μοίρα του λεγόμενου Πολωνικού Διαδρόμου, χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως πρόσχημα. Η ευθύνη για την τραγωδία που υπέστη τότε η Πολωνία, βαρύνει εξ ολοκλήρου την πολωνική ηγεσία, η οποία είχε εμποδίσει τη δημιουργία στρατιωτικής συμμαχίας μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Σοβιετικής Ένωσης και βασίστηκε στη βοήθεια των δυτικών εταίρων της, ρίχνοντας τον λαό της στη μηχανή καταστροφής του Χίτλερ.

Η γερμανική επίθεση αναπτύχθηκε πλήρως σύμφωνα με το δόγμα του Κεραυνοβόλου Πολέμου. Παρά την έντονη, ηρωική αντίσταση του πολωνικού στρατού, στις 8 Σεπτεμβρίου 1939 -μόνο μια εβδομάδα μετά το ξέσπασμα του πολέμου- τα γερμανικά στρατεύματα προσέγγιζαν τη Βαρσοβία. Μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου, οι στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες της Πολωνίας είχαν φύγει στη Ρουμανία, εγκαταλείποντας τον λαό της, ο οποίος συνέχισε να πολεμά ενάντια στους εισβολείς.

Η ελπίδα της Πολωνίας για βοήθεια από τους δυτικούς συμμάχους της ήταν μάταια. Μετά την κήρυξη του πολέμου κατά της Γερμανίας, τα γαλλικά στρατεύματα μπήκαν μόλις μερικές δεκάδες χιλιόμετρα βαθιά στο γερμανικό έδαφος. Όλα αυτά φαίνονταν σαν μια απλή επίδειξη έντονης δράσης. Επιπλέον, το Αγγλο-Γαλλικό Ανώτατο Συμβούλιο Πολέμου, που πραγματοποίησε την πρώτη του συνεδρίαση στις 12 Σεπτεμβρίου 1939 στη γαλλική πόλη Αμπβίλ, αποφάσισε να διακόψει την επίθεση εν όψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Πολωνία. Αυτό έγινε όταν άρχισε ο περίφημος «Γελοίος Πόλεμος». Αυτό που έκαναν η Βρετανία και η Γαλλία ήταν μια κατάφωρη προδοσία των υποχρεώσεών τους έναντι της Πολωνίας.

Αργότερα, κατά τη διάρκεια της Δίκης της Νυρεμβέργης, οι Γερμανοί στρατηγοί εξήγησαν τη γρήγορη επιτυχία τους στην Ανατολή. Ο πρώην αρχηγός του επιχειρησιακού προσωπικού της ανώτατης διοίκησης των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στρατηγός Άλφρεντ Γιοντλ, παραδέχτηκε: «…δεν υποστήκαμε ήττα ήδη από το 1939 μόνο επειδή περίπου 110 γαλλικές και βρετανικές μεραρχίες, που βρίσκονταν στη δύση εναντίον 23 γερμανικών μεραρχιών κατά τη διάρκεια του πολέμου μας με την Πολωνία, παρέμειναν απολύτως αδρανείς».

Ζήτησα να ανακτηθεί από τα αρχεία ολόκληρο το corpus των υλικών που σχετίζονται με τις επαφές μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας τις δραματικές μέρες του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου 1939. Σύμφωνα με τα έγγραφα, παράγραφος 2 του Μυστικού Πρωτοκόλλου του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου Μη Επίθεσης, της 23ης Αυγούστου 1939, αναφέρεται ότι σε περίπτωση εδαφικής-πολιτικής αναδιοργάνωσης των περιφερειών που αποτελούν το πολωνικό κράτος, τα σύνορα των σφαιρών ενδιαφέροντος των δύο χωρών θα ήταν «προσεγγιστικά κατά μήκος των ποταμών Ναρέβα, Βιστούλα και Σαν». Με άλλα λόγια, η σοβιετική σφαίρα επιρροής περιλάμβανε όχι μόνο τα εδάφη που ήταν η πατρίδα κυρίως ουκρανικού και λευκορωσικού πληθυσμού, αλλά και τα ιστορικά πολωνικά εδάφη στη διασύνδεση Βιστούλα και Μπουγκ. Αυτό το γεγονός είναι γνωστό σε λίγους αυτή την εποχή.

Ομοίως, πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι, αμέσως μετά την επίθεση στην Πολωνία, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1939, το Βερολίνο κάλεσε έντονα και επανειλημμένα τη Μόσχα να συμμετάσχει στη στρατιωτική δράση. Ωστόσο, η σοβιετική ηγεσία αγνόησε αυτές τις εκκλήσεις και σχεδίασε την αποφυγή της εμπλοκής της στις δραματικές εξελίξεις για όσο το δυνατόν περισσότερο.

Μόνο όταν έγινε απολύτως σαφές ότι η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία δεν πρόκειται να βοηθήσουν τον σύμμαχό τους και ότι η Βέρμαχτ θα μπορούσε να καταλάβει γρήγορα ολόκληρη την Πολωνία και έτσι να εμφανιστεί στα περίχωρα του Μινσκ, η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να στείλει, το πρωί της 17ης Σεπτέμβριου, μονάδες του Κόκκινου Στρατού στις λεγόμενες Ανατολικές Συνοριακές Γραμμές, οι οποίες σήμερα αποτελούν μέρος των εδαφών της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας και της Λιθουανίας.

Προφανώς, δεν υπήρχε εναλλακτική λύση. Διαφορετικά, η ΕΣΣΔ θα αντιμετώπιζε σοβαρά αυξημένους κινδύνους επειδή -θα το πω ξανά- τα παλιά σοβιετικά-πολωνικά σύνορα ήταν μόνο μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από το Μινσκ. Η χώρα θα έπρεπε να εισέλθει στον αναπόφευκτο πόλεμο με τους Ναζί από πολύ μειονεκτικές στρατηγικές θέσεις, ενώ εκατομμύρια ανθρώπων διαφορετικών εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων που ζούσαν κοντά στο Μπρεστ, στη Χρόντνα, στην Πρζέμισλ, στο Λβιβ και στο Βίλνο, θα αφήνονταν να πεθάνουν στα χέρια των Ναζί και των τοπικών συνεργών τους – αντισημιτών και ριζοσπαστών εθνικιστών.

Ακριβώς το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να αποφύγει να εμπλακεί στην αυξανόμενη σύγκρουση για όσο το δυνατόν περισσότερο και ήταν απρόθυμη να πολεμήσει μαζί με τη Γερμανία, ήταν ο λόγος για τον οποίο η πραγματική επαφή μεταξύ των σοβιετικών και των γερμανικών στρατευμάτων πραγματοποιήθηκε πολύ πιο ανατολικά από τα σύνορα που συμφωνήθηκε στο μυστικό πρωτόκολλο. Δεν ήταν στον ποταμό Βιστούλα, αλλά πιο κοντά στη λεγόμενη Γραμμή Κάρζον, η οποία το 1919 προτάθηκε από την Τριπλή Αντάντ ως ανατολικά σύνορα της Πολωνίας.

Όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα νόημα για τη χρήση υποκειμενικής διάθεσης όταν μιλάμε για τα γεγονότα του παρελθόντος. Θα πω μόνο ότι, τον Σεπτέμβριο του 1939, η σοβιετική ηγεσία είχε την ευκαιρία να μετακινήσει τα δυτικά σύνορα της ΕΣΣΔ ακόμη πιο δυτικά, μέχρι τη Βαρσοβία, αλλά αποφάσισε να μην το κάνει.

Οι Γερμανοί πρότειναν να επισημοποιηθεί το νέο status quo. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1939, οι Γ. Ρίμπεντροπ και Β. Μολότοφ υπέγραψαν στη Μόσχα τη Συνθήκη Συνόρων και Φιλίας μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και το μυστικό πρωτόκολλο για την αλλαγή των κρατικών συνόρων, σύμφωνα με το οποίο τα σύνορα αναγνωρίστηκαν στη γραμμή οριοθέτησης όπου στάθηκαν οι δύο στρατοί de facto.

Το φθινόπωρο του 1939, η Σοβιετική Ένωση, επιδιώκοντας τους στρατηγικούς, στρατιωτικούς και αμυντικούς της στόχους, άρχισε τη διαδικασία ενσωμάτωσης της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας. Η ένταξή τους στην ΕΣΣΔ πραγματοποιήθηκε σε συμβατική βάση, με τη συγκατάθεση των εκλεγμένων αρχών. Αυτό ήταν σύμφωνο με το διεθνές και κρατικό δίκαιο της εποχής. Άλλωστε, τον Οκτώβριο του 1939, η πόλη του Βίλνιους και η γύρω περιοχή, που προηγουμένως ήταν μέρος της Πολωνίας, επέστρεψαν στη Λιθουανία. Οι βαλτικές δημοκρατίες εντός της ΕΣΣΔ διατήρησαν τα κυβερνητικά τους όργανα, τη γλώσσα και είχαν εκπροσώπηση στις ανώτερες κρατικές δομές της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των μηνών υπήρχε ένας αόρατος διπλωματικός και πολιτικο-στρατιωτικός αγώνας και έργο της υπηρεσίας πληροφοριών. Η Μόσχα κατάλαβε ότι αντιμετώπιζε έναν σκληρό και αδυσώπητο εχθρό και ότι είχε ήδη αρχίσει ένας μυστικός πόλεμος εναντίον του ναζισμού. Και δεν υπάρχει λόγος να πάρουμε τις επίσημες δηλώσεις και τις εθιμοτυπικές νότες εκείνης της εποχής ως απόδειξη «φιλίας » μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας. Η Σοβιετική Ένωση είχε ενεργές εμπορικές και τεχνικές επαφές όχι μόνο με τη Γερμανία, αλλά και με άλλες χώρες. Ενώ ο Χίτλερ προσπάθησε ξανά και ξανά να προσελκύσει τη Σοβιετική Ένωση στην αντιπαράθεση της Γερμανίας με το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά η σοβιετική κυβέρνηση παρέμεινε σταθερή.

Η τελευταία προσπάθεια να πείσει την ΕΣΣΔ να συνεργαστεί έγινε από τον Χίτλερ κατά την επίσκεψη του Μολότοφ στο Βερολίνο, τον Νοέμβριο του 1940. Αλλά ο Μολότοφ ακολούθησε με ακρίβεια τις οδηγίες του Στάλιν και περιορίστηκε σε μια γενική συζήτηση σχετικά με τη γερμανική ιδέα της ένταξης της Σοβιετικής Ένωσης στο Τριμερές Σύμφωνο που υπογράφηκε από τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ιαπωνία, τον Σεπτέμβριο του 1940, και στράφηκε εναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ.

Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη στις 17 Νοεμβρίου ο Μολότοφ έδωσε τις ακόλουθες οδηγίες στον σοβιετικό πληρεξούσιο εκπρόσωπο στο Λονδίνο, Ιβάν Μάισκι: «Προς ενημέρωσή σας… Δεν υπογράφηκε καμία συμφωνία ή προτίθετο να υπογραφεί στο Βερολίνο. Απλώς ανταλλάξαμε τις απόψεις μας στο Βερολίνο… και αυτό ήταν όλο… Προφανώς, οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες ανυπομονούν να μας σπρώξουν προς τον Περσικό Κόλπο και την Ινδία. Απορρίψαμε τη συζήτηση αυτού του θέματος, καθώς θεωρούμε ότι αυτές οι συμβουλές από τη Γερμανία είναι ακατάλληλες».

Και στις 25 Νοεμβρίου, η σοβιετική ηγεσία σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, προτείνοντας επίσημα στο Βερολίνο τους όρους που ήταν μη αποδεκτοί για τους Ναζί, συμπεριλαμβανομένων της απόσυρσης γερμανικών στρατευμάτων από τη Φινλανδία, της συνθήκης αμοιβαίας συνδρομής μεταξύ της Βουλγαρίας και της ΕΣΣΔ, καθώς και ορισμένων άλλων. Έτσι απέκλεισε σκόπιμα οποιαδήποτε πιθανότητα ένταξης στο Σύμφωνο. Αυτή η θέση διαμόρφωσε οπωσδήποτε την πρόθεση του Φύρερ να εξαπολύσει έναν πόλεμο ενάντια στην ΕΣΣΔ. Και ήδη τον Δεκέμβριο, παραλείποντας τις προειδοποιήσεις των σχεδιαστών της στρατηγικής του για τον καταστροφικό κίνδυνο πολέμου σε δύο μέτωπα, ο Χίτλερ ενέκρινε το Σχέδιο Μπαρμπαρόσα. Το έκανε αυτό, γνωρίζοντας ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν η μεγάλη δύναμη που του αντιτάχθηκε στην Ευρώπη και ότι η επικείμενη μάχη στην Ανατολή θα έκρινε το αποτέλεσμα του παγκόσμιου πολέμου. Και δεν είχε αμφιβολίες ως προς την ταχύτητα και την επιτυχία της εκστρατείας στη Μόσχα.

Και εδώ θα ήθελα να επισημάνω τα εξής: Οι δυτικές χώρες, στην πραγματικότητα, συμφώνησαν εκείνη τη στιγμή με τις σοβιετικές ενέργειες και αναγνώρισαν την πρόθεση της Σοβιετικής Ένωσης να διασφαλίσει την εθνική της ασφάλεια. Πράγματι, την 1η Οκτωβρίου 1939 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο πολιτικός επικεφαλής του Βασιλικού Ναυτικού τότε, στην ομιλία του στο ραδιόφωνο είπε: «Η Ρωσία έχει ακολουθήσει μια ψυχρή πολιτική προσωπικού συμφέροντος… Αλλά ότι οι ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις πρέπει να παραμείνουν σε αυτή τη γραμμή [εννοείται το νέο δυτικό σύνορο] ήταν σαφώς απαραίτητο για την ασφάλεια της Ρωσίας έναντι της ναζιστικής απειλής».

Στις 4 Οκτωβρίου 1939, μιλώντας στη Βουλή των Λόρδων, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Χάλιφαξ, είπε: «…Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι ενέργειες της σοβιετικής κυβέρνησης ήταν να μετακινήσουν τα σύνορα ουσιαστικά στη γραμμή που προβλεπόταν στη Διάσκεψη των Βερσαλλιών από τον Λόρδο Κάρζον… αναφέρω ιστορικά γεγονότα και πιστεύω ότι είναι αδιαμφισβήτητα».

Ο διάσημος Βρετανός πολιτικός και κρατικός παράγοντας, Ντ. Λόιντ Τζορτζ, τόνισε: «Ο ρωσικός στρατός κατέλαβε εδάφη που δεν είναι Πολωνικά και που κατασχέθηκαν βίαια από την Πολωνία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο… Θα ήταν μια πράξη εγκληματικής παραφροσύνης να θέσει τη ρωσική ανάπτυξη το ίδιο ισότιμα με τη γερμανική».

Σε άτυπες επικοινωνίες με τον Σοβιετικό πληρεξούσιο εκπρόσωπο, Μάισκι, Βρετανοί διπλωμάτες και πολιτικοί υψηλού επιπέδου μίλησαν ακόμα πιο ανοιχτά. Στις 17 Οκτωβρίου 1939 ο υφυπουργός Εξωτερικών, Ρ. Α. Μπάτλερ, του εμπιστεύτηκε ότι «οι βρετανικοί κυβερνητικοί κύκλοι πίστευαν ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζήτημα επιστροφής της Δυτικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας στην Πολωνία. Σύμφωνα με τον ίδιο, εάν ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί μια εθνογραφική Πολωνία μέτριου μεγέθους με εγγύηση όχι μόνο της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας, αλλά και της Βρετανίας και της Γαλλίας, η βρετανική κυβέρνηση θα ήταν αρκετά ικανοποιημένη». Στις 27 Οκτωβρίου 1939, ο ανώτερος σύμβουλος του Τσάμπερλεϊν, Χ. Γουίλσον, δήλωσε ότι «η Πολωνία έπρεπε να αποκατασταθεί ως ανεξάρτητο κράτος στην εθνογραφική της βάση, αλλά χωρίς τη Δυτική Ουκρανία και τη Λευκορωσία».

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια αυτών των συνομιλιών, διερευνήθηκαν επίσης οι δυνατότητες βελτίωσης των σχέσεων Βρετανίας-Σοβιετικής Ένωσης. Αυτές οι επαφές σε μεγάλο βαθμό έθεσαν τα θεμέλια για τη μελλοντική συμμαχία και τον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Ο Τσόρτσιλ ξεχώρισε μεταξύ άλλων υπεύθυνων και διορατικών πολιτικών και, παρά την περιβόητη αντίθεσή του για την ΕΣΣΔ, ήταν υπέρ της συνεργασίας με τους Σοβιετικούς ακόμα και από πριν.

Ήδη τον Μάιο του 1939 είπε στη Βουλή των Κοινοτήτων: «Θα είμαστε σε θανάσιμο κίνδυνο εάν αποτύχουμε να δημιουργήσουμε μια μεγάλη συμμαχία ενάντια στην επιθετικότητα. Η χειρότερη ανοησία θα ήταν να απομακρύνουμε οποιαδήποτε φυσική συνεργασία με τη Σοβιετική Ρωσία.» Και μετά την έναρξη των εχθροπραξιών στην Ευρώπη, κατά τη συνάντησή του με τον Μάισκι στις 6 Οκτωβρίου 1939, παραδέχτηκε εμπιστευτικά ότι «δεν υπήρχαν σοβαρές αντιφάσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΣΣΔ και, ως εκ τούτου, δεν υπήρχε λόγος για τεταμένες ή μη ικανοποιητικές σχέσεις. Ανέφερε, επίσης, ότι η βρετανική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη να αναπτύξει εμπορικές σχέσεις και πρόθυμη να συζητήσει άλλα μέτρα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις σχέσεις».

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν συνέβη σε μια νύχτα, ούτε ξεκίνησε απροσδόκητα ή ξαφνικά. Και η γερμανική επίθεση εναντίον της Πολωνίας δεν ήταν από το πουθενά. Ήταν αποτέλεσμα πολλών τάσεων και παραγόντων της παγκόσμιας πολιτικής εκείνης της εποχής. Όλα τα προπολεμικά γεγονότα μπήκαν στη θέση τους για να σχηματίσουν μια θανατηφόρα αλυσίδα. Όμως, αναμφίβολα, οι κύριοι παράγοντες που είχαν προκαθορίσει τη μεγαλύτερη τραγωδία στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν ο κρατικός εγωισμός, η δειλία, η χαλάρωση του επιτιθέμενου που κέρδισε δύναμη και η απροθυμία των πολιτικών ελίτ να αναζητήσουν συμβιβασμό.

Ως εκ τούτου, είναι άδικο να ισχυριζόμαστε ότι η διήμερη επίσκεψη στη Μόσχα του υπουργού Εξωτερικών των Ναζί, Ρίμπεντροπ, ήταν ο κύριος λόγος για την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλες οι εξέχουσες χώρες ευθύνονται σε κάποιο βαθμό για την εμφάνισή του. Καθεμιά από αυτές έκανε θανατηφόρα λάθη, πιστεύοντας αλαζονικά ότι θα μπορούσε να ξεπεράσει τις άλλες, να εξασφαλίσει μονομερή πλεονεκτήματα για την ίδια ή να μείνει μακριά από την επικείμενη παγκόσμια καταστροφή. Και αυτή η κοντόφθαλμη, η άρνηση δημιουργίας ενός συλλογικού συστήματος ασφαλείας κόστισε εκατομμύρια ζωές και τεράστιες απώλειες.

Λέγοντας αυτό, ουδόλως σκοπεύω να αναλάβω τον ρόλο δικαστή, να κατηγορήσω ή να απαλλάξω κανέναν, πόσο μάλλον να αρχίσω έναν νέο γύρο διεθνούς αντιπαράθεσης πληροφοριών στον ιστορικό τομέα που θα μπορούσε να θέσει χώρες και λαούς σε διαμάχη. Πιστεύω ότι είναι οι ακαδημαϊκοί με ευρεία εκπροσώπηση σεβαστών επιστημόνων από διάφορες χώρες του κόσμου που πρέπει να αναζητήσουν μια ισορροπημένη αξιολόγηση του τι συνέβη. Όλοι χρειαζόμαστε την αλήθεια και την αντικειμενικότητα. Από την πλευρά μου, πάντα ενθάρρυνα τους συναδέλφους μου να οικοδομήσουν έναν ήρεμο, ανοιχτό και βασισμένο στην ειλικρίνεια διάλογο, για να εξετάσουν το κοινό παρελθόν με αυτοκριτική και αμερόληπτο τρόπο. Μια τέτοια προσέγγιση θα επιτρέψει να μην επαναληφθούν τα λάθη που διαπράχθηκαν τότε και να εξασφαλιστεί ειρηνική και επιτυχημένη ανάπτυξη για τα επόμενα χρόνια.

Ωστόσο, πολλοί από τους εταίρους μας δεν είναι ακόμα έτοιμοι για κοινή δουλειά. Αντίθετα, επιδιώκοντας τους στόχους τους, αυξάνουν τον αριθμό και το εύρος των επιθέσεων πληροφόρησης εναντίον της χώρας μας, προσπαθώντας να μας κάνουν να δίνουμε δικαιολογίες και να αισθανόμαστε ένοχοι, και να υιοθετούμε πλήρως υποκριτικές και πολιτικά υποκινούμενες δηλώσεις. Έτσι, για παράδειγμα, το ψήφισμα «σχετικά με τη Σημασία της Ευρωπαϊκής Μνήμης για το Μέλλον της Ευρώπης», που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 19 Σεπτεμβρίου 2019, κατηγόρησε άμεσα την ΕΣΣΔ μαζί με τη ναζιστική Γερμανία ότι άρχισαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιττό να πούμε ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στο Μόναχο.

Πιστεύω ότι αυτά τα «χαρτιά» – γιατί δεν μπορώ να ονομάσω αυτό το ψήφισμα έγγραφο – τα οποία προορίζονται σαφώς να προκαλέσουν σκάνδαλο, είναι γεμάτα με πραγματικές και επικίνδυνες απειλές. Πράγματι, υιοθετήθηκε από έναν ιδιαίτερα σεβαστό θεσμό. Και τι δείχνει αυτό; Δυστυχώς, αποκαλύπτει μια σκόπιμη πολιτική που στοχεύει στην καταστροφή της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης, η δημιουργία της οποίας ήταν θέμα τιμής και ευθύνης για τα κράτη, ορισμένοι εκπρόσωποι των οποίων ψήφισαν σήμερα υπέρ αυτού του απατηλού ψηφίσματος.

Έτσι, αμφισβήτησαν τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης και τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να δημιουργήσει παγκόσμιους διεθνείς θεσμούς μετά το νικητήριο 1945. Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω σχετικά ότι η ίδια η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που οδηγεί στη δημιουργία σχετικών δομών, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατέστη δυνατή μόνο λόγω των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από το παρελθόν και της ακριβούς νομικής και πολιτικής αξιολόγησής του. Και αυτοί που σκόπιμα αμφισβήτησαν αυτή τη συναίνεση υπονομεύουν τα θεμέλια ολόκληρης της μεταπολεμικής Ευρώπης.

Εκτός από την απειλή για τις θεμελιώδεις αρχές της παγκόσμιας τάξης, αυτό εγείρει επίσης ορισμένα ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα. Η βεβήλωση και η προσβολή της μνήμης είναι κακόβουλη. Η ποταπότητα μπορεί να είναι συνειδητή, υποκριτική και σχεδόν σκόπιμη, όπως στην περίπτωση που οι διακηρύξεις που τιμούν την 75η επέτειο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αναφέρουν όλους τους συμμετέχοντες στον αντιχιτλερικό συνασπισμό εκτός από τη Σοβιετική Ένωση. Η ποταπότητα μπορεί να είναι δειλή όπως στην περίπτωση κατά την οποία η κατεδάφιση μνημείων προς τιμήν εκε