Τρεις υποθέσεις σχετικά με τη Μέση Ανατολή που απλά είναι λάθος

Η αντίληψη της Δύσης για τη Μέση Ανατολή εμπεριέχει συχνά πολλές παρανοήσεις, ειδικά μετά την Αραβική Άνοιξη, σχολιάζει η Orit Bashkin, καθηγήτρια σε θέματα Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ιδού τρεις υποθέσεις που πρέπει να αμφισβητηθούν –κάτι που είναι πολύ σημαντικό καθώς οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συχνά αντιλαμβάνονται τη Μέση Ανατολή ως περιφέρεια στην οποία αρχαίες θρησκευτικές αντιπαλότητες εμποδίζουν την εμφάνιση των κοσμικών δημοκρατιών.

1η υπόθεση: Αν οι ηγέτες είναι κοσμικοί, ο σεχταρισμός θα εξαφανιστεί.

Αυτή η άποψη ακούγεται εύλογη, αλλά αμφισβητείται αν ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στο Λεβάντε. Τα καθεστώτα Μπάαθ στη Συρία, και προηγουμένως στο Ιράκ, θα ήθελαν να πιστεύουμε ότι ήταν κοσμικά –εξάλλου, οι ηγέτες τους προβάλανε τη δέσμευσή τους στις ιδέες του αραβικού σοσιαλισμού και εθνικισμού, υπερασπίστηκαν την ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας και εξέφρασαν την αντίθεσή τους σε φανατικούς και συντηρητικούς. Η βιογραφία του Σαντάμ Χουσεΐν δείχνει έναν άνθρωπο που ακολούθησε στενά τους πιστούς του Ισλάμ, για να χρησιμοποιήσει την υποεκτίμηση του αιώνα.

Και όμως, τα δύο αυτά καθεστώτα ήταν πιστά στα συμφέροντα των θρησκευτικών ομάδων από τις οποίες προήλθαν οι ηγέτες τους. Για παράδειγμα, όταν το καθεστώς του Μπασάρ αλ-Άσαντ άρχισε να καταρρέει, αυτός στηρίχθηκε σε ένα μέτωπο Συρίας-Ιράν για να προστατευθεί, απορρίπτοντας την προηγούμενη στρατηγική συμμαχία του με σουνίτες επιχειρηματίες και επαγγελματίες.

Πολλοί άνθρωποι στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα τα μέλη της γενιάς που μεγαλώνει στην μετα-αποικιακή εποχή, ταυτίζονται με τις θρησκευτικές τους ομάδες. Μπορεί να πίνουν, να τζογάρουν και να θεωρούν τους εαυτούς τους πολύ κοσμικούς, και ακόμη να χαρακτηρίζονται έντονα Σουνίτες, Σιίτες ή Χριστιανοί, σε ορισμένα πλαίσια. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις ιστορικές εξελίξεις, όπως στον λιβανέζικο εμφύλιο, στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ, καθώς και στην σημερινή καταστροφή της Συρίας. Όντας «κοσμικοί» και «μοντέρνοι», δεν σημαίνει ότι δεν είναι φανατικοί.

2η υπόθεση: Όλες οι ισλαμιστικές οργανώσεις είναι ίδιες και το τελικό αποτέλεσμα είναι πάντα ο βίαιος εξτρεμισμός.

Ενώ πολλές από τις οργανώσεις της Μουσουλμανικής Αδελφότητας έχουν πλατφόρμες που δεν είναι πλήρως δημοκρατικές, υπάρχει μια τεράστια διαφορά μεταξύ αυτού και της βαρβαρότητας του λεγόμενου «Ισλαμικού Κράτους». Οι οργανώσεις αυτές δεν αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο τις εκλογές ή τις μειονότητες και τα δικαιώματα των γυναικών. Οι πιο μετριοπαθείς οργανώσεις είναι περισσότερο από έτοιμες να δώσουν έναν ρόλο στις γυναίκες στις πολιτικές οργανώσεις τους. Όσα βλέπουμε σήμερα στο βόρειο Ιράκ, όπου διώκονται σκληρά Χριστιανοί και Γιεζίντι, είναι εντελώς αποκρουστικά για τις πιο μετριοπαθείς μουσουλμανικές πολιτικές οργανώσεις.

Επιπλέον, ενώ το ίδιο το Ισλαμικό Κράτος θεωρεί τον εαυτό του ένα αυθεντικό, μοντέρνο, ισλαμικό κράτος, τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Το Ισλαμικό Κράτος δεν συμμερίζεται το οικουμενικό όραμα της πρώιμης μουσουλμανικής κοινότητας κατά τον 7ο αιώνα και η περιφρόνησή του στις επιστήμες και στην καινοτομία το καθιστά πολικά αντίθετο με την πολιτιστική περιέργεια που ήταν χαρακτηριστική της μεσαιωνικής ισλαμικής κουλτούρας.

Η Τζόαν Κιούζακ είπε κάποτε στην ταινία «Εργαζόμενο κορίτσι»: «Μερικές φορές τραγουδώ και χορεύω στο σπίτι μου με τα εσώρουχα. Αυτό δεν με κάνει Μαντόνα. Ποτέ δεν θα με κάνει». Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τον Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι και το χαλιφάτο.

3η υπόθεση: Ορισμένες χώρες της Μέσης Ανατολής είναι «δυτικές» και άλλες δεν είναι.

Συχνά διαβάζουμε στα μέσα ενημέρωσης για τα φιλοδυτικά αραβικά καθεστώτα. Αλλά φιλοδυτικός σημαίνει πραγματικά κοσμικός; Και τι σημαίνει Δυτικός; Να είσαι φιλοαμερικανός ή φιλοευρωπαίος;

Τα καθεστώτα του Κόλπου μπορεί να περιπλέξουν τη σκέψη μας για τα θέματα αυτά. Πολλές από τις μοναρχίες του Κόλπου έχουν διατηρήσει πολύ καλές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τα επενδυτικά χαρτοφυλάκια από τις κορυφαίες εταιρείες τους είναι βαθιά συνυφασμένα με τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Οι πανεπιστημιουπόλεις των ΗΠΑ και η έδρα του Αλ-Τζαζίρα στη Ντόχα δείχνουν την επιθυμία να διαδραματίσουν έναν πιο εξέχοντα ρόλο στην παγκόσμια σκηνή.

Και όμως, αυτά τα καθεστώτα είναι κοινωνικά συντηρητικά και δεν είναι, με κανένα τρόπο, κοσμικά. Τόσο το Κατάρ όσο και η Σαουδική Αραβία εμπλέκονται στο συριακό εμφύλιο πόλεμο, εξοπλίζοντας διάφορες σουνιτικές και επαναστατικές και παραστρατιωτικές ομάδες. Από την άλλη πλευρά, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και του 1980, τα μετα-αποικιακά καθεστώτα στη Συρία και το Ιράκ αναπαρήγαγαν καθημερινά κριτικές για την Δυτική αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, μαζί με τις ατζέντες εκκοσμίκευσης και εκσυγχρονισμού.

Με δεδομένες αυτές τις αντιφατικές εικόνες, δεν έχει νόημα να εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε όρους όπως «Δυτικός». Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορρίψουμε εντελώς όλες αυτές τις κατηγορίες. Πράγματι, οι όροι «κοσμικός» και «ισλαμιστής» είναι σχετικοί με τους τρόπους με τους οποίους πλαισιώνεται σε ορισμένες χώρες, όπως η Τυνησία και η Αίγυπτος, η εκλογική πολιτική. Η Τυνησία, στην πραγματικότητα, παρέχει ένα ελπιδοφόρο παράδειγμα της πολιτικής αλλαγής μέσω εκλογών. Ωστόσο, είναι λάθος να υποθέσουμε ότι τα πάντα στη Μέση Ανατολή συνδέονται με τις μάχες, οι ρίζες των οποίων είναι θρησκευτικές και μεσαιωνικές.

Πολλοί από τους αγώνες στη Μέση Ανατολή είναι το αποτέλεσμα των περιφερειακών ανταγωνισμών ανάμεσα στο Ιράν και τις μοναρχίες του Περσικού Κόλπου, και του εμφυλίου πολέμου στο Ιράκ, που προκάλεσε πρωτοφανή κύματα σεχταρισμού σε όλη τη Μέση Ανατολή. Και οφείλουν την ύπαρξή τους σε πολύ σύγχρονες μεθόδους, όπως η πολιτική για το πετρέλαιο, η αποτυχία των εθνών-κρατών να καλύψουν τις ανάγκες των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων και η παγκόσμια πολιτική.

Οι δυνάμεις που επένδυσαν στη σύγκρουση της Συρίας στις μέρες μας περιλαμβάνουν την Κίνα, τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες -σε αποφάσεις τους σχετικά με την παρέμβαση ή μη. Αυτές δεν είναι ακριβώς δυνάμεις που σχηματίστηκαν κατά τον 7ο αιώνα στην Αραβία.

Η πολιτική στη Μέση Ανατολή είναι από τις πιο σύνθετες στον κόσμο. Οι λεπτές διαφορές σε σταθερές πραγματικότητες, που τόσο εύκολα χάνονται όταν χρησιμοποιούμε όρους όπως «ισλαμικός», «κοσμικός» και «δυτικός», πρέπει να αναγνωριστούν αν θέλουμε να θεωρητικολογούμε σχετικά με το γιατί η περιοχή είναι όπως είναι τώρα και ποιες οι δυνατότητες για την επίτευξη ενός δημοκρατικού μέλλοντος –αυτού που επιθυμούσαν τόσοι πολλοί νέοι άνθρωποι που ξεκίνησαν την Αραβική Άνοιξη.

blogs.reuters.com

Διαβάστε περισσότερα