Πόσο αξιόπιστη είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα;

Οι τελευταίες τέσσερις εβδομάδες ήταν από τις πιο σημαντικές στα ογδόντα τέσσερα χρόνια ιστορίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Αιγύπτου. Πρόκειται για ένα κίνημα που γεννήθηκε ως αντίσταση στη βρετανική αποικιοκρατία, αργότερα άνθισε αντιστεκόμενο στις κοσμικές δικτατορίες και τώρα παλεύει να έρθει στην εξουσία, ενώ όλος ο κόσμος παρακολουθεί τα γεγονότα στην χώρα. Το θέαμα είναι καθηλωτικό, επειδή το πολιτικό μέλλον της Αιγύπτου,

της πολυπληθέστερης χώρας του αραβικού κόσμου, κρέμεται από μία κλωστή. Είναι επίσης συναρπαστικό, γιατί είναι ένα είδος απόδειξης, για τις μακροχρόνιες συζητήσεις σχετικά με το αν ένα ισλαμικό επαναστατικό κίνημα όπως η Αδελφότητα μπορεί να προσαρμοστεί ποτέ σε δυτικού τύπου συνταγματικές δημοκρατίες, διατηρώντας τα δικαιώματα των μειονοτήτων και χώρο για ατομική συνείδηση .

Το Κάιρο αυτή την εβδομάδα μοιάζει λίγο με την Αγία Πετρούπολη το 1917: μια επανάσταση που επωαζόταν καιρό από παράνομους διοργανωτές -μερικοί από αυτούς και βίαια ριζοσπαστικοί, άλλοι πιο ρεαλιστές και συμβιβαστικοί- μπορεί να αυτοκαθοριστεί μακροπρόθεσμα; Είναι η Μουσουλμανική Αδελφότητα ένα ισλαμικό κόμμα χρόνια, μέσα σε ένα μεγαλύτερο εθνικιστικό και δημοκρατικό μέτωπο της Αιγύπτου, το οποίο περιλαμβάνει τους Χριστιανούς και τους κοσμικούς; Είναι σε θέση να μοιράζεται την αρχή της συναίνεσης και να συνεργάζεται με τους αντιπάλους; Ή θα δρα μόνο ευκαιριακά για να εξασφαλίσει τον έλεγχο της χώρας και να επιβάλει τις ισλαμικές αρχές, με αποτέλεσμα να ακολουθήσει μια μορφή θρησκευτικής δικτατορίας;
Οι διαμάχες ανάμεσα στην Αδελφότητα, τον αιγυπτιακό στρατό, τη μειονότητα των Κοπτών Χριστιανών, τα κοσμικά και δημοκρατικά κόμματα, δεν θα μπορούσε να είναι πιο περίπλοκη. Έχουν σφάλει όλες οι πλευρές. Αυτή τη στιγμή, το μεγαλύτερο πρόβλημα -ένας δείκτης των προθέσεων της Αδελφότητας- είναι ο Μοχάμεντ Μόρσι.

Η απόφαση της Αδελφότητας να συντάξει ένα σύνταγμα συνέπεσε και με άλλες διαταραχές. Αιγύπτιοι συντάκτες και παρουσιαστές διαμαρτύρονται, υποστηρίζοντας ότι οι πρακτικές λογοκρισίας της Αδελφότητας είναι χειρότερες από εκείνες του Χόσνι Μουμπάρακ. Ο Μόρσι προσπάθησε να σφετεριστεί την Δικαιοσύνη με διάταγμα, αν και υποχώρησε μερικώς. Σε κάθε περίπτωση, η Αδελφότητα έχει δικαιολογηθεί έχοντας κάποια βάση, λέγοντας ότι υπάρχουν πολλοί συνεχιστές του Μουμπάρακ στο δικαστικό σώμα και τα μέσα ενημέρωσης, που είναι έτοιμοι να υπονομεύσουν την εκλογική εντολή της Αδελφότητας. Ωστόσο, οι εξηγήσεις της Αδελφότητας ακούγονται όλο και πιο παρανοϊκές και αλαζονικές –και το κίνημα έχει στείλει τα στελέχη του να νικήσουν με τη βία τις ειρηνικές διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης. Αυτό είναι το ερώτημα που έχει σκιάσει την επανάσταση από την αρχή: Μπορεί η Μουσουλμανική Αδελφότητα να είναι αξιόπιστη;

Ο Χασάν αλ-Μπάνα, ένας Αιγύπτιος δάσκαλος, ίδρυσε την Αδελφότητα το 1928. Στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την οικονομική και πολιτική ισχύ για να τον ισλαμικό κόσμο με τη δημιουργία κυβερνήσεων που στηρίζονται σε συντηρητικές ισλαμικές αρχές. Παρά το γεγονός ότι ξεκίνησε στην Αίγυπτο, η Αδελφότητα ίδρυσε παραρτήματα σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν κινήματα επηρεασμένα από αυτήν και πολιτικά κόμματα στην πλειονότητα των μουσουλμανικών εθνών, από την Ασία ως τη Βόρεια Αφρική. Τα δημοκρατικά τους διαπιστευτήρια είναι διάφορα. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έχουν εγκατασταθεί στο θορυβώδες, περιορισμένο, ειρηνικό, κοινοβούλιο του Κουβέιτ και έχουν εξελιχθεί σε μια παθητική αν και ανήσυχη αντιπολίτευση στην Ιορδανία. Το παρακλάδι της Αδελφότητας στο Πακιστάν, το Jamaat-e-Islami, λειτουργεί ως ένα αρκετά συνηθισμένο πολιτικό κόμμα, κατεβαίνει στις εκλογές, έχει δημοκρατική μορφή και έχει συμμετάσχει σε κυβερνητικούς συνασπισμούς. Ωστόσο, όπως και η αιγυπτιακή Αδελφότητα, στο παρελθόν το Jamaat-e-Islami έχει υποστηρίξει ένοπλες πτέρυγες που έχουν διενεργήσει τρομοκρατικές επιθέσεις και άλλη ωμή βία.

Η Χαμάς, το παλαιστινιακό παρακλάδι της Αδελφότητας, που σφυρηλατήθηκε μέσα από τα χρόνια συγκρούσεων με το Ισραήλ και την κοσμική Παλαιστινιακή Αρχή, είναι μια βίαιη πολιτοφυλακή που διενεργεί πράξεις τυφλής βίας εναντίον ισραηλινών αμάχων. Ωστόσο, αυτό είναι επίσης ένα πολιτικό κίνημα που διαχειρίζεται νοσοκομεία και πανεπιστήμια στη Γάζα και διατηρεί εκλεπτυσμένους πολιτικούς δεσμούς με μια σειρά κυβερνήσεων, αραβικών και άλλων.
Ένα από τα διακριτικά χαρακτηριστικά της Αδελφότητας είναι η μυστικότητά της, η προσεκτική στρατολόγηση των μελών και ιδιαίτερα των νεαρών ανδρών που ανήκουν στην κοινωνική και οικονομική ελίτ. (Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν είχε στρατολογηθεί στο Γυμνάσιό του στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, από τον σύριο γυμναστή του, αλλά αργότερα τα έσπασε με την Αδελφότητα, θεωρώντας τους πολύ ρεαλιστές και συμβιβαστικούς). Η Αδελφότητα έχει επίσης, επί μεγάλο χρονικό διάστημα, δώσει έμφαση στις εξελικτικές πολιτικές, καθώς αντιτίθεται στην κατάληψη της εξουσίας με πραξικοπήματα. Μερικοί στοχαστές της Αδελφότητας υποστήριξαν μια στρατηγική σταδιακής μετατροπής των συμπεριφορών, έτσι ώστε η ισλαμική επανάσταση να έρθει τελικά σαν μια ειρηνική παλίρροια, που δεν θα υποχωρήσει ποτέ.

Η Αδελφότητα βασίζεται σε ένα ασυνήθιστο βαθμό σε καλά μορφωμένους, ταλαντούχους, αφοσιωμένους ανθρώπους -γιατροί, δικηγόροι, λογιστές και μηχανικοί. Όταν τα παρακλάδια της βρίσκουν ευρεία υποστήριξη, όπως έχουν κάνει στην Αίγυπτο και την Τυνησία, είναι συχνά επειδή η φιλανθρωπική και κοινωνική δραστηριότητα της Αδελφότητας -τα νοσοκομεία και τα σχολεία- είναι καλά οργανωμένη.
Οι σκεπτικιστές του κινήματος υποστηρίζουν επί χρόνια ότι ο πυρήνας της Αδελφότητας είναι αντι-δημοκρατικός (καθώς και αντι-σημιτικός, κάτι για το οποίο δεν υπάρχουν αμφιβολίες). Μερικές φορές, αν η Αδελφότητα μοιράζεται την εξουσία σε μια δημοκρατική εθνική κυβέρνηση, το κάνει μόνο ως έναν βραχυπρόθεσμο τακτικό ελιγμό, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τη δικτατορία. Ούτε, συνεχίζουν οι σκεπτικιστές, η Αδελφότητα της Αιγύπτου ή η Χαμάς θα αποδεχθούν ποτέ την νομιμότητα του Ισραήλ ή τα εθνικά δικαιώματα.
Η άποψη αυτή σίγουρα ενισχύθηκε το περασμένο Σάββατο, όταν ο Khaled Meshal, ο πολιτικός ηγέτης της Χαμάς, είπε σε μια μαζική διαδήλωση στη Γάζα ότι το Ισραήλ θα πρέπει να εξαλειφθεί μέσω της στρατιωτικής βίας και ότι το Παλαιστινιακό κράτος θα πρέπει να δημιουργηθεί «από τη δύναμη, όχι από τη διαπραγμάτευση». Ο Meshal , που στεκόταν μπροστά σε έναν ψηλό πύραυλο που στήθηκε ως σύμβολο της στρατιωτικής ανδρείας της Χαμάς, συνέχισε:
«Εμείς δεν πρόκειται ποτέ να αναγνωρίσουμε τη νομιμότητα της ισραηλινής κατοχής, και ως εκ τούτου δεν υπάρχει καμία νομιμότητα για το Ισραήλ και δεν έχει σημασία πόσο καιρό θα πάρει. Εμείς θα απελευθερώσουμε την Ιερουσαλήμ σπιθαμή προς σπιθαμή, πέτρα την πέτρα».
Εκείνοι που ευνοούν την εμπλοκή με τη Χαμάς και την αιγυπτιακή Αδελφότητα απορρίπτουν αυτή τη ρητορική. Υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να νοηθεί ως η βάση του πολιτικού λόγου, παρόμοια με τις προκλητικές εδαφικές και δημογραφικές αξιώσεις που παρουσιάζονται τακτικά από τους δεξιούς πολιτικούς του Ισραήλ και ότι η Χαμάς και η Αδελφότητα έχουν πολλούς πραγματιστές και ειρηνιστές πολιτικούς. Η αιγυπτιακή Αδελφότητα είχε κάποτε μια ένοπλη πτέρυγα, αλλά την εγκατέλειψε υπό τη διεθνή πίεση. Η Χαμάς έχει συνάψει ανακωχή με το Ισραήλ και θεωρητικά θα μπορούσε να αποδεχτεί μια μακρά, σταθεροποιητική ειρήνη, χωρίς απαραίτητα να εγκαταλείψει τη ρητορική της.
Ένα πρόβλημα με πολλά από αυτά τα επιχειρήματα είναι ότι μπορούν να υποκύψουν στον χρόνο ή στην πλάνη. Στην πραγματικότητα, η Αδελφότητα είναι ταυτόχρονα ένα επαναστατικό, αντιδημοκρατικό κίνημα και μια προσαρμόσιμη δύναμη που μπορεί να αφομοιωθεί κατά καιρούς σε ειρηνικές δημοκρατικές πολιτικές. Από αυτή την άποψη, μοιάζει με τον διεθνή κομμουνισμό την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου: η ίδια ιδεολογική κίνηση που παρήγαγε και τους εκλεγμένους, τεχνοκράτες, κομμουνιστές δήμαρχους της Ιταλίας και τα σταλινικά γκουλάγκ της Σοβιετικής Ένωσης..

Ποτέ άλλοτε, όμως, η αιγυπτιακή Αδελφότητα δεν έχει αντιμετωπίσει τόσο έντονες επιλογές ως προς την αποδοχή δημοκρατικών αντιπάλων. Εν μέρει, αυτό συμβαίνει επειδή η Αδελφότητα δεν ήταν ποτέ τόσο κοντά στην κατάληψη της εξουσίας. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης της Τουρκίας έχει δείξει ότι το ισλαμικό κίνημα της αντιπολίτευσης μπορεί να προσαρμοστεί και να κυβερνήσει σε ένα πλουραλιστικό σύστημα (ακόμα και αν οι αυταρχικές τάσεις του κόμματος μολύνουν τις επιδόσεις της κυβέρνησης, όπως συνέβη στην Τουρκία). Πολλά παρακλάδια της Αδελφότητας όμως δεν κατάφεραν να κάνουν τη μετάβαση από τη θερμή αντιπολίτευση στην εξουσία όταν τους δόθηκε η ευκαιρία. Η κατεύθυνση που θα ακολουθήσει ο Μοχάμεντ Μόρσι τις επόμενες εβδομάδες θα καθορίσει τα όρια –ή τη δυναμική- της ισλαμιστικής πολιτικής στον αραβικό κόσμο, για πολλά χρόνια στο μέλλον.

Newyorker