Πώς το αποτυχημένο πραξικόπημα περιπλέκει τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας

Ο Ομπάμα έσπευσε να εγκρίνει την επιστροφή του Ερντογάν στην εξουσία, αλλά ο Τούρκος ηγέτης θωρεί την Ουάσιγκτον εν μέρει υπεύθυνη για το πραξικόπημα.

Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει περάσει χρόνια διενέξεων με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αλλά ο Λευκός Οίκος καταδίκασε γρήγορα την απόπειρα πραξικοπήματος αυτού του Σαββατοκύριακου και κατέστησε σαφές ότι πίστευε πως ο Ερντογάν - ανεξάρτητα από τα ελαττώματά του- ήταν ο νόμιμος ηγέτης της χώρας του και έπρεπε να επιστρέψει στην εξουσία το συντομότερο δυνατό. Αυτό όμως μπορεί να μην είναι αρκετό για να αποτρέψει το να αναδειχθεί το

αποτυχημένο πραξικόπημα ως η τελευταία πράξη των ψυχρών σχέσεων της Ουάσιγκτον με έναν από τους στενότερους περιφερειακούς συμμάχους της.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήθελαν εδώ και καιρό ο Ερντογάν να κάνει περισσότερα για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και για να μετριάσει τις όλο και περισσότερο αυταρχικές τάσεις του, αλλά η απόπειρα πραξικοπήματος φαίνεται πιθανό να ωθήσει τον Ερντογάν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τούρκοι αξιωματούχοι, από την πλευρά τους, κατηγορούν για το πραξικόπημα τον Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν 75χρονο κληρικό που ζει εξόριστος στην Πενσυλβάνια, και άφησαν να εννοηθεί ότι η Ουάσιγκτον εμπλέκεται κατά κάποιο τρόπο στην απόπειρα πραξικοπήματος, κατηγορίες που ο Λευκός Οίκος αρνήθηκε οργισμένα.

"Η πιο καταστροφική πτυχή των τελευταίων ημερών υπήρξε η επιθετική ρητορική από την Τουρκία προς τις ΗΠΑ", δήλωσε ο Nicholas Heras του Κέντρου για μια Νέα Αμερικανική Ασφάλεια, ο οποίος έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα στην Τουρκία. "Ο Ερντογάν παίρνει σαφώς την παρουσία Gulen στις Ηνωμένες Πολιτείες προσωπικά και δεν μπορεί να καταλάβει γιατί ένας άνθρωπος που θεωρεί τρομοκράτη μπορεί να ζήσει ελεύθερα εδώ".

Οι αυξανόμενες εντάσεις αναδύθηκαν πλήρως αμέσως μετά την στρατιωτική προσπάθεια εκδίωξης του Ερντογάν, η οποία άφησε περισσότερους από 290 νεκρούς και την Τουρκία - μέλος του ΝΑΤΟ που φιλοδοξεί να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση κάποτε- να παραπαίει.

Το Σάββατο, η Τουρκία διέκοψε όλες τις λειτουργίες των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην αεροπορική βάση στο Ιντσιρλίκ, όπου διαμένουν τουλάχιστον 1.500 Αμερικανοί και είναι ένας ζωτικός κόμβος για την υπό αμερικανική ηγεσία συμμαχία ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Επίσης, διέκοψε την ηλεκτροδότηση προς τη βάση, αφήνοντας τις δυνάμεις των ΗΠΑ να χρησιμοποιούν αυτό που από το Υπουργείο Άμυνας περιγράφεται ως "εσωτερικές πηγές ενέργειας".

Τούρκοι αξιωματούχοι δικαιολόγησαν τη διακοπή λέγοντας ότι οι πραξικοπηματίες επιχειρούσαν έξω από τη βάση του Ιντσιρλίκ και είχαν χρησιμοποιήσει εναέρια τάνκερ στην εγκατάσταση για να ανεφοδιάσουν με καύσιμα τα μαχητικά αεροσκάφη F-16 που κατευθύνονταν από τους πραξικοπηματίες. Ο διοικητής της βάσης, στρατηγός Μπεκίρ Ερκάν Βαν, συνελήφθη την Κυριακή, μαζί με άλλους αξιωματικούς του Ιντσιρλίκ, αν και η Τουρκία άνοιξε εκ νέου τον εναέριο χώρο της στα πολεμικά αεροσκάφη των ΗΠΑ.

Εξίσου ανησυχητικό για την κυβέρνηση είναι το γεγονός ότι ένα υψηλόβαθμο μέλος της κυβέρνησης Ερντογάν κατηγόρησε την Ουάσινγκτον ότι υποδαυλίζει άμεσα το πραξικόπημα, με τον Τούρκο υπουργό Εργασίας Σουλεϊμάν Σοϊλού να λέει ωμά ότι "οι ΗΠΑ είναι πίσω από αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος". Ο Ερντογάν και οι βοηθοί του συνέδεσαν τα βίαια γεγονότα με τον Γκιουλέν και έμμεσα άφησαν να εννοηθεί ότι η Ουάσιγκτον έφερε κάποια ευθύνη, διότι ο κληρικός ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι ισχυρισμοί προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις από τον υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι. Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο ανώτερος διπλωμάτης των ΗΠΑ χρησιμοποίησε μια συνομιλία με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου το Σάββατο για να επαναλάβει ότι "οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση στην Τουρκία", αλλά τόνισε επίσης ότι "οι δημόσιοι υπαινιγμοί ή ισχυρισμοί για οποιονδήποτε ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος είναι εντελώς ψευδείς και επιβλαβείς για τις διμερείς μας σχέσεις". Ο Κέρι επίσης προέτρεψε σε "αυτοσυγκράτηση την τουρκική κυβέρνηση και σεβασμό στη διαδικασία - και στις διεθνείς υποχρεώσεις της -καθώς ερευνά και αποκαλύπτει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με όσους εμπλέκονται".

Η έκκληση αυτή στον Ερντογάν είναι πιθανό να πέσει στο κενό, καθώς η κυβέρνησή του έχει ήδη ξεκινήσει μια ευρεία καταστολή των θεωρούμενων πραξικοπηματιών. Σχεδόν 6.000 άνθρωποι - συμπεριλαμβανομένων περίπου και 3.000 αξιωματικών του στρατού και στρατιωτικών- ήδη κρατούνται. Τούρκοι αξιωματούχοι λένε ότι συνεχίζουν να ψάχνουν και για άλλους πιθανούς πραξικοπηματίες και εξέδωσαν ένταλμα σύλληψης την Κυριακή για τον κορυφαίο στρατιωτικό βοηθό του Ερντογάν, τον συνταγματάρχη Αλί Γιαζίκι. Ο Τούρκος ηγέτης λέει ότι όσοι εμπλέκονται στο πραξικόπημα "θα πληρώσουν ένα βαρύ τίμημα για την προδοσία τους".

Οι αιχμηρές ανταλλαγές κατηγοριών στον απόηχο του πραξικοπήματος προστίθενται στις μακροχρόνιες επικρίσεις των ΗΠΑ για τις όλο και πιο αυταρχικές τάσεις του Ερντογάν, που περιλαμβάνουν το άνοιγμα περίπου 2.000 νομικών αγωγών εναντίον πολιτικών αντιπάλων του, δημοσιογράφων, κωμικών και απλών Τούρκων που κατηγορούνται για προσβολή του προέδρου.

Κορυφαίοι αξιωματούχοι του Ομπάμα, συμπεριλαμβανομένου και του Αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, δήλωσαν επίσης ότι ο Ερντογάν πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές του για να σφραγίσει τα νότια σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, ώστε να εμποδίσει το πέρασμα ξένων μαχητών που έχει στρατολογήσει το Ισλαμικό Κράτος. Νωρίτερα αυτό το έτος, για παράδειγμα, ο υπουργός Άμυνας Ας Κάρτερ είπε ότι θα ήθελε "η Τουρκία να κάνει περισσότερα" για την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους.

Η Άγκυρα, από την πλευρά της, έχει εξοργιστεί με την αμερικανική υποστήριξη στις Κουρδικές Λαϊκές Μονάδες Προστασίας (YPG), που έχουν αναδειχθεί ως ένας από τους πιο αποτελεσματικούς συμμάχους στη μάχη της Ουάσινγκτον ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Η Άγκυρα θεωρεί το YPG ως προέκταση του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK), μια μαχητική ομάδα που έχει σκοτώσει εκατοντάδες τούρκους πολίτες και προσωπικό ασφαλείας, καθώς μάχεται για τη δημιουργία ενός κουρδικού κράτους στη νοτιοανατολική Τουρκία. Η Τουρκία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ θεωρούν το PKK τρομοκρατική ομάδα και οι Κούρδοι έχουν κατηγορηθεί για μια σειρά από πρόσφατες αιματηρές βομβιστικές επιθέσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Ο Heras του CNAS δήλωσε ότι η Άγκυρα γνωρίζει πως η Ουάσιγκτον χρειάζεται τη βοήθειά της στην καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους, αλλά μπορεί να προειδοποιήσει ότι θα μειώσει τη συμμετοχή της αν οι ΗΠΑ δεν εκδώσουν τον Γκιουλέν στην Τουρκία.

Πέρα από την σκληρή ρητορική, δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό η Τουρκία είναι πρόθυμη να προσπαθήσει να αναγκάσει την Ουάσιγκτον να εκδώσει τον κληρικό. Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Τζον Κίρμπι δήλωσε την Κυριακή ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν ακόμη λάβει επίσημο αίτημα έκδοσης από την Τουρκία και ο Κέρι και άλλοι αξιωματούχοι της κυβέρνησης αναφέρουν ότι η Άγκυρα θα πρέπει πρώτα να δείξει σαφείς και πειστικές αποδείξεις για την άμεση ανάμειξη του Γκιουλέν στο αποτυχημένο πραξικόπημα, κάτι που η Τουρκία μπορεί να μην είναι σε θέση να κάνει.

Ακόμη και αν η διαμάχη για τον Γκιουλέν εκτονωθεί, όμως, η Ουάσιγκτον θα πρέπει σίγουρα να κάνει πίσω και να παρακολουθεί ενόσω ο Ερντογάν αγνοεί τα αιτήματά της για αυτοσυγκράτηση και χρησιμοποιεί το αποτυχημένο πραξικόπημα για να εδραιώσει περαιτέρω την εξουσία του και να πατάξει τους πραγματικούς και τους θεωρούμενους εχθρούς του.

Ο Ντέιβιντ Γουέιλ, ένας φοιτητής διδακτορικού στο Πρίνστον που ζει σήμερα στην Τουρκία για μια ερευνητική υποτροφία, είπε ότι όσοι είδε να γιορτάζουν την αποτυχία του πραξικοπήματος δεν φαίνεται να αναγνωρίζουν με οποιοδήποτε τρόπο "ότι ο αυξανόμενος αυταρχισμός και η ανικανότητα της κυβέρνησης" ήταν αυτά που οδήγησαν στην προσπάθεια απομάκρυνσης του Ερντογάν από την εξουσία. Ο Ερντογάν, υποστηρίζει ο Γουέιλ, ήδη προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το αποτυχημένο πραξικόπημα για να "πυροδοτήσει τους υποστηρικτές του, να πλαισιώσει την αντιπολίτευση εναντίον του ως συνωμοσία κατά του έθνους και να συνεχίσει τη διαδικασία ξηλώματος οποιουδήποτε εμποδίου στον προσωπικό του έλεγχο, σε όλες τις πτυχές της τουρκικής πολιτικής".

Ο Κέρι, με άλλα λόγια, μπορεί να συνεχίσει να ζητά από τον Τούρκο ηγέτη να ενεργεί αναλόγως και να τηρεί το κράτος δικαίου. Ο ενθαρρυμένος Ερντογάν μπορεί απλά να επιλέξει να μην ακούει.

foreignpolicy.com

Διαβάστε περισσότερα