Οι συμπληγάδες της ελληνικής προεδρίας της Ε.Ε.

Η Ελλάδα θα αναλάβει την εκ περιτροπής προεδρία στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά το πρώτο εξάμηνο του 2014, για πέμπτη φορά στην Ιστορία της. Η εκ περιτροπής προεδρία γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950, μια ρύθμιση δημιουργημένη από τα ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (την πρότερη κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης) για την επίτευξη ισορροπίας, μεταξύ της υπερεθνικής ολοκλήρωσης και της διακυβερνητικής συνεργασίας. Ωστόσο, η μετεξέλιξη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας στην Ευρωπαϊκή Ενωση

έχει σταδιακά αποδυναμώσει το ρόλο της προεδρίας, καθώς η συμμετοχή έχει αυξηθεί από τα έξι αρχικά μέλη (που ήταν όλα από τη Δυτική Ευρώπη) στα σημερινά 28 κράτη-μέλη από ολόκληρη την ήπειρο.
Σήμερα, η κύρια ευθύνη της προεδρίας είναι ο καθορισμός της πολιτικής ατζέντας για το εξάμηνο, η διοργάνωση συναντήσεων και η διεξαγωγή διαλόγου μεταξύ των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε. και των κρατών-μελών. Και ενώ ο εκ περιτροπής πρόεδρος εξακολουθεί να έχει κάποιο βαθμό επιρροής (για παράδειγμα, η ενασχόληση σε αυτό το εξάμηνο με θέματα της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης ήταν εν μέρει αποτέλεσμα της προεδρίας της Λιθουανίας), η πραγματική εξουσία για τη χάραξη πολιτικής παραμένει στα μεγαλύτερα κράτη-μέλη (κυρίως στη Γερμανία και τη Γαλλία), στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

H Αθήνα προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1981, ως μέρος της διαδικασίας διεύρυνσης προς τον Νότο (η Ισπανία και η Πορτογαλία προσχώρησαν το 1986). Εκείνη την εποχή, η Αθήνα είδε την ένταξη ως μέσο για την εδραίωση της δημοκρατίας και της πλήρους ενσωμάτωσης με τη Δύση μετά το τέλος της δικτατορίας, που κυβέρνησε την Ελλάδα την περίοδο 1967-1974. Η Ελλάδα είχε την προεδρία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για πρώτη φορά το δεύτερο εξάμηνο του 1983, όταν τα μέλη της Κοινότητας ήταν μόνο 10. Και ενώ ήταν μια σχετικά ομαλή προεδρία, ήταν επίσης και μια πολύ συμβολική στιγμή για τη χώρα. Η Αθήνα είχε την προεδρία πάλι το δεύτερο εξάμηνο του 1988, με την τρίτη προεδρία της να είναι πολύ πιο σημαντική. Αυτή έλαβε χώρα το πρώτο εξάμηνο του 1994, όπου η Συνθήκη του Μάαστριχτ (η οποία δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Ενωση) μόλις είχε τεθεί σε ισχύ, ενώ τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία υπέγραψαν τις αντίστοιχες πράξεις προσχώρησής τους. Κατά τη διάρκεια της τέταρτης προεδρίας της Ελλάδας (Ιανουάριος-Ιούνιος 2003), 10 χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης υπέγραψαν τη συνθήκη προσχώρησης, σηματοδοτώντας το μεγαλύτερο κύμα διεύρυνσης στην Ιστορία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Η Αθήνα έχει θέσει πολλούς στόχους για την πέμπτη προεδρία της στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σχεδιάζει να προωθήσει τη συνέχιση των προσπαθειών για την επίτευξη μιας τραπεζικής ένωσης. Από την αρχή της ευρωπαϊκής κρίσης, η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο των οικονομικών προβλημάτων στην ευρωζώνη, με την Αθήνα να επιθυμεί να ενισχύσει την οικονομική συνεργασία και την αλληλεγγύη εντός της νομισματικής ένωσης. Στα τέλη Δεκεμβρίου, τα κράτη-μέλη κατέληξαν σε αρχική συμφωνία για τη δημιουργία ενός ενιαίου μηχανισμού για τις τράπεζες της ευρωζώνης και η Αθήνα θα ζητήσει από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να επικυρώσει επίσημα το σχέδιο. Η Ελλάδα, όμως, θα βρεθεί σε έναν αγώνα δρόμου, επειδή το σημερινό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ολοκληρώνει τη θητεία του στις αρχές του 2014 και το νέο θα εκλεγεί στα τέλη Μαΐου. Επιπλέον, στις 19 Δεκεμβρίου, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σουλτς, δήλωσε ότι «θα υπάρξουν μακρές διαπραγματεύσεις» πριν από την επίτευξη συμφωνίας, επειδή ορισμένα μέλη του θεσμού δεν υποστηρίζουν το σχέδιο που είχε αρχικά εγκριθεί από τα κράτη-μέλη.

Λόγω της γεωγραφικής της θέσης στη Μεσόγειο, η Αθήνα θα δώσει επίσης ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της μετανάστευσης. Τους τελευταίους μήνες, η βία στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή (κυρίως, η κρίση στη Συρία) οδήγησε στην αύξηση των προσφύγων και παράνομων μεταναστών στις χώρες του Νότου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Ελλάδα θα προωθήσει το μεγαλύτερο έλεγχο των συνόρων, καθώς και την πρόσθετη βοήθεια για τις χώρες που αντιμετωπίζουν μεγάλα κύματα μετανάστευσης (κυρίως η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Ιταλία). Η Αθήνα -στον τομέα αυτό- είναι πιθανό να μην έχει μεγάλη επιτυχία. Παρόμοιο ενδιαφέρον έχει και η Ιταλία – η χώρα που θα ασκήσει την προεδρία της Ε.Ε. το δεύτερο εξάμηνο του 2014. Ωστόσο, η κύρια απάντηση της Ε.Ε. στο θέμα θα λάβει κυρίως τη μορφή πρόσθετης χρηματοδότησης για το κανονιστικό πλαίσιο των συνόρων και τη βελτίωση των υποδομών για τις χώρες της Μεσογείου. Στο σημερινό πολιτικό πλαίσιο, όπου η μετανάστευση αποτελεί ένα πολύ ευαίσθητο θέμα σε ολόκληρη την ήπειρο, μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στην πολιτική για το άσυλο καθίσταται απίθανη.

Η Ελλάδα, επίσης, υποσχέθηκε «να επικεντρωθεί στους τομείς της οικονομικής ανάκαμψης, της απασχόλησης, της συνοχής» και «να εμβαθύνει την Ενωση», στόχοι που μπορεί να αποδειχθούν δύσκολο να επιτευχθούν. Σε ηπειρωτικό επίπεδο, η Ευρώπη εξακολουθεί να μάχεται με την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση. Κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου του 2013, η ευρωζώνη σημείωσε ανάπτυξη μόλις κατά 0,1%, κάτω από το 0,3% του προηγούμενου τριμήνου. Στις φθινοπωρινές προβλέψεις της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέφερε ότι η οικονομία του νομισματικού μπλοκ θα συρρικνωθεί φέτος κατά 0,4%, εκτιμώντας ανάπτυξη της τάξης του 1% το 2014. Η ανεργία αναμένεται να παραμείνει πάνω από 12% κατά μέσο όρο στην ευρωζώνη και με μόνο οριακές μειώσεις σε ορισμένες χώρες. Τέλος, οι συνθήκες πίστωσης για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνουν ασθενείς, υπονομεύοντας τις πιθανότητες της ευρωζώνης για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

Πέρα από τα προβλήματα της ευρωζώνης, η Ελλάδα έχει τα δικά της ζητήματα. Η χώρα βρίσκεται σε ύφεση εδώ και έξι χρόνια, με την ανεργία να εκτοξεύεται από το 9,5% το 2009 στο 27%, περίπου, το 2013. Στην κατάρτιση του νέου Προϋπολογισμού, η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι η οικονομία θα επιστρέψει στην ανάπτυξη το 2014, αλλά ακόμη και αν συμβεί κάτι τέτοιο, τα προβλήματα της Αθήνας δεν έχουν τελειωμό. Τον Νοέμβριο, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ανέφερε ότι το χρέος της Ελλάδας θα φτάσει το 157% του ΑΕΠ το 2020, σημαντικά πάνω από τις προβλέψεις της Ε.Ε. για 124% του ΑΕΠ. Αυτό σημαίνει ότι η Αθήνα μάλλον θα πιέσει για μια εκ νέου διαγραφή του χρέους της κατά τους επόμενους μήνες – γεγονός που θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο για τη Γερμανία και τις άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης.

Επιπλέον, η τρόικα (η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) θεωρεί ότι η Αθήνα έχει ένα κενό στον Προϋπολογισμό της, της τάξης του 1,5 δισ. ευρώ για το 2014. Πράγμα που σημαίνει ότι η Αθήνα και οι δανειστές της θα εξακολουθήσουν να συζητούν για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις (συμπεριλαμβανομένων των περικοπών των δαπανών, των φόρων και των ιδιωτικοποιήσεων), για το μεγαλύτερο μέρος του επόμενου έτους. Η τρόικα ενδιαφέρεται για τη διατήρηση της ευρωζώνης στη ζωή, έτσι η Αθήνα θα λάβει πιθανώς επιπρόσθετη χρηματοδότηση κατά το επόμενο έτος, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο. Ωστόσο, καθώς η ευρωπαϊκή κρίση εξαπλώνεται προς τα βόρεια, οι συζητήσεις για περαιτέρω οικονομική βοήθεια προς τις χώρες του Νότου θα γίνουν πεδίο αντιπαράθεσης περισσότερο από ποτέ.

Η πενιχρή οικονομική ανάπτυξη και η υψηλή ανεργία θα έχουν πολιτικές επιπτώσεις το 2014, καθώς υπάρχει η πρόβλεψη ότι τα αντισυστημικά και τα ευρωσκεπτικιστικά πολιτικά κόμματα θα έχουν δυναμικές επιδόσεις στις επερχόμενες εκλογές. Η Αθήνα θα πρέπει να ανησυχεί ιδιαίτερα για τα εξής: τις ελληνικές δημοτικές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στις 14 Μαΐου και για τις εκλογές για το Κοινοβούλιο της Ε.Ε., που θα πραγματοποιηθούν στις 22-25 Μαΐου.

Στο εσωτερικό, οι επικείμενες ελληνικές περιφερειακές και δημοτικές εκλογές είναι δυνατόν να ζημιώσουν σημαντικά τα συστημικά -ήδη αποδυναμωμένα- κόμματα. Τα δύο μεγαλύτερα παραδοσιακά κόμματα στην Ελλάδα, η κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία και το κεντροαριστερό Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, μοιράζονται σήμερα έναν εύθραυστο κυβερνητικό συνασπισμό, ο οποίος βρίσκεται υπό έντονη πίεση λόγω της διαρκούς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης στη χώρα. Μια κακή εκλογική επίδοση από κάποιο από τα δύο κόμματα (και ένα δυναμικό αποτέλεσμα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, της Αριστεράς όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή της ακροδεξιάς όπως η Χρυσή Αυγή) θα μπορούσε να αποδυναμώσει ακόμη περισσότερο την κυβέρνηση. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα ευρωσκεπτικιστικά και τα εθνικιστικά κόμματα είναι πιθανό να έχουν ισχυρές επιδόσεις και να αυξήσουν την παρουσία τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γεγονός που θα αυξήσει τη δυνατότητά τους να μπλοκάρουν -ή τουλάχιστον να καθυστερούν- τις αποφάσεις χάραξης πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Εξαιτίας του συνδυασμού των εσωτερικών κρίσεων στην Ελλάδα και του πολιτικού κατακερματισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η θητεία της Αθήνας στην προεδρία της Ε.Ε. είναι απίθανο να είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η περιορισμένη πολιτική επιρροή της Ελλάδας στην ελίτ της Ενωσης, οι εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η έλλειψη συμφωνίας μεταξύ των κρατών-μελών για διάφορα ζητήματα σημαίνουν ότι το ευρωπαϊκό εξάμηνο της Αθήνας θα συνεισφέρει ελάχιστα στην επίλυση τυχόν διαρθρωτικών αδυναμιών της Ευρώπης. Οι περισσότερες από τις σημαντικές αποφάσεις μέσα στους επόμενους έξι μήνες θα ληφθούν πολύ μακριά από την Ελλάδα, σε μέρη όπως το Βερολίνο, το Παρίσι και οι Βρυξέλλες.

Stratfor στον Τύπο της Κυριακής