«Η στροφή της Ευρώπης από τη λιτότητα στην ανάπτυξη είναι μόνο σημασιολογική»

Φωτο: Spiegel

Ακούγοντας κάποιους ευρωπαίους ηγέτες, ιδιαίτερα στη Γαλλία, θα έλεγε κανείς ότι η εποχή της λιτότητας τελείωσε και ότι η ευρωζώνη βαδίζει προς την οικονομική ανάπτυξη. Σε μια εντυπωσιακή αλλαγή του τόνου, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι η λιτότητα – η πολιτική της μείωσης του δημόσιου χρέους με τη μείωση των δαπανών και την αύξηση των φόρων – είχε φτάσει στα όρια της αποδοχής από το λαό. Στην πραγματικότητα, όμως, η αλλαγή είναι περισσότερο στα λόγια

Για να είναι σίγουρη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει περισσότερο χρόνο στις κυβερνήσεις για να μειώσουν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού τους στα όρια της ΕΕ, κυρίως επειδή η οικονομική ύφεση είχε κάνει τους στόχους ανέφικτους. Τα κράτη της ευρωζώνης πήραν μια ανάσα επειδή οι αγορές ομολόγων έχουν σταματήσει να πανικοβάλλονται, καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δήλωσε πέρυσι ότι θα δράσει αποφασιστικά, εάν χρειαστεί, για τη διατήρηση του ευρώ.

Η έμφαση της ΕΕ είναι πλέον στη μείωση των «διαρθρωτικών ελλειμμάτων» -ένα ελαστικό μέτρο που είχε στόχο να λάβει υπόψη τον οικονομικό κύκλο – και στη μεταρρύθμιση των αγορών εργασίας και των συνταξιοδοτικών συστημάτων, ανοίγοντας περισσότερους τομείς στον ανταγωνισμό και διευκολύνοντας τη ρύθμιση των επιχειρήσεων για τη βελτίωση του αναπτυξιακού δυναμικού των χωρών.

Μικρές πρωτοβουλίες είναι στα σκαριά, ανάμεσα στις μεγάλες πολιτικές τυμπανοκρουσίες, για την καταπολέμηση της μάστιγας της μαζικής ανεργίας των νέων που απειλεί τη Νότια Ευρώπη με μια χαμένη και αποξενωμένη γενιά.

Η ΕΚΤ εξετάζει τρόπους για να διευκολύνει τη χορήγηση δανείων σε μικρότερες επιχειρήσεις που έχουν πληγεί περισσότερο στις περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης. Αλλά ενώ διατηρεί τις στρόφιγγες της ρευστότητας των τραπεζών ανοικτές, δεν έχει καμία πρόθεση να ακολουθήσει τις κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Ιαπωνίας, τυπώνοντας μαζικά χρήμα, για να προσπαθήσει να προωθήσει την ανάπτυξη.

«Δεν εγκαταλείπουμε τις πολιτικές λιτότητας», δήλωσε ο Carsten Brzeski, οικονομολόγος της ING στις Βρυξέλλες. «Απλά αλλάζουμε το ρυθμό της διαρθρωτικής προσαρμογής και κάνουμε μια στροφή προς τις μεταρρυθμίσεις για να μην καταλήξουμε σε ένα φαύλο κύκλο λιτότητας». Αν και η ΕΚΤ θα μπορούσε ίσως να κάνει περισσότερα για την αύξηση της παροχής πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις στην νότια Ευρώπη που πλήττεται από την ύφεση, ο κύριος αναστολέας των επενδύσεων εκεί είναι η έλλειψη ζήτησης, για την οποία δεν υπάρχει καμία εύκολη λύση, είπε.

Οι ευρωπαίοι πολιτικοί και οι κεντρικοί τραπεζίτες λένε πως οι υπερχρεωμένες χώρες δεν θα έχουν καμία εναλλακτική λύση για πολλά χρόνια, για την περιστολή των δημοσίων δαπανών και τη συρρίκνωση του κράτους, όσο επώδυνο και αν είναι αυτό. «Η ανάπτυξη είναι το κλειδί για την έξοδο από την κρίση, όλοι συμφωνούμε σε αυτό» δήλωσε το «γεράκι» της Bundesbank Γενς Βάιντμαν, σε ομιλία του στους Γάλλους επιχειρηματίες την περασμένη εβδομάδα. «Αλλά η παραίτηση από τη δημοσιονομική εξυγίανση δεν θα μας φέρει πιο κοντά στο στόχο».

Πολιτικά όρια

Η αναγνώριση των πολιτικών ορίων της λιτότητας που εξέφρασε ο Μπαρόζο στις 22 Απριλίου, θύμιζε το σχόλιο του προκατόχου του Ρομάνο Πρόντι το 2002, ότι οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ ήταν «ηλίθιοι», επειδή ήταν πάρα πολύ άκαμπτοι.
«Αν και νομίζω ότι αυτή η πολιτική είναι σωστή, θεωρώ ότι έχει φτάσει στα όριά της», δήλωσε ο Μπαρόζο. «Μια πολιτική για να είναι επιτυχής, όχι μόνο πρέπει να είναι σωστά σχεδιασμένη, αλλά θα πρέπει να διαθέτει και το ελάχιστο της πολιτικής και κοινωνικής υποστήριξης».

Σε κάποιους αυτό ακούστηκε λίγο σαν ο Πάπας να αμφισβητεί την ύπαρξη του Θεού. Προκάλεσε χαρωπά πρωτοσέλιδα του στυλ «τέλος στη λιτότητα» σε χώρες όπως η Ιρλανδία που έχουν υπομείνει σκληρές περικοπές και ερέθισε αρκετές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Στις Βρυξέλλες, ένας ανώτερος αξιωματούχος ο οποίος έχει τακτική επαφή με τους εθνικούς ηγέτες, δήλωσε ότι ο Μπαρόζο είχε «παρερμηνευθεί» και ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στη λιτότητα, ακόμη και αν αποφύγουμε τη λέξη. «Η ιδέα ότι θα υπάρχουν πλέον δαπάνες και ότι η εποχή της λιτότητας έχει ολοκληρωθεί, είναι παραπλανητική», είπε ο αξιωματούχος, μιλώντας ανώνυμα λόγω της ευαισθησίας της θέσης του. «Στο περιθώριο, μπορούμε να αναβάλουμε τη δημοσιονομική εξυγίανση κατά ένα έτος, ή κατά δύο χρόνια, αλλά αυτή δεν είναι πραγματικά η απάντηση. Η απάντηση είναι η ανάπτυξη και αυτή θα έρθει μόνο μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και βελτίωσης της παραγωγικότητας».

Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, η οποία έχει χρησιμοποιήσει την οικονομική επιρροή του Βερολίνου από την έναρξη της κρίσης για να πιέσει για δημοσιονομική πειθαρχία, κατέστησε σαφές ότι η λιτότητα και η ανάπτυξη δεν ήταν αντίθετες και ότι η εξοικονόμηση πόρων του προϋπολογισμού πρέπει να συνεχιστεί.

Σε μια συγκαλυμμένη κριτική στο στενό σύμμαχό της, τη Γαλλίας, η οποία έχει μέχρι στιγμής εξοικονομήσει έσοδα και δεν περιέκοψε τις δημόσιες δαπάνες για τη μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού, το Βερολίνο λέει πως οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αποφύγουν την αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης επειδή αυτό βλάπτει την ανάπτυξη.

Δύο γεγονότα έχουν εξασθενήσει τη θεωρητική υπόθεση των οικονομολόγων για την αποκαλούμενη εμπροσθοβαρή λιτότητα – κάνοντας δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών κατά την έναρξη του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής.

Πρώτον, ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ αναγνώρισε ότι η μείωση των δαπανών της κυβέρνησης μπορεί να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από ό,τι υπολογιζόταν στο παρελθόν, στη μείωση της οικονομικής παραγωγής. Στη συνέχεια, οι αμερικανοί οικονομολόγοι βρήκαν λάθη στα στοιχεία που τεκμηριώνουν την επιδραστική θεωρία των οικονομολόγων του Χάρβαρντ Κένεθ Ρόγκοφ και Κάρμεν Ράινχαρτ, ότι το δημόσιο χρέος πάνω από το 90 τοις εκατό του ΑΕΠ εμποδίζει την ανάπτυξη. Αυτό αφήνει την οικονομία της λιτότητας πιο αδύναμη σήμερα, από ό,τι όταν έπληξε η κρίση χρέους την ευρωζώνη το 2010, ενώ η πολιτική γίνεται όλο και πιο δύσκολη.

Οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία που εφαρμόζουν μέτρα λιτότητας στις αποδοχές των δημοσίων υπαλλήλων και στις περικοπές θέσεων εργασίας, στο πάγωμα των συντάξεων, την αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης και τη διευκόλυνση των απολύσεων έχουν καταψηφισθεί. Οι διάδοχοί τους αντιμετωπίζουν μαζικές διαδηλώσεις, τα κινήματα ενάντια στη λιτότητα αυξάνονται και υπάρχει μια απότομη πτώση στην υποστήριξη του κοινού για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι πολιτικοί της ΕΕ πάγωσαν όταν είδαν τον πρώην Ιταλό πρωθυπουργό Μάριο Μόντι, έναν φιλελεύθερο τεχνοκράτη και σεβαστό στις Βρυξέλλες, να συντρίβεται στις γενικές εκλογές το Φεβρουάριο και τους λαϊκιστές της αντι-λιτότητας να θριαμβεύουν. Το μάθημα που πήραν οι ηγέτες, όπως ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ και ο νέος Ιταλός πρωθυπουργός Ενρίκο Λέτα, είναι ότι πρέπει να επιδιώξουν τη δημοσιονομική πειθαρχία δυναμικά, ενώ παράλληλα να συζητούν για την ανάπτυξη. Το ερώτημα είναι αν θα είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν τολμηρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις που θα χαλαρώσουν την προστασία των θέσεων εργασίας, θα μειώσουν το κόστος εργασίας, θα ανοίξουν τα κλειστά επαγγέλματα και θα αλλάξουν τα κίνητρα για εργασία.

Το πολιτικό τίμημα τέτοιων μέτρων μπορεί να είναι υψηλό, δεδομένου ότι ενοχλεί τα κατεστημένα συμφέροντα και η οικονομική εξόφληση σε υψηλότερα ποσοστά ανάπτυξης και δημιουργία θέσεων εργασίας μπορεί να χρειαστεί χρόνια για να γίνει αισθητή.

reuters.com