Η κρίση στην Ουκρανία και η ηγεμονία των ΗΠΑ

Η κρίση στην Ουκρανία, έχει ανοίξει μια συζήτηση και έχει προκαλέσει μια έντονη κριτική αναφορικά με την εξωτερική πολιτική του Μπαράκ Ομπάμα. Πολλοί αναλυτές και σχολιαστές στις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι μόνο συνδέουν τη διαχείριση της κρίσης στην Ουκρανία από τον αμερικανό πρόεδρο και την ομάδα του στον τομέα της εθνικής ασφάλειας με μία υποχώρηση της ηγεμονίας της Αμερικής στο διεθνές σύστημα.

Είναι χρήσιμο να βάλει στην άκρη κανείς για λίγο την καθημερινές εξελίξεις της κρίσης στην Ουκρανία και να αναλύσει με σοβαρότητα την κατάσταση

γύρω από την ηγετική θέση των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα, τη συμπεριφορά που προκύπτει από τη Ρωσία με βάση αυτό το δεδομένο, και να δει με νηφαλιότητα τις επιλογές που έχουν οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, και πιθανόν το ΝΑΤΟ, για την επίλυση της κρίσης στην Ουκρανία.

Όπως ήδη αναφέραμε, πολλοί ακαδημαϊκοί, στρατιωτικοί αναλυτές, σχολιαστές στα αμερικανικά και διεθνή ΜΜΕ, μιλούν για την ανάγκη μεγαλύτερης αντίδρασης από την Ουάσινγκτον και την κυβέρνηση Ομπάμα στην κρίση της Ουκρανίας. Το επιχείρημα που χρησιμοποιούν είναι ότι οι ΗΠΑ είναι η μοναδική υπερδύναμη και σαν αποτέλεσμα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να υπερασπίζει τις αξίες και τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, την ειρήνη και την ασφάλεια, και ακόμη πιο πολλοί αδύναμα κράτη σε περιπτώσεις επιθέσεων από ισχυρούς αντιπάλους, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ουκρανίας από τη Ρωσία. Το κάλεσμα αυτό για επέμβαση της Ουάσινγκτον, το έχουμε δει πριν την Ουκρανία, στη Συρία, και στην περίπτωση της Κεντρικής Αφρικανικής Δημοκρατίας.

Είναι γεγονός ότι ο Μπαράκ Ομπάμα, απέτυχε να ελέγξει τις εξελίξεις από την αρχή σε μια σειρά κρίσιμα θέματα, όπως η «Αραβική Άνοιξη», η Λιβύη, η Συρία και τώρα η Ουκρανία. Στην ουσία αντί να ηγηθεί των εξελίξεων, όπως θα περίμεναν πολλοί, ακολούθησε τις εξελίξεις. Σαν αποτέλεσμα βρέθηκε ανοικτός στην κριτική από πολλά μέτωπα για εφαρμογή μιας πολιτικής οπισθοχώρησης. Μια πολιτικής που χαρακτηρίζεται από έλλειψη συντονισμού.

Είναι γεγονός ότι γενικά η κυβέρνηση Ομπάμα έχει αποτύχει σε μια σειρά από μέτωπα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνή τομέα. Παρόλα αυτά στο θέμα των επεμβάσεων στα προβλήματα και στις κρίσεις που παρουσιάζονται διεθνώς η κριτική αυτή αποτυγχάνει να κατανοήσει την έννοια της μοναδικής υπερδύναμης από τη μια και της ηγεμονίας στο διεθνές σύστημα από την άλλη, αλλά και τη σχέση μεταξύ των δυο.

Το να είσαι η μοναδική υπερδύναμη σο διεθνές σύστημα, δεν σημαίνει αυτόματα ότι έχεις τη δυνατότητα να επεμβαίνεις σε οποιαδήποτε κρίση προκύπτει στον πλανήτη και ειδικά όταν πρέπει να επέμβεις και μόνος σου. Εκτός του ότι στοιχίζει σε χρήμα, το κόστος είναι μεγάλο και σε πολιτικό κεφάλαιο εάν δεν έχεις την υποστήριξη και άλλων σημαντικών δυνάμεων. Το να είσαι η υπερδύναμη σε ένα μονοπολικό σύστημα δεν σημαίνει ότι άλλες δυνάμεις δεν θα προσπαθήσουν να καταγράψουν τη σχετική δύναμή τους στο διεθνές σύστημα. Οπότε η ηγεμονική δύναμη (στο σημερινό διεθνές σύστημα οι ΗΠΑ) θα πρέπει, όπως και κάθε άλλη δύναμη να υπολογίσει τα συμφέροντά της και πως θα εξυπηρετηθούν, ένα η οποιαδήποτε δράση θα έχει μεγάλο κόστος, και εάν αυτό το κόστος είναι πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό η συνδυασμός όλων αυτών.

Επίσης, είναι καλό να μην ξεχνάμε ότι παρά το γεγονός ότι ζούμε σε ένα μονοπολικό σύστημα με μια υπερδύναμη (ΗΠΑ), δεν έχουν πάψει να υπάρχουν άλλες μεγάλες δυνάμεις σε αυτό το σύστημα. Η υπερδύναμη περιορίζεται και θα πρέπει να διαπραγματευτεί με αυτές τις μεγάλες δυνάμεις, τις σφαίρες επιρροής τους, αλλά και διάφορες συμμαχίες και μπλοκ, τις εξελίξεις στη διεθνή πολιτική σκακιέρα.

Οι δυνάμεις αυτές (Ρωσία) έχουν τα δικά τους συμφέροντα τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις (Ουκρανία) θα διαφέρουν από αυτά της ηγεμονικής δύναμης (ΗΠΑ).

Σε καμία περίπτωση, και παρά το γεγονός ότι η υπερδύναμη είναι μια και το σύστημα μονοπολικό, οι άλλες μεγάλες δυνάμεις δεν θα θυσιάσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτό που χρειάζεται να κάνουν και κάνουν (Ρωσία στην Ουκρανία) είναι να γίνουν δημιουργικές στο να βρουν τρόπους να πετύχουν τους στόχους τους, ειδικά σε περιπτώσεις που οι στόχοι αυτοί βρίσκονται σε αντίθεση με αυτούς της υπερδύναμης (Ρωσία στην Κριμαία).

Αν και το διεθνές σύστημα παραμένει μονοπολικό με μια ηγεμονική δύναμη (ΗΠΑ), η δυνατότητα της Ουάσινγκτον να συμπεριφέρεται σαν ηγεμόνας έχει περιοριστεί. Όταν άλλες μεγάλες δυνάμεις του συστήματος αντιληφθούν ότι μπορούν να δράσουν χωρίς να έχουν σοβαρά αντίποινα από τη μοναδική υπερδύναμη, θα επιδιώξουν να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη για να ενισχύσουν τη θέση τους στο διεθνές σύστημα. Αυτό κάνει σήμερα η Ρωσία με την κρίση στην Ουκρανία και την τακτική που εφαρμόζει στην Κριμαία.

Η Ουάσινγκτον έχει τη δυνατότητα να επιδείξει τη δύναμη της σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά σε περιπτώσεις που αντιμετωπίζει μια μεγάλη δύναμη στη σφαίρα επιρροής της η δυνατότητα αυτή εξασθενίζει σημαντικά. Με δεδομένο ότι η Μόσχα και ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχουν τη δυνατότητα και τη θέληση να δράσουν για τα συμφέροντά τους στην περιοχή αυτή, είναι φυσιολογικό, εάν το δει κανείς ψυχρά και ρεαλιστικά, η Ουάσινγκτον και η κυβέρνηση Ομπάμα, να χειριστεί όσο πιο διπλωματικά μπορεί την κρίση αυτή.

Το μονοπολικό σύστημα με μια υπερδύναμη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, που προέκυψε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ισχύει και σήμερα. Πολλοί είναι αυτοί που βιάζονται όταν προκύπτουν κρίσεις τύπου Ουκρανίας, να μιλήσουν για το τέλος αυτού του συστήματος, το μαρασμό της ηγεμονία των ΗΠΑ, και την ανάδειξη νέων υπερδυνάμεων, Ρωσία, Βραζιλία, Ινδία, Κίνα, Ιαπωνία, ακόμη και την ΕΕ και το Ιράν.

Το λάθος με αυτή την ανάλυση είναι ότι μπερδεύει την έννοια του μονοπολικού συστήματος με την ηγεμονία. Πρόκειται για δυο τελείως διαφορετικές έννοιες.

Ηγεμόνας είναι ο παίκτης και μονοπολικό είναι το πλαίσιο. Η ηγεμονία ασκείται από μια δύναμη ικανή να επηρεάζει το διεθνές σύστημα προς όφελος των δικών της συμφερόντων. Η ηγεμονική δύναμη δουλεύει το σύστημα με τέτοιο τρόπο την κατανομή δύναμης στο σύστημα έτσι ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της και τις δυνατότητες της. Το καλύτερο παράδειγμα ιστορικά είναι η Μεγάλη Βρετανία στα 1800, που παρά το γεγονός ότι υπήρχαν τουλάχιστον πέντε δυνάμεις κατάφερε να λειτουργεί ως ηγεμονική δύναμη χρησιμοποιώντας την ισορροπία των δυνάμεων προς όφελός της.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι τόσο σε ένα μονοπολικό όσο και σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα χρειάζεται να υπάρχει ένας ηγέτης, διότι η απουσία ηγέτη έχει μεγάλο κόστος λόγω της αστάθειας που θα επικρατεί στο σύστημα από την απουσία του.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι, που με αφορμή την κρίση στην Ουκρανία, βιάζονται να μιλήσουν για κατάρρευση των ΗΠΑ, παρόμοια με εκείνη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και επάνοδο της Ρωσίας.

Τέτοιου είδους αναλύσεις αποτυγχάνουν να δουν την πραγματικότητα. Πολύ απλά μπορεί να δει κανείς σενάρια και αναλύσεις που λένε, ότι η Ουάσινγκτον εσκεμμένα προωθεί μια αστάθεια στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία, για να αποτρέψει την ανάδειξη περιφερειακών υπερδυνάμεων. Είναι ανεδαφικό, τουλάχιστον σήμερα, να πει κανείς ότι η Ρωσία, η Κίνα, και οι άλλες χώρες που αναφέρθηκαν πιο πάνω, πλησιάζουν σε δυνατότητες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να κυριαρχούν στο διεθνές σύστημα σε οποιαδήποτε κατηγορία μπορεί κανείς να φανταστεί. Οποιαδήποτε κουβέντα και ανάλυση για τερματισμό της ηγεμονικής θέσης των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα.

Για το προσεχές μέλλον το σύστημα θα παραμείνει μονοπολικό και παρά την άνοδο κάποιων άλλων δυνάμεων, είναι υπερβολή να μιλά για την πτώση των ΗΠΑ.

Στην πραγματικότητα η Ουκρανία δεν έχει να κάνει με ζωτικά συμφέροντα της Ουάσινγκτον και δεύτερον δεν είναι δυνατόν να αποτρέψει δράση της Μόσχας στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Για αυτό το λόγο γίνεται προσπάθεια να συντονιστούν οι κυρώσεις εναντίον της Μόσχας με την ΕΕ και άλλους συμμάχους.

Είναι βέβαιο ότι η ενέργειες της Ρωσίας χρήσουν αντίδρασης από τις ΗΠΑ, τη Δύση γενικότερα, και διεθνείς οργανισμούς, αλλά η οποιαδήποτε αντίδραση πρέπει να λάβει υπόψη τις στρατηγικές πραγματικότητες του σημερινού πλαισίου στο διεθνές σύστημα.

Όσο για τη Ρωσία, τα συστημικά προβλήματα της χώρας αυτής ξεπερνούν κατά πολύ την ευκαιριακή επίδειξη δύναμης στην Ουκρανία και πολύ σύντομα θα αρχίσουν να διακρίνονται.

Διαβάστε περισσότερα