Η εβδομάδα που θα καθορίσει το μέλλον της Ευρώπης

Σε λίγες ημέρες, ο λαϊκιστής συντηρητικός Μπόρις Τζόνσον μπορεί κάλλιστα να έχει πάρει το δρόμο για να γίνει ο πρωθυπουργός της Βρετανίας. Και το κίνημα της ριζοσπαστικής αριστεράς Podemos θα μπορούσε να βρίσκεται κοντά στα ηνία της εξουσίας στην Ισπανία.

Δεν είναι η Ευρώπη των πατεράδων μας πια.

Ενώ κανένα από αυτά τα σενάρια δεν είναι σίγουρο, το γεγονός ότι και τα δύο παραμένουν εύλογα αναδεικνύει την τρέχουσα κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όποια και αν είναι τα αποτελέσματα από το δημοψήφισμα

του Ηνωμένου Βασιλείου την Πέμπτη για την ένταξη στην ΕΕ και από τις ισπανικές κοινοβουλευτικές εκλογές της Κυριακής, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την ίδια απογοητευτική πραγματικότητα: Οι σφοδρές επικρίσεις για την ΕΕ είναι το κοινό που έχουν οι ευρωπαίοι λαϊκιστικές και τα κινήματα ενάντια στο κατεστημένο, είτε αριστερά είτε δεξιά.

Η Ισπανία και η Βρετανία δεν είναι οι μόνες χώρες όπου η παραδοσιακή πολιτική φαίνεται να έχει ανατραπεί. Προσθέστε σε αυτές την ισχυρή παρουσία στην Ιταλία των υποψηφίων από το κίνημα των Πέντε Αστέρων, που ιδρύθηκε πριν από επτά χρόνια σχεδόν από τον κωμικό Μπέμπε Γκρίλο (και η υποψήφια του οποίου, Βιρτζίνια Ράτζι, κατάφερε να εκλεγεί δήμαρχος της Ρώμης στις τοπικές εκλογές της Κυριακής), τις δημοσκοπήσεις που φέρνουν τον Φρανσουά Ολάντ στην τέταρτη θέση στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του επόμενου έτους της Γαλλίας και το ακροδεξιό κίνημα AFD που ταρακουνά τη γερμανική πολιτική, μόλις ένα χρόνο πριν από τις γενικές εκλογές, ενώ η υποστήριξη για κόμματα που απαρτίζουν τον κυβερνητικό συνασπισμό τον περασμένο μήνα έπεσε κάτω από το 50 τοις εκατό στις δημοσκοπήσεις, για πρώτη φορά μετά τη γέννηση της γερμανικής μεταπολεμικής Δημοκρατίας.

Και αυτό μόνο σε αυτή την πλευρά του Ατλαντικού. Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων για την προεδρία, και ο Μπέρνι Σάντερς, ο οποίος εδώ και μήνες "κυνηγά" την Χίλαρι Κλίντον από την πλευρά των Δημοκρατικών, έχουν αναστατώσει το αμερικανικό πολιτικό σύστημα.

Αν οι Βρετανοί αποφασίσουν να φύγουν από την ΕΕ, ο Τζόνσον, ο πρώην δήμαρχος του Λονδίνου και επικεφαλής της εκστρατείας για το Brexit, θα γίνεις ένας σημαντικός άμεσος αμφισβητίας του Ντέιβιντ Κάμερον για την ηγεσία του Συντηρητικού Κόμματος. Η επικράτηση της αποχώρησης θα μπορούσε επίσης να θέσει υπό αμφισβήτηση το μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου, ξαναφέρνοντας

στην επιφάνεια τις απαιτήσεις της Σκωτίας για απόσχιση - καθώς και, ενδεχομένως, της Ουαλίας, ενώ έχουν περάσει λιγότερες από δύο δεκαετίες μετά την επικράτηση της ειρήνης στη Βόρεια Ιρλανδία.

Το ισπανικό Podemos θα μπορούσε να βασιστεί στην προβολή του ως δεύτερο πιο δημοφιλές κόμμα της Ισπανίας και να σχηματίσει ή να συμμετέχει σε έναν κυβερνητικό συνασπισμό, έχοντας ταπεινώσει το κεντροαριστερό PSOE, το οποίο κυβέρνησε την Ισπανία για 23 από τα 42 χρόνια μετά την επιστροφή της δημοκρατίας και τον θάνατο του Φράνκο. Το Podemos υποστηρίζει επίσης το αίτημα της Καταλονίας για δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει στη διάλυση της Ισπανίας.

Μέχρι στιγμής ούτε οι κυβερνήσεις της Ευρώπης, ούτε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ φαίνεται να έχουν σχέδια δράσης για τα σενάρια που θα φαινόταν εξεζητημένα μόλις έξι μήνες πριν. Μερικοί μάλιστα πιστεύουν ότι δεν πρέπει. Ο Ολάντ και η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ φαινόταν πάσχιζαν να αρνηθούν ότι σχεδιάζουν να συναντηθούν ή να μιλήσουν πριν από το βρετανικό δημοψήφισμα. Οι έμπειροι πολιτικοί γνωρίζουν ότι δεν είναι και πολύ χρήσιμο να σκέφτονται τα γεγονότα που εξ ορισμού θα περιλαμβάνουν πολλούς άγνωστους παράγοντες, ώστε να σχεδιάσουν λεπτομερείς απαντήσεις.

Η επόμενη μέρα

Το Παρίσι και το Βερολίνο έχουν αρχίσει να σκέφτονται την άμεση, κοινή δήλωση στην περίπτωση Brexit αλλά το μήνυμα θα είναι περισσότερο πολιτικό παρά πρακτικό, είπε ένας Γάλλος σύμβουλος της κυβέρνησης. Μόνο πριν από λίγους μήνες και οι δύο κυβερνήσεις εξακολουθούσαν να μιλούν για μια "πρωτοβουλία", για να δείξουν ότι είχαν ακόμα κάποιο είδος μεταρρύθμισης της ΕΕ στο μυαλό τους. Όχι πια. "Θα ήταν σημαντικό να μπορούσαν να δείξουν κάποια κοινή προσέγγιση, αλλά δεν μπορούν να έχουν ένα λεπτομερές σχέδιο για την αντιμετώπιση, που θα είναι περίπλοκη με πάρα πολλές απρόβλεπτες πτυχές", σχολιάζει ο δήλωσε ο Bruno Tertrais από το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών στο Παρίσι.

Με δεδομένη τη σημερινή διάθεση του ευρωσκεπτικισμού -ή της ευρω-αλλεργίας για να δανειστούμε μια έκφραση του πρώην Γάλλου υπουργού Εξωτερικών Ιμπέρ Βεντρίν - είναι απίθανο ότι οποιαδήποτε κυβέρνηση θα επιλέξει αυτή τη στιγμή να πιέσει για ακόμα περισσότερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτή τη φορά, η "περισσότερη Ευρώπη" δεν τίθεται ως απάντηση σε πολλά προβλήματα της ΕΕ όπως στο παρελθόν.

"Νομίζω ότι η ιδέα του ευρωπαϊκού φεντεραλισμού έχει μόλις πεθάνει και τώρα είναι η ώρα οι κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα οποία απομακρύνθηκαν τόσο από τους ψηφοφόρους, να σταματήσουν, να σκεφτούν και να προβληματιστούν: τι έχει πάει στραβά με το έργο", δήλωσε ο Charles Grant, ο διευθυντής του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση που εδρεύει στο Λονδίνο.

Πέρα από τις συνέπειες για τη βρετανική εσωτερική πολιτική, η άμεση ανησυχία των άλλων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων θα είναι να αποφευχθεί η πιθανή εξάπλωση του προβλήματος και να ασχοληθούν με την κατάρρευση των χρηματοπιστωτικών αγορών που θα μπορούσε να ακολουθήσει μια ψήφο υπέρ του Brexit. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ, όπως πάντα, θα βασίζονται στις κεντρικές τους τράπεζες - την Τράπεζα της Αγγλίας και την ΕΚΤ - για να ασχοληθούν με τις μετασεισμικές δονήσεις στις μετοχές ή στις αγορές συναλλάγματος, αλλά ούτε ο Μαρκ Κάρνεϊ, ούτε ο Μάριο Ντράγκι, οι επικεφαλής αυτών των δύο θεσμικών οργάνων, μπορούν να τους βοηθήσουν πολύ με τις πολιτικές δονήσεις.

Τόσο το Παρίσι όσο και το Βερολίνο έχουν ήδη στείλει μηνύματα ότι η πρακτική έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ δεν θα είναι εύκολη, με σκοπό να αποτρέψουν τις χώρες που θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό, στο εγγύς και στο μακρινό μέλλον, να μιμηθούν τη Βρετανία. Υπάρχει ανάγκη να "δράσουμε γρήγορα για να αποφύγουμε και άλλες χώρες να αρχίσουν μια παρόμοια διαδικασία", δήλωσε ο ειλικρινής Γάλλος υπουργός Οικονομίας Εμμανουέλ Μακρόν την Παρασκευή σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη.

Πιο ουσιαστικά, οι κυβερνήσεις της ΕΕ δεν έχουν ακόμη βρει έναν τρόπο για να "προσφέρουν αυτό που αναμένει η μεσαία τάξη: την οικονομική και την κοινωνική ανάπτυξη, καθώς και την προοπτική ότι τα παιδιά τους θα είναι σε καλύτερη θέση από ό,τι είναι τώρα", δήλωσε ο Πακσάλ Λαμί, πρώην Ευρωπαίος επίτροπος και επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. "Αυτό ήταν στο επίκεντρο της συναίνεσης στην διάρκεια των προηγούμενων ετών. Όχι πια". "Στο πλαίσιο αυτό, η ιδέα ότι κάποιοι επωφελούνται σημαντικά, ενώ άλλοι έχουν μείνει απ' έξω είναι μια ισχυρή πηγή πολιτικής απογοήτευσης" πρόσθεσε ο Λαμί, επισημαίνοντας ότι θέματα όπως η ανισότητα και η διαφθορά είναι εξίσου σημαντικά για τα νέα πολιτικά κινήματα όπως και η αντίθεση στην οικονομική λιτότητα.

Η "μόλυνση" από το δημοψήφισμα

Μέρος του κινδύνου μετάδοσης είναι η ιδέα του ίδιου του δημοψηφίσματος. Η βρετανική ψήφος έδωσε ιδέες στους πολιτικούς σε ολόκληρη την ΕΕ, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να δείξουν ότι οι ψηφοφόροι θα έχουν λόγο για το μέλλον της Ευρώπης. Από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να έχουν άμεσα γνώμη για το έργο ενός Συντάγματος της ΕΕ, περισσότερο από μια δεκαετία πριν, το αποτέλεσμα δεν είναι σχεδόν ποτέ καλό για την ευρωπαϊκή ιδέα. Το Σύνταγμα απορρίφθηκε από τους ίδιους τους Γάλλους το 2005.

Είναι εύκολο για τους υποψηφίους να υπόσχονται τη διαβούλευση με το λαό, αν και όταν εκλεγούν. Αλλά η ανάγκη διαβούλευσης των ψηφοφόρων είναι επίσης ένας από τους λόγους που οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν παραιτηθεί από την ιδέα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να στηρίζεται από μια νέα συνθήκη οποτεδήποτε σύντομα.

Ωστόσο, ενώ κορυφαίοι πολιτικοί της ΕΕ σηματοδοτούν την απροθυμία τους να σπεύσουν προς οποιαδήποτε περαιτέρω νέα ένταξη στον απόηχο του βρετανικού δημοψηφίσματος, δεν είναι σαφές ποια συγκεκριμένα μέτρα θα μπορούσαν να λάβουν. Μερικά από αυτά θα μπορούσαν να δώσουν τέλος σε ό,τι έχει ξεκινήσει - όπως, για παράδειγμα, η τραπεζική ένωση της ευρωζώνης. Αλλά ακόμη και σε επίπεδο ευρωζώνης, που θα μπορούσε να σταθεροποιηθεί περαιτέρω στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ εάν η Βρετανία φύγει, υπάρχει μικρή όρεξη για νέα μεγάλα προγράμματα. Αυτό θα "βοηθούσε μόνο στο να αναβιώσουν παλιές διαφορές προσέγγισης μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας", δήλωσε ένας ευρωπαίος διπλωμάτης.

Υπάρχει, επίσης, το ζήτημα του ρόλου που τα υπάρχοντα θεσμικά όργανα της ΕΕ - η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο- θα μπορούσαν να παίξουν σε ένα νέο κλίμα εμποτισμένο με ευρω -επιφυλακτικότητα. "Υπάρχει μια αντίληψη ότι η Ευρώπη έχει αλλάξει πολύ πιο γρήγορα από ό,τι τα συντηρητικά, αργοκίνητα θεσμικά όργανά της" δήλωσε η Vivien Pertusot από το Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.

Ο Charles Grant του Κέντρου Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης είπε ότι ένα από τα αποτελέσματα του Brexit θα μπορούσε να είναι η αναβίωση της παλιάς γαλλικής έννοιας της "Ευρώπης των εθνών" - με την διακυβερνητική πολιτική να παίρνει τα ηνία από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, και στην οποία ακόμη και τα μικρότερα κράτη-μέλη της ΕΕ θα έχουν λόγο στις αποφάσεις. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, είπε, πρέπει να εργαστούν για να ανακτήσουν τη χαμένη νομιμότητά τους στην παραγωγή πραγματικών αποτελεσμάτων - για την ενιαία αγορά, την ψηφιακή οικονομία, ή το πρόβλημα των προσφύγων.

Ένα χρόνο πριν από τις σημαντικές εθνικές εκλογές στη Γαλλία και τη Γερμανία, είναι σαφές ότι ο Ολάντ και η Μέρκελ δεν ψάχνουν για τυχόν μεγαλύτερες ιδέες.

politico.eu

Διαβάστε περισσότερα