Γιατί η λιτότητα δεν είναι το πρόβλημα της Ελλάδας

Όταν κοιτάς έξω από ένα παράθυρο, είναι εύκολο να ξεγελαστείς από την αντανάκλαση και να βλέπεις περισσότερο τον εαυτό σου αντί τον έξω κόσμο. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει όταν Αμερικανοί παρατηρητές, επηρεασμένοι από τη δημοσιονομική συζήτηση της χώρας τους, κοιτάζουν την Ελλάδα, σχολιάζει ο Ricardo Hausmann, καθηγητής της Πρακτικής της Οικονομικής Ανάπτυξης στο Χάρβαρντ.

Για παράδειγμα, ο Joseph Stiglitz, θεωρεί τη λιτότητα στην Ελλάδα

θέμα ιδεολογικής επιλογής ή κακής οικονομίας, όπως ακριβώς και στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, εκείνοι που υποστηρίζουν τη λιτότητα μάλλον έχουν εμμονή με την θεωρία, ακόμη και αν υπάρχει μία πιο ήπια εναλλακτική λύση. Γιατί κάποιος να ψηφίσει υπέρ της λιτότητας όταν υπάρχουν κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή το Podemos που προσφέρουν μια ανώδυνη πορεία;

Το ερώτημα αντικατοπτρίζει μια θλιβερή τάση σύγχυσης δύο πολύ διαφορετικών καταστάσεων. Στις ΗΠΑ, το ζήτημα ήταν εάν μια κυβέρνηση που θα μπορούσε να δανειστεί με πρωτοφανή χαμηλά επιτόκια, στη μέση της ύφεσης, θα πρέπει να το πράξει. Αντίθετα, η Ελλάδα είχε συσσωρεύσει τεράστιο δημοσιονομικό και εξωτερικό χρέος σε περιόδους αιχμής, έως ότου οι αγορές είπαν «αρκετά» το 2009.

Τότε, δόθηκαν στην Ελλάδα πρωτοφανή ποσά υψηλά επιδοτούμενης χρηματοδότησης για να μπορέσει να μειώσει σταδιακά τις υπερβολικές δαπάνες της. Αλλά τώρα, μετά από τόση ευρωπαϊκή και παγκόσμια γενναιοδωρία, ο Stiglitz και άλλοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι μέρος του χρέους στην Ελλάδα θα πρέπει να διαγραφεί για να δημιουργηθεί χώρος για περισσότερες δαπάνες.

Αλλά η αλήθεια είναι ότι η ύφεση στην Ελλάδα λίγη σχέση έχει με το υπερβολικό χρέος. Μέχρι το 2014, η χώρα δεν είχε πληρώσει, σε καθαρούς όρους, ούτε ένα ευρώ σε τόκους: είχε δανειστεί αρκετά από επίσημες πηγές με επιδοτούμενες τιμές ώστε να καταβάλει το 100% των δαπανών για τόκους και στη συνέχεια κάποιες. Η κατάσταση αυτή άλλαξε υποτίθεται λίγο το 2014, την πρώτη χρονιά που η χώρα είχε ένα πρωτογενές πλεόνασμα μόλις 0,8% του ΑΕΠ (ή 0,5% του χρέους του 170% του ΑΕΠ).

Η εμπειρία στην Ελλάδα αναδεικνύει μια αλήθεια για τη μακροοικονομική πολιτική που πολύ συχνά παραβλέπεται: ο κόσμος δεν κυριαρχείται από οπαδούς της λιτότητας. Αντιθέτως, οι περισσότερες χώρες έχουν πρόβλημα εξισορρόπησης των προϋπολογισμών τους. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην συμπεριφορική οικονομία δείχνουν ότι όλοι έχουμε τεράστια προβλήματα αυτο-ελέγχου. Και η θεωρία των παιγνίων εξηγεί γιατί ενεργούμε ακόμα πιο ανεύθυνα κατά τη λήψη ομαδικών αποφάσεων. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα, όπως και οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, είναι η ακούσια συνέπεια των δράσεων που αναλαμβάνονται από περισσότερα από ένα άτομο που είχε άλλους στόχους στο μυαλό του. Και η έλλειψη του φορολογικού ελέγχου είναι αυτό που προκάλεσε προβλήματα στην Ελλάδα από την αρχή.

Έτσι, το πρόβλημα δεν είναι ότι η λιτότητα στην Ελλάδα δοκιμάστηκε και απέτυχε. Είναι ότι, παρά την πρωτοφανή διεθνή γενναιοδωρία, η δημοσιονομική πολιτική ήταν εντελώς εκτός ελέγχου και απαιτούνταν σημαντικές προσαρμογές. Οι ανεπαρκείς δαπάνες δεν ήταν ποτέ το πρόβλημα. Από το 1998 έως το 2007, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ανά κάτοικο στην Ελλάδα ήταν κατά μέσο όρο 3,8%, ο δεύτερος ταχύτερος στη Δυτική Ευρώπη, πίσω μόνο από την Ιρλανδία. Αλλά από το 2007, η Ελλάδα δαπανά περισσότερο από το 14% του ΑΕΠ καθ' υπέρβαση των όσων παράγει, το μεγαλύτερο τέτοιο κενό στην Ευρώπη - περισσότερο από το διπλάσιο από αυτό της Ισπανίας και 55% υψηλότερο από ό,τι στην Ιρλανδία. Στην Ισπανία και στην Ιρλανδία, όμως, το χάσμα αντικατόπτριζε μια κατασκευαστική έκρηξη. Η προσχώρηση στο ευρώ ξαφνικά έδωσε στους ανθρώπους την πρόσβαση σε πολύ φθηνότερα ενυπόθηκα δάνεια. Στην Ελλάδα, αντίθετα, η διαφορά ήταν ως επί το πλείστον δημοσιονομική και χρησιμοποιήθηκε για κατανάλωση, και όχι για επένδυση.

Η μη αειφόρος ανάπτυξη συχνά καταλήγει σε μια ξαφνική διακοπή των εισροών κεφαλαίων, υποχρεώνοντας τις χώρες να επαναφέρουν τις δαπάνες τους σύμφωνα με την παραγωγή. Στην Ελλάδα, ωστόσο, η πρωτοφανής γενναιοδωρία των επίσημων δανειστών έκανε την προσαρμογή πιο βαθμιαία από ό,τι, ας πούμε, στη Λετονία και στην Ιρλανδία. Στην πραγματικότητα, ακόμη και μετά τη λεγόμενη ελληνική ύφεση, η οικονομία της έχει αυξηθεί περισσότερο κατά κεφαλήν από το 1998 από ό,τι στην Κύπρο, τη Δανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία.

Οι αιφνίδιες διακοπές είναι πάντα οδυνηρές: η οικονομία δεν έχει ανακαλύψει μια θεραπεία για τον «πονοκέφαλο». Αλλά ο τρόπος για να ελαχιστοποιηθεί ο πόνος είναι να μειώσει τις δαπάνες, χωρίς μείωση της παραγωγής, που απαιτεί να πωλούν σε άλλους ό, τι οι κάτοικοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά. Με άλλα λόγια, εάν η Ελλάδα ενισχύσει τις εξαγωγές, οι περικοπές των δαπανών θα ενισχύσουν την απώλεια της παραγωγής με τον ίδιο τρόπο που οι κεϋνσιανοί πολλαπλασιαστές ενίσχυσαν το κέρδος εξόδου από δανεισμό.

Το πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα παράγει πολύ λίγα από αυτά που ο κόσμος θέλει να καταναλώσει. Οι εξαγωγές προϊόντων της αποτελούνται κυρίως από φρούτα, ελαιόλαδο, ακατέργαστο βαμβάκι, καπνό και ορισμένα πετρελαιοειδή. Η Γερμανία, η οποία πολλοί υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να δαπανήσει περισσότερα, εισάγει μόλις το 0,2% των προϊόντων της από την Ελλάδα. Ο τουρισμός είναι μια ώριμη βιομηχανία με άφθονους περιφερειακούς ανταγωνιστές. Η χώρα δεν παράγει μηχανές, ηλεκτρονικά, ή χημικές ουσίες. Από κάθε 10 δολάρια του παγκόσμιου εμπορίου στον τομέα της τεχνολογίας των πληροφοριών, η Ελλάδα αντιπροσωπεύει το 0,01 δολ.

Η Ελλάδα δεν είχε ποτέ την παραγωγική δομή για να είναι τόσο πλούσια όσο ήταν: το εισόδημά της ήταν «φουσκωμένο» με τεράστια ποσά από δανεικά που δεν χρησιμοποίησε για την αναβάθμιση της παραγωγικής ικανότητά της. Σύμφωνα με τον Άτλαντα της Οικονομικής Πολυπλοκότητας, που συνέγραψα το 2008, το χάσμα μεταξύ του εισοδήματος στην Ελλάδα και του περιεχομένου των εξαγωγών της ήταν το μεγαλύτερο σε δείγμα 128 χωρών.

Μεγάλο μέρος της συζήτησης από τότε έχει επικεντρωθεί σε αυτό που θα πρέπει να κάνουν η Γερμανία, η ΕΕ, ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αλλά η ουσία είναι ότι η Ελλάδα πρέπει να αναπτύξει τις παραγωγικές της ικανότητες, αν θέλει να αναπτυχθεί. Το αόριστο σύνολο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται από την ισχύουσα συμφωνία χρηματοδότησης δεν θα το κάνει αυτό. Αντ 'αυτού, η Ελλάδα θα πρέπει να επικεντρωθεί σε ενεργές πολιτικές που προσελκύουν παγκοσμίως ανταγωνιστικές επιχειρήσεις, έναν τομέα στον οποίο η Ιρλανδία έχει να διδάξει πολλά- και όπου ο Stiglitz έχει λογικά πράγματα να πει.

Δυστυχώς, δεν το πιστεύουν αυτό και πολλοί Έλληνες (ή Ισπανοί). Πολλοί από αυτούς ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ, που θέλει να ανακατανείμει τους πόρους με αυξήσεις των μισθών και επιδοτήσεις και ούτε καν αναφέρει τις εξαγωγές στη στρατηγική ανάπτυξης της χώρας. Θα ήταν καλό να θυμούνται ότι με θιασώτη τον Στίγκλιτς και σύμβουλο τους Podemos, η Βενεζουέλα δεν σώθηκε από την τρέχουσα υπερπληθωριστική καταστροφή της.

project-syndicate.org

Διαβάστε περισσότερα