Δείχνουν οι επιθέσεις στο Παρίσι μία σύγκρουση πολιτισμών;

Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι ένα αφελές φιλελεύθερο ιδανικό –είναι η πραγματικότητα του μοντέρνου κόσμου και πρέπει να λειτουργήσει, υποστηρίζει ο Gideon Rachman.

Από τη στιγμή που ο Σάμιουελ Χάντινγκτον προέβλεψε πως η διεθνής πολιτική θα κυριαρχούνταν από μια «σύγκρουση πολιτισμών», η θεωρία του, που σκιαγραφήθηκε για πρώτη φορά το 1993, βρήκε κάποιους από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές σε ισλαμιστές μαχητές. Οι τρομοκράτες που επέφεραν μαζικές δολοφονίες στο Παρίσι είναι μέρος ενός κινήματος που βλέπει το Ισλάμ και τη Δύση δεμένους σε μια αναπόφευκτη και θανάσιμη

Οι κορυφαίοι πολιτικοί της Δύσης, αντίθετα, σχεδόν πάντα απέρριπταν την ανάλυση του Huntington. Ακόμη και ο Τζορτζ Μπους είχε πει ότι «δεν υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών». Και η καθημερινή ζωή στα πολυπολιτισμικά δυτικά κράτη, τα περισσότερα των οποίων έχουν μεγάλες μουσουλμανικές κοινότητες, προσφέρει μια καθημερινή αναίρεση της ιδέας πως διαφορετικές πίστεις και κουλτούρες δεν μπορούν να ζουν και να εργάζονται μαζί.

Στον απόηχο των επιθέσεων στο Παρίσι, αυτή η βασική ιδέα πρέπει να επαναβεβαιωθεί. Και παρόλα αυτά, μια απαραίτητη επαναδιατύπωση των φιλελεύθερων αξιών δε θα έπρεπε να εμποδίσει μια νηφάλια αναγνώριση κάποιων βλαβερών παγκόσμιων τάσεων. Η αλήθεια είναι πως οι σκληροπυρηνικοί ισλαμιστές ανεβαίνουν –ακόμη και σε κάποιες χώρες όπως η Τουρκία, η Μαλαισία και το Μπαγκλαντές, που προηγούμενα θεωρούνταν μοντέλα μετριοπαθών μουσουλμανικών κοινωνιών. Την ίδια στιγμή, η έκφραση της αντιμουσουλμανικής προκατάληψης κάνει την είσοδό της στο κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα σε Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρώπη και Ινδία.

Όλες μαζί, αυτές οι εξελίξεις περιορίζουν εκείνους που επιθυμούν να αντισταθούν στη θεωρία μιας «σύγκρουσης πολιτισμών». Οι τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως εκείνες στο Παρίσι, προωθούν τις εντάσεις μεταξύ μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων –όπως έχουν την πρόθεση να κάνουν. Αλλά υπάρχουν και πιο μακροπρόθεσμες τάσεις σε ισχύ, οι οποίες προωθούν τη ριζοσπαστικοποίηση. Μία από τις πιο ολέθριες είναι ο τρόπος με τον οποίο τα κράτη του Κόλπου, και ιδιαίτερα η Σαουδική Αραβία, χρησιμοποιούν χρήματα από το πετρέλαιο ώστε να εξαπλώσουν μισαλλόδοξες μορφές του Ισλάμ στον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο.

Οι συνέπειες είναι τώρα ορατές στην νοτιοανατολική Ασία, στην ινδική υποήπειρο, την Αφρική και την Ευρώπη. Η Μαλαισία για καιρό θεωρούνταν παράδειγμα ενός επιτυχημένου, πολυπολιτισμικού κράτους που ευημερεί, με μια μουσουλμανική πλειοψηφία και μια μεγάλη κινεζική μειονότητα. Αλλά τα πράγματα αλλάζουν. Ο Μπιλαχάρι Καουσικάν, πρώην επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών της γειτονικής Σιγκαπούρης, παρατηρεί έναν «σημαντικό και συνεχιζόμενο περιορισμό του πολιτικού και κοινωνικού χώρου των μη μουσουλμάνων» στη Μαλαισία. Και προσθέτει: «οι αραβικές επιρροές από τη Μέση Ανατολή διαβρώνουν σταθερά εδώ και πολλές δεκαετίες τη μορφή του Ισλάμ (...) αντικαθιστώντας τη με μια πιο αυστηρή και αποκλειστική ερμηνεία». Το σκάνδαλο διαφθοράς που υπονομεύει αυτή τη στιγμή την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Νατζίμπ Ραζάκ έχει αυξήσει τις εντάσεις στις κοινότητες, καθώς η μαλαισιανή κυβέρνηση έχει υποχωρήσει προσανατολιζόμενη στην πολιτική που σχετίζεται με τη μουσουλμανική ταυτότητα ώστε να συγκεντρώσει υποστήριξη. Μέχρι που ένας κυβερνητικός υφυπουργός κατηγόρησε πρόσφατα την αντιπολίτευση πως αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας συνωμοσίας των Εβραίων κατά της Μαλαισίας.

Στο Μπαγκλαντές, μια μουσουλμανική χώρα με κοσμικό σύνταγμα, ριζοσπάστες ισλαμιστές έχουν προκαλέσει δολοφονίες διανοουμένων, μπλόγκερς και συντακτών κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Έχει σημειωθεί επίσης αύξηση των επιθέσεων σε χριστιανούς, ινδουιστές και σιίτες μουσουλμάνους. Μεγάλο μέρος αυτής της βίας έχει διαπραχθεί από το Ισλαμικό Κράτος ή την Αλ Κάιντα. Αλλά, όπως και στη Μαλαισία, η άνοδος του ριζοσπαστικού Ισλάμ φαίνεται να έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τα κράτη του Κόλπου – μέσω της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης και των σχέσεων που έχουν σφυρηλατήσει οι μετανάστες εργαζόμενοι.

Για πολλούς στη Δύση η Τουρκία έχει για πολύ καιρό σταθεί το καλύτερο παράδειγμα χώρας με μουσουλμανική πλειοψηφία που είναι επίσης και μια επιτυχημένη κοσμική δημοκρατία. Αλλά στην εποχή του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η θρησκεία έχει μεταφερθεί πολύ πιο κοντά στο κέντρο της πολιτικής και της ταυτότητας της χώρας. Ο Ερντογάν έχει χαρακτηριστεί «ήπιος ισλαμιστής» από τον Economist και άλλους. Αλλά δεν υπήρχε τίποτα το ήπιο στη δήλωσή του το 2014 πως οι δυτικοί «μοιάζουν με φίλους αλλά μας θέλουν νεκρούς, τους αρέσει να βλέπουν τα παιδιά μας να πεθαίνουν».

Καθώς ο πρωθυπουργός της Ινδίας Ναρέντα Μόντι δεν έχει πει τίποτα τόσο εμπρηστικό σχετικά με τους μουσουλμάνους, κατηγορείται εδώ και καιρό πως ανέχεται την αντιισλαμική προκατάληψη και βία. Κατά τους πρώτους του μήνες στην εξουσία ο κ. Μόντι καθησύχασε κάποιους επικριτές με το να εστιάσει στην οικονομική μεταρρύθμιση. Αλλά τους τελευταίους μήνες, τα μέλη του ινδουιστικού εθνικιστικού κόμματός του έχουν αυξήσει τη ρητορική κατά του κοσμικού κράτους και των μουσουλμάνων – με το λιντσάρισμα ενός μουσουλμάνου που κατηγορήθηκε πως έφαγε βοδινό κρέας να μπαίνει στα πρωτοσέλιδα.

Στην Ευρώπη, ακόμη και πριν τις επιθέσεις στο Παρίσι, η μεταναστευτική κρίση είχε τροφοδοτήσει την άνοδο των κομμάτων και κοινωνικών κινημάτων κατά των μουσουλμάνων. Καθώς η Γερμανία έχει ανοίξει τις πόρτες της στους πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή, έχουν αυξηθεί οι βίαιες επιθέσεις σε ξενώνες μεταναστών. Στη Γαλλία, αναμένεται ευρέως πως το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο θα πάρει σημαντικό προβάδισμα στις περιφερειακές εκλογές του επόμενου μήνα.

Η αντιμουσουλμανική ρητορική ανεβαίνει επίσης και στις ΗΠΑ και χρησιμοποιείται πλέον από τους Ρεπουμπλικάνους υποψήφιους για την προεδρία. Ο Μπεν Κάρσον, ο οποίος έρχεται πρώτος σε πολλές ρεπουμπλικανικές δημοσκοπήσεις, έχει δηλώσει πως δε θα πρέπει να επιτραπεί σε κανέναν μουσουλμάνο να γίνει πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ έχει αναφέρει πως θα απελάσει οποιονδήποτε Σύρο πρόσφυγα έχει γίνει δεκτός στις ΗΠΑ.

Η συμβολή αυτών των εξελίξεων στη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Ασία τροφοδοτούν την ιδέα της σύγκρουσης πολιτισμών. Ωστόσο η πραγματικότητα είναι πως ο μουσουλμανικός και ο μη μουσουλμανικός κόσμος είναι αναμεμειγμένοι σε όλη την υφήλιο. Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι ένα αφελές φιλελεύθερο ιδανικό – είναι η πραγματικότητα του μοντέρνου κόσμου και πρέπει να λειτουργήσει. Η μοναδική εναλλακτική είναι περισσότερη βία, θάνατος και θλίψη.

ft.com

Διαβάστε περισσότερα