Tσάρος εναντίον Σουλτάνου

Πούτιν και Ερντογάν βλέπουν τους εαυτούς τους ως κληρονόμους υπερήφανων αυτοκρατοριών, σχολιάζει η Julia Ioffe.

Πριν η Κριμαία γίνει ρωσική, ή ουκρανική ή ακόμα και σοβιετική, ήταν τουρκική. Για την ακρίβεια, οθωμανική. Και η Ρωσία είχε ήδη προσαρτήσει την Κριμαία μία φορά πριν από το 2014, πολύ παλαιότερα - το 1783. Αυτό έγινε μετά τον πόλεμο των έξι ετών με τους Τούρκους, στον οποίο οι Ρώσοι ουσιαστικά αφάνισαν το οθωμανικό ναυτικό. Η σύγκρουση έληξε με τη Συνθήκη

του Καϊναρτζή, που υπογράφηκε το 1774, και η οποία θεωρήθηκε από τους ιστορικούς ως η πρώτη διαίρεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η αρχή της μακράς, αργής παρακμής της. Χάνοντας την Κριμαία από τη Ρωσία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, για πρώτη φορά, έχασε μουσουλμάνους υπηκόους από μια χριστιανική δύναμη. (Οι Τάταροι της Κριμαίας, που ήταν ιδιαίτερα αντίθετοι με την πιο πρόσφατη κατάληψη της χερσονήσου από τη Μόσχα, είναι τα κατάλοιπα που άφησαν πίσω τους οι Οθωμανοί, που αντιστάθηκαν και πάλι στους νέους ρώσους ιδιοκτήτες της). Αυτός ο πόλεμος και η συνθήκη με την οποία έληξε, όπως έγραψε ο Bernard Lewis περίπου 200 χρόνια αργότερα, ήταν «το σημείο καμπής στις σχέσεις μεταξύ της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής».

Επίσης, δεν ήταν η τελευταία φορά που Ρώσοι και Τούρκοι συγκρούστηκαν. Κατά τη διάρκεια των δύο επόμενων αιώνων, αναμετρήθηκαν ξανά και ξανά, καθώς η Ρωσική Αυτοκρατορία προωθούνταν όλο και βαθύτερα στην Οθωμανική ενδοχώρα: στα Βαλκάνια, τον Καύκασο, τη Μαύρη Θάλασσα και τα Δαρδανέλια. Ένας νεαρός Ρώσος αξιωματικός του στρατού έγραψε για τις εμπειρίες του, πολεμώντας τους Τούρκους, τους Γάλλους και τους Βρετανούς στην Κριμαία, το 1854. Το έργο, με τίτλο «Τα διηγήματα της Σεβαστούπολης», ήταν το δεύτερο που δημοσίευσε ο νεαρός άνδρας Λέων Τολστόι.

Και όλα αυτά, για να καταλήξουμε στο ότι το πρόσφατο περιστατικό, όταν οι Τούρκοι και οι Ρώσοι συγκρούστηκαν για το ποιος ήταν, πού, πότε στον ουρανό, πάνω από μια μικρή λωρίδα γης, δεν είναι κάτι καινούργιο για τις σχέσεις αυτών των δύο πάλαι ποτέ αυτοκρατοριών.

Γιατί αυτό είναι. Και οι δύο. Η Τουρκία και η Ρωσία έχουν τις καρδιές και τις ψυχές των μαζικών, πολυεθνικών αυτοκρατοριών, τις καρδιές και τις ψυχές που εξακολουθούν να χτυπούν μέσα στους κορμούς που έχουν αποκοπεί από τα επεκτατικά άκρα τους, τα άκρα τα οποία εξακολουθούν να θέλουν και σήμερα. Και οι δύο υπάρχουν σήμερα ως κατά πολύ μειωμένες, περιφερειακές δυνάμεις που αγωνίζονται να προβάλουν μεγαλύτερη επιρροή - το είδος που αρμόζει σε αυτοκρατορίες και τις ιστορίες τους. Και, με αυτό τον τρόπο, διεκδικούν τις παλιές θέσεις τους, σαν να είναι η μνήμη των μυών. «Όταν ταξιδεύετε στην Τουρκία, εμπιστεύεστε έστω και έναν Τούρκο;», έγραψε ο Μαξιμ Κονονένκο, ένας εξέχων blogger υπέρ του Κρεμλίνου. «Το ίδιο συμβαίνει και με όλους εκείνους που μιλούν στο όνομα της Τουρκίας σήμερα. Είναι όλοι Τούρκοι και δεν μπορείς να τους εμπιστευτείς».

Ορισμένοι Ρώσοι περιέγραψαν την κατάρριψη του αεροσκάφους με μεγαλύτερους ιστορικούς όρους: είναι η πρώτη φορά που υπήρξε μια πραγματική, στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και του ΝΑΤΟ, έγραψε το φιλελεύθερο Slon.ru. Ρώσοι αξιωματούχοι, ωστόσο, το πλαισιώνουν αυτό ξεκάθαρα ως μια σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και των ευέξαπτων, πολεμοχαρών Τούρκων. Τα βραδινά δελτία ειδήσεων την Τετάρτη ασχολήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά με το περιστατικό, εκμεταλλευόμενα το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον και η Ευρώπη, ακόμη και το ΝΑΤΟ, πέρασαν όλη την Τρίτη επιπλήττοντας την Τουρκία και αποθαρρύνοντας την ιδέα ένα αεροπλάνο και μία εδαφική εισβολή να οδηγήσουν σε μια ευρύτερη σύγκρουση.

Αν μη τι άλλο, το ΝΑΤΟ και οι Ευρωπαίοι είναι οι καλοί σε αυτή την ερμηνεία των γεγονότων - σίγουρα για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της Ρωσίας. Γιατί; Επειδή η Τουρκία, ο κακός σε αυτή την ιστορία, προσπαθεί να εκτροχιάσει μια μεγάλη, ιστορική συμμαχία κατά της τρομοκρατίας, η οποία θα έχει ως κύριο άξονά της τη Ρωσία. Η αποκλιμάκωση που διευκολύνθηκε από τις δυτικές δυνάμεις, σημείωνε ένα βραδινό δελτίο ειδήσεων, «είναι απαραίτητη, έτσι ώστε αυτή η σύγκρουση να μην βλάψει την καταπολέμηση της τρομοκρατίας εν γένει και κατά του ISIS συγκεκριμένα». Δηλαδή, η ίδια η Ρωσία θεωρεί ότι κάνει τις αναγκαίες εργασίες για να προστατεύσει τον πολιτισμένο κόσμο από την απειλή της τρομοκρατίας, έργο που ωφελεί τη Γαλλία, τη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσο ωφελεί και τη Ρωσία. (Αυτό που δεν αναφέρθηκε είναι η παραδοχή ότι δεν ωφελεί την Τουρκία, ή την Ισλαμική κυβέρνησή της). Είναι ανάλογο με τον τρόπο που παρουσίασε η Ρωσία τον ρόλο της στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδίως πρόσφατα: η Ρωσία αγωνίστηκε ενάντια στην απειλή του φασισμού για το καλό της αχάριστης Δύσης, η οποία θα είχε πνιγεί αν δεν τη βοηθούσε η Μόσχα.

Αυτός είναι ο λόγος που, κάτω από την προπαγάνδα και τους κυνικούς γεωπολιτικούς της ελιγμούς, η Μόσχα βρίσκει τις δυτικές επικρίσεις για το ρόλο της στη Συρία τόσο βαθιά απογοητευτικές, ή ακόμα και προσβλητικές. Για τη Ρωσία, οι καταγγελίες αυτές είναι τόσο παλιές όσο και οι προσπάθειες αιώνων για να εμποδίσουν τις αυτοκρατορικές βλέψεις της Ρωσίας σε κάθε πιθανή στροφή, για κανέναν προφανή λόγο - ακόμη και στο σημείο να παραταχθούν με τους μουσουλμάνους Οθωμανούς εναντίον των χριστιανών Ρως στα μέσα του 19ου αιώνα. Και, προς μεγάλη δυσαρέσκεια της Ρωσίας, αυτή η συνεχής παρέμβαση της Δύσης επιβράδυνε σημαντικά τη ρωσική αυτοκρατορική επέκταση.

Την ίδια στιγμή, η Ρωσία θεωρεί ιστορικά τους Τούρκους ως έναν καλό ρυθμιστή ενάντια στην ευρωπαϊκή επέκταση. «Αν έχουμε επιτρέψει στην τουρκική κυβέρνηση να συνεχίσει να υπάρχει στην Ευρώπη, είναι γιατί η κυβέρνηση, υπό την κυρίαρχη επιρροή της υπεροχής μας, μας ταιριάζει καλύτερα από ό,τι κάποια από αυτές που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πάνω στα ερείπια της», έγραψε ο Καρλ Νέσερλοντ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής αυτοκρατορίας το 1830. Σας θυμίζει κάτι; Το ένστικτο για τη διατήρηση της σταθερότητας των δυσάρεστων γειτονικών δυνάμεων, ακόμη και ενώ η Ρωσία αποσύρεται σταδιακά και αργά από τις περιφέρειές τους, είναι παλιό και κωδικοποιημένο βαθιά στην ψυχή του ρωσικού κράτους. Αυτές οι άλλες δυνάμεις υπάρχουν, με τη μία ή την άλλη μορφή, ως καθρέφτες στους οποίους η Ρωσία μπορεί να βλέπει τον εαυτό της ως αυτοκρατορία, και να κορδώνεται.

Γίνεται αναφορά σε όλη αυτή την αρχαία ιστορία, επειδή η διαμάχη για το ρωσικό αεροπλάνο στον τουρκικό εναέριο χώρο - και, σύμφωνα με τις πηγές μου στην κυβέρνηση των ΗΠΑ, ήταν σε τουρκικό εναέριο χώρο - δεν είναι για το αεροπλάνο, ή τον εναέριο χώρο, ή το Ισλαμικό Κράτος, ή ακόμη και το ΝΑΤΟ. Πρόκειται για δύο αυτοκρατορίες, τη ρωσική και την οθωμανική, που συνεχίζουν να διαλύονται βίαια μέχρι σήμερα, δεκαετίες αφού πλέον δεν υφίστανται. Κοιτάξτε την Ουκρανία και τη Μολδαβία, τη Συρία και το Ιράκ. Αυτές είναι η επιθανάτια αγωνία της αυτοκρατορίας, οι μακριές ουρές των κληροδοτημάτων τους, που ταρακουνιούνται ενώ ο υπόλοιπος κόσμος προσπαθεί να περιορίσει και να εξομαλύνει τις συσπάσεις της μετάβασης.

Και πρόκειται για δύο άνδρες, τον Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, οι οποίοι, χωρίς μεγάλη ειρωνεία, βλέπουν τους εαυτούς τους ως κληρονόμους αυτών των δύο μεγάλων αυτοκρατοριών που έχουν χαθεί εδώ και χρόνια. Αυτοί, με τη σειρά τους, έχουν αναβιώσει αυτές τις αυτοκρατορίες στα μυαλά των υπηκόων τους, παρουσιάζοντας συνεχώς μπροστά στα μάτια τους την εικόνα από το μεγαλείο του παρελθόντος. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι, καθώς ο αριθμός των «παικτών» και της πιθανότητας σύγκρουσης έχει αυξηθεί στη Συρία, η πρώτη σπίθα της συνέβη μεταξύ δύο ανδρών που αισθάνονται τόσο έντονα το φάντασμα των άκρων τους που έχουν κοπεί.

foreignpolicy.com

Διαβάστε περισσότερα