H περίεργη αναβίωση του εθνικισμού στην παγκόσμια πολιτική

Το 1990 ο Κενίτσι Ομάε, ένας σύμβουλος διαχείρισης, δημοσίευσε ένα βιβλίο με τίτλο «Ο κόσμος χωρίς σύνορα», ο τίτλος του οποίου κατέλαβε το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης. Κατά τα επόμενα 25 περίπου χρόνια οι εξελίξεις στις επιχειρήσεις, την οικονομία, την τεχνολογία και την πολιτική φαίνεται να επιβεβαιώνουν την αναπόφευκτη συρρίκνωση των συνόρων και των εθνικών κρατών που προστάτευαν.

Καμία σύνοδος για τις διεθνείς σχέσεις δεν θα ήταν πλήρης αν δεν υπήρχε κάποιος να παρατηρήσει ότι τα πιο σημαντικά προβλήματα δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπιστούν από έθνη που ενεργούν μόνα τους. Η εμφάνιση

του Διαδικτύου ενίσχυσε την ιδέα ότι τα σύνορα δεν έχουν πια σημασία. Σε έναν κόσμο bits και bytes, χωρίς σύνορα, οι παραδοσιακές ανησυχίες των εθνών – τα εδάφη, η ταυτότητα και η εθνική κυριαρχία - φαίνονταν τόσο αναχρονιστικές, όσο τα σπαθιά και οι ασπίδες.

Αλλά κάποιος φαίνεται πως ξέχασε να πει στους πολιτικούς και στους ψηφοφόρους ότι τα κράτη, τα σύνορα και η εθνική ταυτότητα δεν έχουν πλέον σημασία. Την περασμένη εβδομάδα, το 45 τοις εκατό των Σκωτσέζων ψήφισαν υπέρ της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου έθνους από το Ηνωμένο Βασίλειο. Το δημοψήφισμα παρακολούθησαν με αγωνία τα αποσχιστικά κινήματα στην Καταλονία, το Θιβέτ, το Κεμπέκ και αλλού. Τα αυτονομιστικά κινήματα είναι μια πτυχή της αναβίωσης του εθνικισμού. Στην Ευρώπη, την Ασία και τη Μέση Ανατολή, οι εθνικιστές πολιτικοί «επελαύνουν» - ακόμη και σε κράτη με γερά θεμέλια.

Ο πιο επικίνδυνος εθνικιστής στην Ευρώπη είναι ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος προσάρτησε την Κριμαία, διακηρύσσοντας το δικαίωμά του, ή μάλλον το καθήκον του, να προστατεύσει τους Ρωσόφωνους όπου κι αν ζουν. Όπως έχουν σημειώσει πολλοί νευρικά, αυτό δίνει ενδεχομένως στη Ρωσία μια δικαιολογία για να παρέμβει σε ολόκληρη την επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Ακόμη και ενώ η ΕΕ αγωνίζεται να συσπειρωθεί ενάντια στον Πούτιν, υπάρχουν εθνικιστές πολιτικοί στη Δυτική Ευρώπη που είναι ανοιχτά φιλορώσοι, όπως η Μαρίν Λε Πέν, ηγέτης του Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας. Στη Γερμανία, η αυξανόμενη πολιτική δύναμη είναι η Εναλλακτική Λύση για τη Γερμανία, η οποία υποστηρίζει ότι τα γερμανικά συμφέροντα έχουν υποδουλωθεί σε εκείνα της Ευρώπης. Ακόμη και στην ευημερούσα Σουηδία, οι Σουηδοί Δημοκράτες, ένα ακροδεξιό κόμμα, μόλις κέρδισε το 13 τοις εκατό των ψήφων στις γενικές εκλογές. Στην Ουγγαρία η κυβέρνηση του Fidesz έχει σαφείς τάσεις αυταρχισμού και ένα έντονο ενδιαφέρον για την τύχη των Ούγγρων πέρα από τα σύνορά της.

Οι τρεις πιο ισχυρές ασιατικές χώρες - Κίνα, Ιαπωνία και Ινδία – έχουν χαρισματικούς εθνικιστές ηγέτες. Ο Σι Τζινπίνγκ, ο πρόεδρος της Κίνας, ο Σίνζο Άμπε, ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας και ο Ναρέντα Μόντι, πρωθυπουργός της Ινδίας, χρησιμοποίησαν μια παρόμοια ρητορική εθνικής αναγέννησης, ως κίνητρο για την οικονομική και κοινωνική μεταρρύθμιση στο εσωτερικό. Σε διεθνές επίπεδο, όμως, ο εθνικισμός τους συγκρούεται με τη μορφή των συνοριακών διαφορών μεταξύ της Κίνας και των δύο μεγάλων γειτόνων της, αυξάνοντας τον κίνδυνο του πολέμου. Αν ζούμε σε έναν κόσμο χωρίς σύνορα, κάποιος φαίνεται ότι ξέχασε να το πει στους Κινέζους, στους Ιάπωνες και στους Ινδούς που φαίνεται μερικές φορές να έχουν εμμονή με την οριοθέτηση της περιοχής τους.

Εκ πρώτης όψεως, η Μέση Ανατολή φαίνεται να αποτελεί εξαίρεση σε αυτό το μοτίβο αναζωπύρωσης του εθνικισμού. Το πιο επικίνδυνο νέο κίνημα στην περιοχή είναι το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε (γνωστό ως Isis), ένα τζιχαντιστικό κίνημα που περιφρονεί τα εθνικά σύνορα. Αλλά η Αίγυπτος, το πολυπληθέστερο αραβικό κράτος, έχει κάνει μια εθνικιστική στροφή, καθώς η στρατιωτική κυβέρνησή της επιδιώκει μια εναλλακτική στην ισλαμιστική ιδεολογία.

Τι εξηγεί αυτή την παράξενη παγκόσμια αναβίωση του εθνικισμού, όταν τόσες πολλές οικονομικές και τεχνολογικές δυνάμεις ωθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση; Μια απάντηση είναι ότι οι προφήτες της παγκοσμιοποίησης μάλλον πάντα υποτιμούσαν την υπολειπόμενη ισχύ του εθνικισμού. Εάν περνάς το χρόνο σου σε αίθουσες αναμονής στα αεροδρόμιο και σε διεθνή συνέδρια, είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν ριζωμένοι σε έναν συγκεκριμένο τόπο. Πράγματι, τα αποπροσανατολιστικά αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης μάλλον ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ψάξουν για επιβεβαίωση και νόημα σε πράγματα που είναι πιο τοπικά ή εθνικά, είτε πρόκειται για μια κοινή γλώσσα ή για μια κοινή ιστορία. Η υποψία της παγκοσμιοποίησης και της διεθνούς οικονομίας έλαβε, επίσης, μια τεράστια ώθηση μετά την οικονομική κρίση του 2008.

Η φτώχεια και ο πόλεμος οδηγούν σε μαζικές μετακινήσεις προσφύγων, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και στα ασφαλέστερα μέρη της Μέσης Ανατολής. Η μαζική μετανάστευση, ή μια κρίση προσφύγων, κάνει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την διαχρονική σημασία των συνόρων. Μια σπασμωδική κίνηση ενάντια στη μετανάστευση έχει κεντρική σημασία για την αύξηση των εθνικιστικών κομμάτων, όπως το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο, οι Σουηδοί Δημοκράτες και το βρετανικό UKΙΡ.

Τέλος, και ίσως πιο επικίνδυνα, η αίσθηση ότι η παγκόσμια τάξη έχει γίνει πρόσφατα ασταθής μπορεί να υποδαυλίζει το εθνικιστικό αίσθημα, καθώς οι χώρες ή τα αυτονομιστικά κινήματα βλέπουν μια ευκαιρία για να ωθήσουν τις προηγουμένως αδρανείς ατζέντες τους.

Ο Πούτιν έκανε παράπονα για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης πολλές φορές στο παρελθόν. Τώρα αισθάνεται αρκετά ισχυρός για να κάνει κάτι γι ‘αυτό. Δυστυχώς, δεδομένου ότι τα εθνικιστικά κινήματα αυτο-ορίζονται ενάντια στους αλλοδαπούς, συχνά προκαλούν αντίπαλα εθνικιστικά κινήματα. Μπορεί να το δει αυτό κάποιος ακόμη και στη Βρετανία, όπου η άνοδος του εθνικισμού της Σκωτίας δημιούργησε στους Άγγλους κάποια εχθρότητα προς τους Σκωτσέζους. Η ίδια δυναμική υπάρχει, σε μια πολύ πιο επικίνδυνη μορφή, στην Ασία. Στην Κίνα, μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι περισσότερο από το 50 τοις εκατό του πληθυσμού αναμένει πόλεμο με την Ιαπωνία. Μια άλλη δημοσκόπηση έδειξε ότι περισσότερο από το 90 τοις εκατό των Ιαπώνων είχαν αρνητική άποψη για την Κίνα.

Σε μια πιο αισιόδοξη εποχή, ένας Ιάπωνας φιλόσοφος - ο Ομάε - διέδωσε την ιδέα ενός κόσμου χωρίς σύνορα. Επί 25 χρόνια η διορατικότητά του φαινόταν ισχυρή και προφητική. Δυστυχώς, φαίνεται πλέον όλο και περισσότερο εκτός, σε έναν κόσμο στον οποίο ο εθνικισμός αναζωπυρώνεται.

http://www.ft.com/intl/cms/s/0/df0add1e-3fef-11e4-936b-00144feabdc0.html#axzz3ERpjrNuj

Διαβάστε περισσότερα