Mαρία Κάλλας: Ο θρύλος της όπερας και ο ορισμός της ντίβας

Η Μαρία Κάλλας, η διασημότερη τραγουδίστρια της όπερας, όλων των εποχών, με απαράμιλλα φωνητικά και υποκριτικά ταλέντα, έζησε μια απίστευτη καριέρα και μια εκθαμβωτική ζωή, από την οποία δεν έλειψαν τα στοιχεία αρχαιοελληνικής τραγωδίας, για να περάσει στην αιωνιότητα ως η «θεϊκή πριμαντόνα» (La Divina).

Το «ιερό τέρας» της όπερας γεννήθηκε στις ΗΠΑ, από γονείς μετανάστες, στις 2 Δεκεμβρίου 1923 και βαπτίστηκε Άννα Μαρία Σοφία Καικιλία Καλογεροπούλου. Ο πατέρας της, άλλαξε το επίθετο της οικογένειας, αρχικά σε Κάλος, και στη συνέχεια

Μόλις στα 11 της χρόνια, η Μαρία έλαβε το πρώτο βραβείο ως «σολίστ» σε διαγωνισμό παιδικών φωνών που είχε διοργανώσει ο ραδιοφωνικός σταθμός της Νέας Υόρκης, W.O.R.

Όταν οι γονείς της χώρισαν, εν έτει 1937, η μητέρα της, Ευαγγελία Κάλλας πήρε την Μαρία και την αδελφή της Υακίνθη, πίσω και γύρισαν στην Αθήνα. Η σχέση της Μαρίας Κάλλας με τη μητέρα της υπήρξε προβληματική.

Η Μαρία βιώνει την απόρριψη από την μητέρα της, Ευαγγελία (Λίτσα) Καλογεροπούλου. Για πολλά χρόνια, την αντιμετωπίζει σαν ένα άχαρο ασχημόπαπο, στρέφοντας όλη της την προσοχή στην όμορφη Υακίνθη. Όταν όμως ανακαλύπτει τα μοναδικά ταλέντα της Μαρίας, αρχίζει να την αντιμετωπίζει σαν μηχανή παραγωγής χρήματος. «Είναι απάνθρωπο να κάνεις ένα παιδί να αισθάνεται άσχημο και μη επιθυμητό. Δεν θα τη συγχωρήσω ποτέ που μου στέρησε την παιδική μου ηλικία. Όλα τα χρόνια που έπρεπε να παίζω και να μεγαλώνω, τραγουδούσα και έβγαζα χρήματα», θα δηλώσει αργότερα η ίδια η Κάλλας. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, η Ευαγγελία αναγκάζει τη Μαρία να βγαίνει με Ιταλούς και Γερμανούς στρατιώτες, προκειμένου να φέρνει στο σπίτι χρήματα και τρόφιμα. H Μαρία δεν θα συγχωρήσει ποτέ τη μητέρα της για αυτό.

Το 1937 η Ευαγγελία Κάλλας πείθει την Μαρία Τριβέλλα, στο Εθνικό Ωδείο να δεχθεί ως μαθήτριά της την Μαρία, αφού ο Φιλοκτήτης Οικονομίδης αρνείται την εισαγωγή της στο Ωδείο Αθηνών.

Όταν η Κάλλας ξεκινά τα μαθήματα και τις ασκήσεις φωνητικής, η Τριβέλλα αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι η Μαρία είναι μια δραματική σοπράνο. Η Τριβέλλα χαρακτήρισε την Μαρία Κάλλας «υπόδειγμα σπουδάστριας». «Φανατική, ασυμβίβαστη, αφοσιωμένη ψυχή τε και σώματι στις σπουδές της. Η πρόοδός της ήταν παροιμιώδης. Μελετούσε 5-6 ώρες ημερησίως… Μέσα σε 6 μήνες, κατάφερε να τραγουδά τις πιο δύσκολες άριες του διεθνούς ρεπερτορίου», θυμάται η πρώτη δασκάλα της Κάλλας. Έκανε το ντεμπούτο της στις 11 Απριλίου 1938, στο τέλος μιας παράστασης της Τριβέλλα, με ένα ντουέτο από την «Τόσκα».

Η μητέρα της δεν επαναπαύεται- της εξασφαλίζει ακρόαση από την Ισπανίδα  σοπράνο Elvira de Hidalgo, στο Ωδείο Αθηνών.

Ακούγοντας –σύμφωνα με τα λεγόμενα της ίδιας της Hidalgo- τους «θυελλώδεις, υπερβολικούς καταρράκτες των ήχων, που ήταν μεν κάπως ανεξέλεγκτοι, δημιουργούσαν όμως ένα μοναδικό σύνολο δραματικότητας και συναισθήματος», δέχεται αμέσως να την πάρει ως μαθήτριά της. Η μητέρα της όμως της ζητά να περιμένει για έναν χρόνο, ώστε η Μαρία να πάρει το πτυχίο της από το Εθνικό Ωδείο και να αρχίσει να δουλεύει.

Ο πρώτος της πρωταγωνιστικός ρόλος έρχεται το 1942, με την Τόσκα. Ακολουθεί ο ρόλος της Μάρθας στο Teiefland του Eugen d’ Albert. Οι κριτικοί την εκθειάζουν, κάνοντας λόγο για μια «εξαιρετικά δυναμική καλλιτέχνη, με σπάνια υποκριτικά και μουσικά ταλέντα».

Λίγο μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα η Κάλλας, εν μέσω της πολεμικής των συναδέλφων της που την κατηγορούσαν για συνεργασία με τους κατακτητές, αποφασίζει να επιστρέψει στις ΗΠΑ. Τον Σεπτέμβριο του 1945 βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και ξεκινά την προσπάθεια για ανεύρεση εργασίας.

Εντούτοις η ακρόασή της από τον Έντουαρντ Τζόνσον, διευθυντή της Mητροπολιτικής Όπερας της Νέας Υόρκης, φέρνει την προσφορά δύο ρόλων στα έργα «Φιντέλιο» του Μπετόβεν και «Μαντάμ Μπατερφλάι» του Πουτσίνι, τους οποίους η Κάλλας απορρίπτει, αφενός γιατί δεν θέλει να τραγουδήσει τον «Φιντέλιο» στα αγγλικά, αφετέρου γιατί αισθάνεται πολύ εύσωμη, ώστε να ερμηνεύσει την αιθέρια «Μπατερφλάι».

Η γνωριμία της με τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Αρένας της Βερόνα, Τζοβάννι Τζενατέλλο την οδηγεί στην Ιταλία. Εκεί στις 3 Αυγούστου 1947 κάνει την πρώτη της εμφάνιση στην Αρένα της Βερόνα με τη «Τζοκόντα» του Αμιλκάρε Πονκιέλι. Τον ίδιο χρόνο ερμηνεύει την Ιζόλδη από το «Τριστάνος και Ιζόλδη» στη Βενετία, υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Τούλιο Σεραφίν. Το ίδιο διάστημα γνωρίζει τον μουσικόφιλο Ιταλό βιομήχανο Τζοβάννι Μπατίστα Μενεγκίνι, με τον οποίο παντρεύονται στις 21 Απριλίου 1949. Ο Μενεγκίνι αναλαμβάνει ρόλο μάνατζερ και ασκεί καταλυτική επιρροή στην καριέρα της Κάλλας. Της εξασφαλίζει επίσης, οικονομική κάλυψη, ώστε να αφοσιωθεί στην τέχνη της.

Το 1949 στη Βενετία, και ενώ έχει συμφωνήσει να ερμηνεύσει τον ρόλο της Brünnhilde στην «Βαλκυρία», στο θέατρο la Fenice, η Margherita Carosio, που είχε τον ρόλο της Elvira στο «I puritani», στο ίδιο θέατρο, ασθενεί.

Ο Serafin, μην μπορώντας να βρει αντικαταστάτρια, ανακοινώνει στην Κάλλας ότι σε 6 μέρες θα τραγουδήσει την Ελβίρα- και ενώ οι παραστάσεις της Βαλκυρίας δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί!

Οι καλά γνωρίζοντες την όπερα, θεωρούν σχεδόν απίθανο για κάποια καλλιτέχνη να ερμηνεύσει τους δύο αντίθετους αυτούς ρόλους, στη διάρκεια της καριέρας της, πολλώ δε να τους τραγουδήσει μέσα στην ίδια σεζόν! Η Μαρία Κάλλας πετυχαίνει το ακατόρθωτο και μάλιστα με τεράστια επιτυχία! Η ευελιξία της διαυγούς, υπέροχα ισορροπημένης φωνής της, και οι θαυμάσιες υψηλές νότες της, παντρεύονται με την παροιμιώδη ζεστασιά και εκφραστικότητά της, κάνοντας τους πάντες να μιλούν για θαύμα! Τον επόμενο χρόνο, η Κάλλας πραγματοποιεί σειρά καλλιτεχνικών εμφανίσεων στο Μπουένος Άιρες και το 1950 στο Μεξικό.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1951, η Κάλλας ανοίγει τη σεζόν στη Σκάλα του Μιλάνου με τον «Σικελικό Εσπερινό» του Βέρντι, εμφάνιση που θα της προσφέρει μεγάλη αναγνώριση. Κατά τη διάρκεια των επόμενων επτά ετών (1951-1958), η Σκάλα θα είναι η σκηνή των μέγιστων θριάμβων της Κάλλας σε ένα ευρύ φάσμα ρόλων, υπό τη διεύθυνση των Herbert von Karajan, Margherita Wallmann, Franco Zeffirelli. Το 1955 ανεβάζει την ιστορική παράσταση της «Τραβιάτα» του Βέρντι με τον Luchino Visconti.

Το 1954 κάνει το ντεμπούτο της στις ΗΠΑ, με τη «Νόρμα», ενώ στις 27 Οκτωβρίου 1956 εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, επίσης ως «Νόρμα». Η εμφάνιση επισκιάζεται από ένα αρκετά αρνητικό δημοσίευμα στο περιοδικό Time, που αναφέρεται στον κακό της χαρακτήρα, στον υποτιθέμενο ανταγωνισμό της με τη συνάδελφό της Renata Tebaldi, όσο και στη δύσκολη σχέση με τη μητέρα της.

Στο Λονδίνο εμφανίζεται για πρώτη φορά στο Λονδίνο, στη Βασιλική Όπερα, πάλι ως «Νόρμα». Η σχέση που η Κάλλας αναπτύσσει με το λονδρέζικο κοινό, είναι «ερωτική». Γι’ αυτό και επιστρέφει πολλάκις στη βρετανική πρωτεύουσα: το 1953, το 1957, το 1958, το 1959, το 1964 και το 1965.

Στις 5 Αυγούστου 1957 επιστρέφει στην Αθήνα και εμφανίζεται στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών.

Το 1960 τραγουδά «Νόρμα» στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και το επόμενο έτος «Μήδεια», σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Το 1962 επανέρχεται στη Σκάλα του Μιλάνου και αποθεώνεται ως Μήδεια, σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη. Τον Ιανουάριο του 1964, πείθεται από το Φράνκο Τζεφιρέλι να συμμετάσχει σε μία νέα παραγωγή της «Τόσκα», στη σκηνή του Κόβεντ Γκάρντεν. Η παράσταση εκθειάζεται από τους κριτικούς. Την ίδια χρονιά, ακολουθεί νέος καλλιτεχνικός θρίαμβος στην Όπερα των Παρισίων με τη «Νόρμα». Παρά τα φωνητικά προβλήματα που έχει ήδη αρχίσει να αντιμετωπίζει, το παρισινό κοινό την υποδέχεται θερμά.

Στις 5 Ιουλίου 1965 εμφανίζεται για τελευταία φορά σε παράσταση όπερας στο Κόβεντ Γκάρντεν με την «Τόσκα», σε σκηνοθεσία Φράνκο Τζεφιρέλι.

Το 1969 γυρίζει σε ταινία τη «Μήδεια» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Πιερ Πάολο Παζολίνι. Η ταινία δεν έχει τύχη στις κινηματογραφικές αίθουσες. Τα έτη 1971-72 δίνει μια σειρά διαλέξεων στο Juilliard School of Music της Νέας Υόρκης.

Το 1973 σκηνοθετεί στο Τορίνο μαζί με τον Τζουζέπε ντι Στέφανο τους «Σικελικούς Εσπερινούς» και την ίδια χρονιά ξεκινά μαζί του μια παγκόσμια καλλιτεχνική περιοδεία. Στις 8 Δεκεμβρίου, η Κάλλας τραγουδά στην Όπερα των Παρισίων, όπου το κοινό την καλεί 10 φορές στη σκηνή, καταχειροκροτώντας την. Η τελευταία της εμφάνιση γίνεται στην πόλη Σαππόρο της Ιαπωνίας στις 11 Δεκεμβρίου του 1974.

Τα καλλιτεχνικά της επιτεύγματα ήταν απαράμιλλα και η επιρροή της τόσο μεγάλη, που ο Leonard Bernstein την αποκάλεσε «Βίβλο της Όπερας», ενώ το Opera News, ακόμη και 30 χρόνια μετά τον θάνατό της έγραφε: «Σχεδόν τριάντα έτη μετά από το θάνατό της, παραμένει ακόμη ο ορισμός της ντίβας».

Τα κιλά και η φωνή

Μεταξύ των ετών 1953 και 1954, με αφορμή μια παράσταση της «Μήδειας», η Κάλλας θέλει να αποκτήσει ένα πιο λεπτό πρόσωπο και σώμα, γιατί θεωρεί ότι θα της επιτρέψει να αποδώσει καλύτερα τη δραματικότητα του ρόλου της. έτσι, μέσα σε ελάχιστους μήνες, καταφέρνει να χάσει περίπου 36 κιλά.

Ο Sir Rudolf Bing, ο οποίος θυμόταν την Κάλλας «τρομακτικά εύσωμη» το 1951, δήλωσε ότι μετά την απώλεια βάρους, η Κάλλας μετετράπη σε μια «εντυπωσιακή, λεπτή, εκθαμβωτική γυναίκα, που δε εμφάνιζε κανένα από τα σημάδια που βρίσκει κανείς σε μια παχύσαρκη γυναίκα που έχει χάσει πολλά κιλά: έμοιαζε σαν να είχε γεννηθεί με αυτήν τη λεπτή, γεμάτη χάρη σιλουέτα κι ότι ανέκαθεν κινείτο με την ίδια, χαρακτηριστική κομψότητα».

Πολλοί αποδίδουν τη μετέπειτα φωνητική της πτώση, στην απώλεια της σωματικής μάζας, που άρχισε να τη δυσκολεύει  να υποστηρίξει τη φωνή της. Έμοιαζε λένε πολύ εύθραυστη ώστε να μπορεί να υποστηρίξει τον ήχο τον οποίο έβγαζε. Άλλοι θεώρησαν ότι η απώλεια των κιλών την έκανε καλύτερη, καθώς προσέδωσε μεγαλύτερη μαλακότητα και θηλυκότητα στη φωνή της και την έκανε να αισθάνεται μεγαλύτερη σιγουριά, ως γυναίκα και ως ερμηνεύτρια.

Η πολύ στενή της φίλη και συνεργάτις της Κάλλας Giulietta Simionato, είχε πει στη μεγάλη ντίβα ότι πίστευε πως οι δύσκολοι ρόλοι που κλήθηκε να ερμηνεύσει στην αρχή της καριέρας της είχαν αδυνατίσει το διάφραγμά της, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα να δυσκολεύεται μετά να ελέγξει τη φωνή της στην υψηλότερη κλίμακα. Διάφοροι τραγουδιστές έχουν πει ότι η κατάχρηση της θωρακικής φωνής από την Κάλλας ήταν αυτή που πυροδότησε τη μετέπειτα αστάθειά της στις πολύ υψηλές νότες.

Στο βιβλίο του για την Κάλλας, ο Μενεγκίνι έγραψε ότι η Κάλλας εμφάνισε πρόωρη εμμηνόπαυση και πίστευε ότι αυτό ήταν που επηρέασε τη φωνή της. Ο δε καλός φίλος της και συνάδελφος Tito Gobbi, θεωρεί ότι όλα ήταν στο μυαλό της:  «Δεν πιστεύω ότι συνέβη κάτι με την φωνή της. Μάλλον έχασε την εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Ήταν στην κορυφή της πιο λαμπρής  καριέρας που θα μπορούσε να ονειρευτεί άνθρωπος, είναι λογικό να αισθάνθηκε τεράστια ευθύνη. Έπρεπε να δίνει κάθε βράδυ τον καλύτερο της εαυτό. Ίσως να ένιωσε ότι δεν μπορούσε άλλο, ίσως έχασε την εμπιστοσύνη στον εαυτό της. Πιστεύω πως αυτή ήταν η αρχή του τέλους της καριέρας της».  Η ίδια πάντως είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Πρώτα έχασα τα κιλά μου, μετά τη φωνή μου και μετά τον Ωνάση».

Η «κόντρα» με την Τεμπάλντι

Στις αρχές της δεκαετίας του ‘50, εμφανίζεται η φήμη περί ενός υποτιθέμενου ανταγωνισμού μεταξύ της Κάλλας και της Renata Tebaldi, μιας Ιταλίδας λυρικής soprano, διάσημης για την ομορφιά της φωνής της.

Η σύγκριση μεταξύ των ασυνήθιστων φωνητικών ικανοτήτων της Κάλλας και της κλασικής ομορφιάς που έβρισκε κανείς στη φωνή της Tebaldi, προκάλεσε μια ολόκληρη συζήτηση μεταξύ των φίλων της όπερας, για το ποιο χαρακτηριστικό είναι πιο σημαντικό στην όπερα:  η  ομορφιά του ήχου ή η εκφραστική του χρήση;

Αυτή η «κόντρα» κορυφώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950, με τις δύο καλλιτέχνιδες να εξαπολύουν …φαρμακερά σχόλια η μία για την άλλη. Η μεν Tebaldi φέρεται να είπε «Έχω κάτι που η Κάλλας δεν έχει: καρδιά», ενώ η Κάλλας σύμφωνα με το περιοδικό Time, είχε πει πως το να συγκρίνει κανείς την ίδια με την Tebaldi ήταν «σαν να συγκρίνεις σαμπάνια με κονιάκ. Ή μάλλον όχι, με Κόκα-Κόλα». Σύμφωνα τους παρόντες, η Κάλλας δεν είπε ποτέ για Κόκα-Κόλα. Αυτό το είπε κάποιος που βρισκόταν τριγύρω, όμως το Time απέδωσε τη δήλωση στην Κάλλας.

Πολλοί λένε ότι η όλη διαδικασία της σύγκρισης μεταξύ των δύο ήταν ανούσια, καθώς η μία ήταν δραματική, και η άλλη λυρική σοπράνο.

Παρά τη φημολογούμενη αντιπαλότητα μεταξύ των δύο δεν είχαν λείψει και τα εκατέρωθεν κολακευτικά σχόλια. Κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξής της στο Σικάγο, η Κάλλας είχε πει: «Θαυμάζω τον τόνο της Tebaldi. Μερικές φορές, πραγματικά εύχομαι να είχα τη φωνή της». Η Κάλλας παρακολούθησε την Tebaldi στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, ως Adriana Lecouvreur. Το 1978, η Tebaldi μίλησε θερμά για την Κάλλας και τον «ανταγωνισμό» τους: «Αυτή η κόντρα χτίστηκε πραγματικά από τις εφημερίδες και από τους θαυμαστές. Αλλά πιστεύω ότι έκανε πολύ καλό και στις δυο μας, γιατί η δημοσιότητα που έλαβε ήταν τεράστια και έκανε τον κόσμο να ενδιαφερθεί για εμένα και τη Μαρία. Πραγματικά, ακόμη δεν ξέρω πού ακριβώς βασίστηκε αυτή την αντιπαλότητα- οι φωνές μας ήταν πολύ διαφορετικές. Η Μαρία ήταν πραγματικά κάτι το ασυνήθιστο. Θυμάμαι ότι στην αρχή της καριέρας μου, κάθε φορά που άκουγα ότι στο ραδιόφωνο θα είχε κάτι Κάλλας, καθόμουν και περίμενα να την ακούσω».

Η αποχώρηση της Ρώμης

Τον Ιανουάριο του 1958, η Μαρία Κάλλας αποχωρεί από τη σκηνή, ύστερα από την πρώτη πράξη της όπερας “Νόρμα” του Μπελίνι. Μια κάποια κόπωση στην «Casta Diva», την άρια εισόδου της ηρωίδας, προκαλεί τα δυσμενή σχόλια και τις αποδοκιμασίες του ακροατηρίου. ότι δεν αισθάνεται καλά. Οι γιατροί της δίνουν θεραπεία και τελικά ανεβαίνει στη σκηνή. Άλλωστε η απάντηση που έχει πάρει από την όπερα είναι ότι «κανείς δεν μπορεί να αντικαταστήσει την Κάλλας». Αισθάνεται όμως ότι δεν μπορεί να φέρει εις πέρας όλη την παράσταση και δεν συνεχίζει. Εγκαταλείπει την παράσταση, αμέσως μετά την πρώτη σκηνή και δέχεται δριμεία κριτική, καθώς στο κατάμεστο θέατρο βρίσκεται και ο πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας. Τα ιταλικά μέσα αποδίδουν την αποχώρησή της σε «καπρίτσιο τη ντίβας». Δημοσιεύεται μέχρι απόσπασμα από τις πρόβες του έργου, όπου η Κάλλας ακούγεται να είναι καλά με το καυστικό σχόλιο: «Εάν θέλετε να ακούσετε Κάλλας, δεν χρειάζεται να βάλετε τα καλά σας. Πηγαίνετε σε μία πρόβα, εκεί μένει συνήθως μέχρι το τέλος…».

Οι Ιταλοί αρχίζουν να την αντιμετωπίζουν εχθρικά, ενώ ο διευθυντής της Σκάλας σπάει το συμβόλαιό της, μετά την παράσταση του «Πειρατή» του Μπελίνι, τον Μάιο του 1958. Σύμφωνα με πολλούς βιογράφους της, αυτή είναι η ημερομηνία ορόσημο για την αρχή του τέλους της καριέρας της μοναδικής αυτής καλλιτέχνιδας.

Η Κάλλας κινείται δικαστικά απέναντι στην Όπερα της Ρώμης, και δικαιώνεται 13 χρόνια αργότερα. Οι δικαστές κρίνουν ότι η όπερα της Ρώμης θα έπρεπε να είχε προβλέψει αντικαταστάτρια. Ωστόσο, η δικαίωση έρχεται όταν πια η καριέρα της Κάλλας βρίσκεται στη δύση της…

Η γνωριμία με τον Ωνάση

Η Μαρία Κάλλας γνώρισε τον εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση το 1957, σε μια δεξίωση της κοσμικογράφου Έλσα Μαξγουελ. Η γνωριμία τους έμελλε να εξελιχθεί σε μία από τις πλέον συζητημένες σχέσεις στην ιστορία.

Εκείνη, παντρεμένη ακόμα, ερωτεύεται τον Ωνάση και ξεκινά μια σχέση μαζί του. Η Κάλλας εγκαταλείπεο τον Μενεγκίνι, τον Νοέμβριο του 1959, και την περίοδο 1960 – 1962 ζει την απόλυτη ευτυχία δίπλα στον Ωνάση. Ανακαλύπτει την κοσμική ζωή και μειώνει τις καλλιτεχνικές της εμφανίσεις της στη σκηνή. Παρουσιάζεται σε λίγα μόνο κονσέρτα και ελάχιστες παραστάσεις. Το 1963, σε μια συζήτηση της με τον Φράνκο Τζεφιρέλι, τη ρωτά γιατί σταμάτησε να εξασκεί τη φωνή της και εκείνη του δίνει την αφοπλιστική απάντηση: «Γιατί προσπαθώ να ολοκληρώσω τη ζωή μου ως γυναίκα».

Το 1966 απεκδύεται την αμερικανική υπηκοότητα και λαμβάνει την ελληνική. Με αυτή της την ενέργεια λύεται και τυπικά ο γάμος της με τον Μενεγκίνι, ελπίζοντας ότι ο Αριστοτέλης Ωνάσης θα της ζητήσει να παντρευτούν. Όμως αυτό τελικά δεν γίνεται. Στις 8 Ιουλίου 1968, ο Έλληνας μεγιστάνας παντρεύεται τη χήρα του Αμερικανού Προέδρου Κέννεντυ, Τζάκυ. Το γεγονός αυτό και στη συνέχεια ο θάνατος του Ωνάση, το 1975, βυθίζουν την κορυφαία υψίφωνο στην κατάθλιψη. Η ντίβα αποσύρεται στο Παρίσι.

Σύμφωνα με έναν από τους πολλούς βιογράφους της, η Κάλλας και ο Ωνάσης απέκτησαν ένα παιδί. Ένα αγόρι, καρπός του έρωτά τους, που δεν κατάφερε να ζήσει παρά μόνο για λίγες ώρες μετά τη γέννησή του, στις 30 Μαρτίου του 1960.

Στο κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ «Απόλυτη Κάλλας», που έχει βασιστεί σε ιστορικά αρχεία, ο Γάλλος σκηνοθέτης Φιλίπ Κολί «επαλήθευσε» το ατυχές γεγονός με πιστοποιητικό γέννησης, στο οποίο το αγοράκι αναφέρεται με το όνομα Όμηρος, αλλά με επίθετο «μη αναγνώσιμο». Επίσης ισχυρίζεται ότι κατέχει φωτογραφίες από το νεκροταφείο Μπρέσο του Μιλάνου όπου, όπως ισχυρίστηκε, θάφτηκε το νεογέννητο υπό «άκρα μυστικότητα». Διάφορες πηγές αποκλείουν την υπόθεση της γέννησης του παιδιού, δεδομένου ότι τα πιστοποιητικά γέννησης που χρησιμοποίησε ο βιογράφος για να αποδείξει την ύπαρξη του παιδιού, εκδόθηκαν το 1998, 21 χρόνια μετά τον θάνατο της Κάλλας. Άλλες πηγές ισχυρίζονται ότι η Κάλλας είχε κάνει έκτρωση, κατά τη διάρκεια της σχέσης της με τον Ωνάση. Ο Μενεγκίνι, στο βιβλίο του για την Κάλλας αρνείται αυτούς τους ισχυρισμούς, τονίζοντας ότι «η Μαρία δεν μπορούσε να κάνει παιδιά».

Το 1976, ένα βράδυ λέει τηλεφωνικώς στην αδελφή της: «έχασα τη φωνή μου, τώρα δεν μου μένει παρά να πεθάνω».

Η Κάλλας πεθαίνει, τελικά, στις 16 Σεπτεμβρίου 1977 στο Παρίσι, σε ηλικία 53 ετών. Η κηδεία της έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου από τον Ορθόδοξο Καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου του Παρισιού και, αφού το σώμα της αποτεφρώθηκε, την άνοιξη του 1979 η τέφρα της, σύμφωνα με την επιθυμία της, σκορπίστηκε στο Αιγαίο.

Αν και η επίσημη εκδοχή το θανάτου της ήταν η καρδιακή ανακοπή, τo 2010, δύο Ιταλοί φωνίατροι υποστήριξαν ότι η μεγάλη ντίβα υπέφερε από δερματομυοσίτιδα, μία εκφυλιστική νόσο που φθείρει τους μυς και τους ιστούς, συμπεριλαμβανομένου του λάρυγγα. Έτσι, μοιάζει να εξηγείται και η ραγδαία παρακμή του μεγαλείου της φωνής της, που είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή από τις αρχές της δεκαετίας του ’60.