Στέλιος Παπαθανασόπουλος: «Ανάμεσα σε 4 οθόνες»

Τέσσερις οθόνες ορίζουν πλέον το σκηνικό μέσα στο οποίο διακινείται η πληροφορία στις μέρες μας. Τέσσερις οθόνες ορίζουν τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε ενημέρωση. Η τηλεόραση, ο υπολογιστής, το τάμπλετ και το κινητό τηλέφωνο είναι τα παράθυρα προς τον έξω κόσμο, είναι οι πλατφόρμες για τη διαμόρφωση και διατύπωση άποψης, για την αντιπαράθεση ιδεών, για τη διακίνηση πληροφορίας. Τέσσερις οθόνες ορίζουν τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε.

Η νέα μελέτη για τα μέσα επικοινωνίας του Στέλιου Παπαθανασόπουλου, ο οποίος

είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αφορά το νέο ηλεκτρονικό τοπίο στην αυγή του 21ου αιώνα, στο οποίο τον τόνο δίνουν οι τέσσερις οθόνες που προαναφέρθηκαν.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Οι οθόνες αυτές προϋποθέτουν κοινό και η διαμόρφωση του κοινού που καταναλώνει media, η …μαγική αυτή διαδικασία συγκρότησης ενός κοινωνικού υποκειμένου, είναι το πρώτο ζήτημα που απασχολεί τον συγγραφέα. Ο Παπαθανασόπουλος θεωρεί ότι η δημιουργία κοινού, αυτή η απλή και καθημερινή διαδικασία, είναι η απολύτως ακρογωνιαία συνθήκη για την ύπαρξη της βιομηχανίας των media.

Μακντοναλντοποίηση των media

Η πρώτη διαπίστωσή του είναι το γεγονός ότι η συνολική προσοχή των ανθρώπων που διατίθενται για την κατανάλωση των σύγχρονων media και του απεριόριστου περιεχομένου τους, έχει φτάσει στα όριά της. Έτσι, τα μέσα επικοινωνίας οφείλουν από τη μια πλευρά να δημιουργήσουν τα νέα είδη κοινού, κι από την άλλη να αναδιατάξουν δυνάμεις, περιεχόμενο και τεχνολογίες, προκειμένου το υφιστάμενο κοινό, το κοινό που δεν αυξάνει πλέον, να καταναλώνει ενημέρωση, ψυχαγωγία κι εκπαίδευση στο διηνεκές.

Ως αποτέλεσμα της πρώτης διαπίστωσης –το πεπερασμένο της ανθρώπινης κατανάλωσης μέσων– έρχεται η δεύτερη διαπίστωση του συγγραφέα. Σε αντίθεση με το παρελθόν, τα μέσα επικοινωνίας δεν είναι πλέον εκεί …έξω με διαθέσιμο περιεχόμενο για το οποίο ενδιαφέρονται τα μέλη του κοινού, αλλά, αντίθετα, τα μέσα επικοινωνίας αναγκάζονται να αναζητήσουν αυτά τα μέλη του κοινού όταν κι όπου είναι διαθέσιμα κι επιθυμούν να καταναλώσουν περιεχόμενο. Γι’ αυτό άλλωστε στις μέρες μας –όσο ποτέ στο παρελθόν– τα μέσα επικοινωνίας αναπτύσσονται και παρακμάζουν μαζί με το κοινό τους.

Η τρίτη διαπίστωσή του αφορά την εκπληκτική επιτυχία των σύγχρονων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως οι πλατφόρμες τύπου Facebook. Σύμφωνα με το καθηγητή Παπαθανασόπουλο, η επιτυχία τους οφείλεται στην μακντοναλντοποίηση (Macdonaldization), την οποία ορίζει ως μια διαδικασία ενσωμάτωσης στο επιχειρηματικό μοντέλο των επιχειρήσεων αυτών τεσσάρων βασικών αρχών, που χρησιμοποίησαν για να αναπτυχθούν και οι κολοσσοί της συμβατικής οικονομίας: αποδοτικότητα, υπολογισμικότητα, προβλεψιμότητα και αυστηρός έλεγχος στο περιεχόμενο και στις αντιδράσεις των καταναλωτών.

Ο συγγραφέας εξετάζει σε ενδιαφέρουσες επιμέρους αναλύσεις ορισμένες πτυχές της λειτουργίας των μέσων επικοινωνίας που απασχολούν το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, π.χ. τη χρήση του τηλεκοντρόλ ως εξουσία του τηλεθεατή αλλά και ως παγίδα που έχει στηθεί από τα media· την έννοια της παράλληλης κατανάλωσης media, που θολώνει τη μελέτη της καταναλωτικής συμπεριφοράς πολιτών σε σχέση με τα media· την έρευνα κατανάλωσης μέσων, που αλλάζει περιεχόμενο στην εποχή των αλγορίθμων και των big data κ.ά.

{jb_quote} Γι’ αυτό άλλωστε στις μέρες μας –όσο ποτέ στο παρελθόν– τα μέσα επικοινωνίας αναπτύσσονται και παρακμάζουν μαζί με το κοινό τους. {/jb_quote}

Με το βλέμμα στις νέες τεχνολογίες

Οι νέες τεχνολογίες, οι απαιτήσεις που γεννούν και οι προκλήσεις της εποχής στις οποίες καλούνται να προσαρμοστούν, αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα της μελέτης του κορυφαίου στην Ελλάδα αναλυτή των μέσων επικοινωνίας. Ο Παπαθανασόπουλος θεωρεί ότι στο εξής όλο και περισσότερο η τεχνολογία θα καθορίζει αποφάσεις και θα επηρεάζει συμπεριφορές, τόσο για τους παραγωγούς περιεχομένου όσο και για τους καταναλωτές. Γράφει σχετικά: «Η κινηματογραφική βιομηχανία έχει αρχίσει να βασίζεται σε προγνωστικά πακέτα λογισμικού, όπως το Epagogix, το οποίο χρησιμοποιεί αλγόριθμους για την πρόβλεψη της επιτυχίας των μελλοντικών κινηματογραφικών παραγωγών με βάση τα στοιχεία σχεδίων που περιέχονται στα ξεχωριστά σενάρια ταινιών και τη σύνδεση αυτών των χαρακτηριστικών περιεχομένου με ιστορικά δεδομένα σχετικά με τα ακαθάριστα κέρδη». Οι ταινίες θα φτιάχνονται με αλγόριθμους και θα προσφέρονται προσωποποιημένες στον θεατή, σε συγκεκριμένες στιγμές του βίου του: ένας εφιάλτης που δεν μοιάζει πια τόσο μακρινός…

Η μέτρηση κατανάλωσης μέσων είναι επίσης ένα από τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει τον καθηγητή Παπαθανασόπουλο εδώ και σχεδόν 20 χρόνια, καθώς σε κάθε βιβλίο του –και στο παρόν– υπάρχουν αναφορές σε αυτή, την κορυφαία για πολλούς διαδικασία, μέσα από την οποία εξελίσσεται η βιομηχανία της επικοινωνίας. Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΚΠΑ, όσο ανανεώνεται και βελτιστοποιείται η έρευνα μέσων, τόσο αυξάνεται η αβεβαιότητα για την εγκυρότητα και την αξιοπιστία των ερευνών αυτών. Ο καθηγητής τονίζει το παράδοξο της έρευνας μέσων: οι μετρήσεις και τα στοιχεία που συλλέγονται από αυτές κι αποτελούν την απόλυτη πυξίδα κίνησης των στελεχών media όταν επιλέγουν περιεχόμενο, περιγράφουν κάτι που έχει ήδη συμβεί, αλλά καλούνται να βοηθήσουν στη λειτουργία και την απόδοση κάποιου γεγονότος που θα συμβεί. Η αντίφαση αυτή γεννά πολλά παρατράγουδα…

Ανησυχία για το μέλλον

Ο Παπαθανασόπουλος ανησυχεί για το μέλλον των media, αλλά δεν ανήκει στη χορεία των κινδυνολόγων. Ανησυχεί για τη χρήση των big data και των αλγορίθμων, οι οποίοι συχνά μετατρέπονται από εργαλείο διαχείρισης των μέσων επικοινωνίας σε εργαλείο σύνταξης ή και αξιολόγησης περιεχομένου.

Ανησυχεί μήπως πίσω από τις ραγδαίες εξελίξεις των media (κυριαρχία της ψηφιακής τεχνολογίας, διαχείριση προσωπικών δεδομένων, εξατομικευμένο περιεχόμενο κ.ά.) κρύβεται ο κίνδυνος να προσδιορίζεται η ποιότητα και η αξιοπιστία των προγραμμάτων που διατίθενται για κατανάλωση με βάση το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών-συνδρομητών. Διακρίνει μάλιστα μια ταξικότητα στη σύγχρονη σκηνή των media κι ανησυχεί μήπως περάσουμε, χωρίς να γίνει αμέσως αντιληπτό, από μια ανοικτή «κοινωνία της πληροφορίας» σε μια κλειστή «κοινωνία της πληρωμής», τόσο διαφορετική από την κοινωνία της αναλογικής πληροφορίας και των παλαιών μέσων επικοινωνίας, που καταναλώσαμε τις τελευταίες δεκαετίες κι αφήσαμε οριστικά πίσω μας.

Ανάμεσα σε 4 οθόνες
Στέλιος Παπαθανασόπουλος
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 288
ISBN: 978-960-03-6717-1
Τιμή: 21,20€