Όσιπ Μαντελστάμ: «Για τον συνομιλητή»

Ένας από τους σημαντικότερους διανοητές των αρχών του 20ού αιώνα, ο Ρώσος Όσιπ Μαντελστάμ, παρουσιάζεται μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου το οποίο συγκεντρώνει ορισμένα από τα πιο ενδιαφέροντα θεωρητικά του κείμενα πάνω στην ποίηση και την ποιητική, τη λογοτεχνία και την ιστορία των ιδεών. Πρόκειται για μια σειρά μελετών που επιχειρούν να προσεγγίσουν μια ευρεία γκάμα από θέματα και πρόσωπα, όπως η επαφή του δημιουργού με τον αποδέκτη της δημιουργίας υπό το πρίσμα μιας συνομιλίας που έχει τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά μιας σχέσης αγαπητικής,

μιας σχέσης σχεδόν συγγενικής που συνδέει τους δύο αυτούς πόλους σε μια αγαστή, όσο και παραγωγική συνύπαρξη, η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του ποιητή Φρανσουά Βιγιόν, η σχέση του με τον Μεσαίωνα αλλά και με την Αναγέννηση που ακολούθησε, κυρίως όμως η ιδιότυπη ποιητική του ματιά, που τον έκανε να θεωρείται πρόδρομος των καταραμένων ποιητών, η φύση και η ιδιαιτερότητα του χριστιανισμού όχι μόνο ως θρησκείας, αλλά κυρίαρχα ως ιδεολογίας που συνδέεται με την αρχαιοελληνική φιλοσοφία και πίστη. Κοντά σε αυτά στέκουν κείμενα που αφορούν το ποιητικό ρεύμα του ακμεϊσμού, το οποίο ακολούθησε και ο Μαντελστάμ, τη σχέση του λόγου με τον πολιτισμό, την ιδιαίτερη φύση και λειτουργία του μυθιστορήματος, τη ρωσική ποίηση και ποιητική, το λογοτεχνικό ύφος και ήθος όπως αυτό εκφράζεται μέσα στη λογοτεχνική δημιουργία, κείμενα δηλαδή που αποτολμούν προσεγγίσεις πρωτότυπες, βαθιές και διεισδυτικές, οι οποίες πλουτίζουν τη γνώση μας για το ευρύτερο ευρωπαϊκό πνευματικό γίγνεσθαι αυτού του τόσο ενδιαφέροντος αιώνα, που γνώρισε ανακατατάξεις και μετασχηματισμούς από τους πιο γόνιμους και παραγωγικούς.

{jb_quote}Είναι πραγματικό κέρδος για τον σύγχρονο αναγνώστη να έρχεται σε επαφή με τα κείμενά του, καρπό βαθιάς ανάλυσης και οξείας παρατηρητικότητας.{/jb_quote}

Κι αν το σύνολο των κειμένων αξίζει πράγματι και δικαίως εγείρει τον αναστοχασμό γύρω από ζητήματα και ζητούμενα ακόμα και σήμερα επίκαιρα και ελκυστικά, τρία σημεία είναι αυτά που προσελκύουν το ενδιαφέρον στο μέτρο και στον βαθμό που συνιστούν την προσφορά του Μαντελστάμ στο ρωσικό και το παγκόσμιο πνεύμα, αποκαλύπτοντας παράλληλα και τη δική του ιδιοτυπία πάνω στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζεται η σκέψη, η τέχνη και ο λόγος. Το πρώτο έχει να κάνει με το πλέον αξιοσημείωτο γεγονός της προσωπικής του ζωής, την εξορία και τον εκτοπισμό του στην πόλη Τσέρντιν το 1934, έπειτα από τη σύνθεση και την ανάγνωση, σε περιορισμένο κύκλο ατόμων, ενός επιγράμματος για τον Στάλιν με τον τίτλο «Ένας βουνίσιος στο Κρεμλίνο». Το συγκεκριμένο γεγονός, απόδειξη όχι μόνο της ελευθεροφροσύνης του, αλλά και του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόταν και υπηρετούσε την τέχνη του λόγου, αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστεί κανείς τον βαθμό στον οποίον ο διανοητής είχε συνδέσει τη ζωή και την τέχνη του με τη Ρωσία, αρνούμενος μάλιστα να την εγκαταλείψει όταν του δόθηκε η ευκαιρία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. Το δεύτερο στοιχείο έχει να κάνει με τη συστράτευσή του στο λογοτεχνικό ρεύμα του ακμεϊσμού που, όπως ο ίδιος όρισε, ήταν ουσιαστικά η νοσταλγία για τον παγκόσμιο πολιτισμό. Επρόκειτο ουσιαστικά για μια κίνηση εξισορρόπησης και αντίδρασης στον συμβολισμό, μια υπεράσπιση της αισθητικής και της ακεραιότητας των ερεθισμάτων της τέχνης και μια στροφή ή, καλύτερα, ένας εναγκαλισμός των τεχνών του χώρου, της αρχιτεκτονικής, της γλυπτικής, της ζωγραφικής. Πάνω απ’ όλα όμως επρόκειτο για μια κίνηση προσγείωσης της τέχνης στο ανθρώπινο επίπεδο, εκεί όπου όλα ηχούν πιο πραγματικά, πιο γήινα, πιο αληθινά. Το τρίτο βασικό στοιχείο της αναλυτικής σκέψης του Μαντελστάμ, που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, είναι η βαθιά του εκτίμηση και σχέση με την αρχαιοελληνική σκέψη, με τον στοχασμό και τις διανοητικές εκείνες κατακτήσεις που εξέθρεψαν το ευρωπαϊκό πνεύμα και όλο τον σύγχρονο πολιτισμό. Στο σημείο αυτό αξίζει κανείς να σταθεί και να αναλογιστεί πώς τελικά ο 20ός αιώνας στηρίχθηκε πάνω στην αρχαία ελληνική πολιτισμική παράδοση και κατόρθωσε, έχοντάς την ως θεμέλιο και βάση του, να διαμορφώσει τις νέες πολιτισμικές, κοινωνικές, πνευματικές και καλλιτεχνικές τάσεις, τις αποχρώσεις και τις διαφοροποιημένες οπτικές και προοπτικές στις οποίες ανοίχτηκε ο σύγχρονος κόσμος.

Ο Μαντελστάμ υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες οικοδόμησης αυτού του κόσμου και είναι πραγματικό κέρδος για τον σύγχρονο αναγνώστη να έρχεται σε επαφή με τα κείμενά του, καρπό βαθιάς ανάλυσης και οξείας παρατηρητικότητας, επαφή η οποία υπηρετήθηκε και διεκπεραιώθηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από τη μεταφράστρια Ευγενία Κριτσέφτσκαγια, η οποία συνέγραψε επίσης τον πρόλογο, το επίμετρο και τα σχόλια, με τα οποία διευκολύνεται όχι μόνο η πρόσληψη του πρωτογενούς κειμένου αλλά και η ανασύνθεση όλης της εποχής που, ακόμα και τόσα χρόνια πίσω, μοιάζει τόσο κοντινή και οικεία.

Για τον συνομιλητή
Δοκίμια για την τέχνη και τον πολιτισμό
Όσιπ Μαντελστάμ
Μετάφραση – Πρόλογος – Σχόλια – Επίμετρο: Ευγενία Κριτσέφτσκαγια
Οροπέδιο
σ. 168
ISBN: 978-618-5406-17-2
Τιμή: 9,96€