«Για το λεύκωμα “Ο Ντελακρουά και η Ελλάς” του René Huyghe» της Ανθούλας Δανιήλ

Ο Ντελακρουά και η Ελλάς είναι ο τίτλος ενός θαυμάσιου λευκώματος, το οποίο επιμελήθηκε ο René Huyghe της Γαλλικής Ακαδημίας και προλογίζει ο καθηγητής Στρατής Γ. Ανδρεάδης, με την ευκαιρία της επετείου των 150 χρόνων από τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Η έκδοση είναι της Ιονικής Τράπεζας της Ελλάδος, του 1971, και συμπεριλαμβάνεται τώρα πλέον στον πλούσιο κατάλογο εκδόσεων της Alpha Bank.

Ωστόσο, το περιεχόμενο είναι πάντα επίκαιρο, έστω και αν πέρασαν άλλα πενήντα χρόνια από τότε και εορτάζουμε πλέον τα 200 χρόνια. Ο χρόνος είναι στο πλευρό του μεγάλου καλλιτέχνη.

O René Huyghe (1905-1997) ήταν ιστορικός της Τέχνης και καθηγητής στην έδρα Ψυχολογίας, Φιλοσοφίας και Πλαστικών Τεχνών στο Collège de France, μέλος της Académie Française από το 1960 και από το 1951 διευθυντής του Μουσείου Λούβρου. Ο Huyghe έχει την ευθύνη για τη δημιουργία αυτού του αστραφτερού Λευκώματος με τα ζωγραφικά έργα του μεγάλου φιλέλληνα Ευγένιου Ντελακρουά και εκτεταμένη εισαγωγή μόνο στη γαλλική γλώσσα (δυστυχώς).

Ο Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά (Ferdinand Victor Eugène Delacroix, 1798-1863) τιμά την Ελλάδα με το έργο του και τιμάται από την Ελλάδα για την πολύτιμη προσφορά του στην ευαισθητοποίηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για τον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Όπως διαβάζουμε στην Εισαγωγή, ο άνθρωπος έχει να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα· να συγκεράσει το πνεύμα και τη θέλησή του στο πνεύμα της εποχής του και να διευθετήσει τη μοίρα και την αιώνια επανάληψη της φύσης μέσα στο έργο του. Το δίλημμα κλασικισμός ή ρομαντισμός ο Ντελακρουά το ξεπερνάει με έναν νεορομαντικό κλασικισμό, υποστηρίζοντας: «Je suis un pur classique!».

Η Σφαγή της Χίου (1824)Το εντυπωσιακό Λεύκωμα αρχίζει με μία σπουδή από τις Σφαγές της Χίου, ή Η Σφαγή της Χίου, όπως μεταγράφεται στα ελληνικά ο γαλλικός τίτλος Les Massacres de Scio, έργο εμπνευμένο από την Ελληνική Επανάσταση και το μαρτυρικό νησί της Χίου. Δύο χρόνια πριν, το 1822, είχε κάνει εντύπωση η Βάρκα του Δάντη / Le Dante et leVirgile aux enfers, έργο με το οποίο εκπροσωπήθηκε στο Salon de Paris. Όπως φανερώνει ο τίτλος, το έργο αποτελεί μία εικαστική μεταφορά του εμβληματικού έργου του Δάντη, που ξεναγείται από τον Βιργίλιο στα ζοφερά σκοτάδια της Κόλασης και στους αιώνια τιμωρημένους.

Με τις Σφαγές της Χίου όμως ο Ντελακρουά ξεπέρασε κάθε προσδοκία και έκανε εντυπωσιακή και θριαμβευτική είσοδο στο Σαλόν του 1824. Η σύγχρονη αγωνιζόμενη Ελλάδα παρουσιαζόταν με τις Σφαγές της Χίου σε έναν πίνακα τεραστίων διαστάσεων, με τον οποίον ο Ντελακρουά έδινε φωνή στους Έλληνες και έκανε τους Γάλλους, αλλά κι όλους τους Ευρωπαίους, μάρτυρες της Ιστορίας, καταγγέλλοντας την τουρκική βία και ανυψώνοντας τα θύματα σε ήρωες που σφαγιάστηκαν επειδή διεκδικούσαν το δικαίωμα να διαθέτουν τον εαυτό τους μέσα στη δική τους αλήθεια, τη δική τους κουλτούρα και φυλή.

Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου (1826)

Ο δεύτερος μεγάλος πίνακας του Ντελακρουά, εμπνευσμένος επίσης από την Ελλάδα, είναι η Έξοδος του Μεσολογγίου, La Grèce expirant sur les ruines de Missolonghi, τον οποίο παρουσίασε στις 17 Μαΐου 1826, λίγες ημέρες μετά την ηρωική Έξοδο, στην Γκαλερί Λεμπρίν του Παρισιού. Ο τίτλος του έργου αποδόθηκε στα ελληνικά ως Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου, απαλείφοντας εκείνο το expirant (εκπνέοντας), διότι καθόλου κάτι τέτοιο δεν δείχνει η εικόνα της Ελλάδας, η οποία αν και με το ένα πόδι γονατίζει, με το άλλο στέκει στα ερείπια, βγαίνει από τα ερείπια και ορθώνει ηρωικό το ανάστημά της. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η Ελλάδα/Ελευθερία με το λευκό της φόρεμα που βγαίνει από τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά, θανάτω θάνατον πατήσασα. Να θυμίσουμε ότι εδώ η «Ελλάδα» θυμίζει πάρα πολύ το δημοφιλές έργο Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό / La Liberté guidant le Peuple, που παρουσίασε ο Ντελακρουά στο Σαλόν 1831, εμπνευσμένο από τη Γαλλική Επανάσταση του 1830.

Είναι προφανές πως το ίδιο μοντέλο χρησιμοποιήθηκε και στους δύο πίνακες. Η γυναίκα, «Ελευθερία», παρουσιάζεται γυμνόστηθη και κάνει ό,τι λέει ο τίτλος του έργου: οδηγεί τον λαό. Ως «Ελλάδα» φέρει ένδυμα ελληνικό, λευκό, φωτεινό, αλλά επανωφόρι γαλλικό. Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι τίποτα σε έναν πίνακα δεν εμφανίζεται χωρίς τον συμβολισμό του και συγκρίνοντας τις δύο «γυναίκες», η «Ελευθερία» έχει γυμνό το μπούστο, ενώ η «Ελλάδα» σχεδόν γυμνό, πράγμα το οποίο και στις δύο περιπτώσεις μάς επιτρέπει να θαυμάσουμε το μαρμάρινο, αγαλματένιο σώμα, αλλά το γαλλικό επανωφόρι υποδηλώνει τη γαλλική προστασία. Έτσι, ο Ντελακρουά με τον τρόπο του προβάλλει τους Έλληνες, την Ελλάδα, τη θυσία και τον αγώνα τους, αλλά και γνωστοποιεί στο ευρωπαϊκό κοινό το ιστορικό γεγονός, προκαλώντας τα αισθήματα ανθρωπισμού που διδάσκει ο πολιτισμένος κόσμος, αλλά και προσκαλώντας τους Ευρωπαίους να πάρουν θέση.

H μάχη του Γκιαούρη και του Πασά (1835)Στο Λεύκωμα περιλαμβάνεται και το έργο Le Combat du Giaouret du Pacha / H μάχη του Γκιαούρη και του Πασά, 1835, εμπνευσμένο από το ομώνυμο έργο του Μπάιρον. Ο Γκιαούρ / ο Έλληνας (ο «άπιστος», κατά την άποψη των μουσουλμάνων και σύμφωνα με το ποίημα του Μπάιρον), σκοτώνει τον Πασά (Χασάν), διότι ο δεύτερος έριξε στη θάλασσα σε ένα τσουβάλι μέσα την αγαπημένη του Λεϊλά, την οποία είχε ερωτευτεί τρελά. Η Λεϊλά όμως ήταν η αγαπημένη του Γκιαούρ. Ο συμβολισμός είναι φανερός. Και οι δύο άνδρες –ο Έλληνας και ο Τούρκος– είναι ερωτευμένοι με την ίδια γυναίκα – την Ελλάδα· ο ένας τη σκοτώνει επειδή ανήκει στον άλλο και ο άλλος εκδικείται τον θάνατό της.

Από τις ανατολίτικες ιστορίες του Μπάιρον, ο Ντελακρουά ζωγραφίζει και τη Νύφη της Αβύδου / La fiancée d’Abydos, 1857, όπου αναπαράγει τον μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου. Ο Λέανδρος κάθε νύχτα διέπλεε τον Ελλήσποντο κολυμπώντας για να συναντήσει την αγαπημένη του Ηρώ, ιέρεια της Αφροδίτης, η οποία του άναβε μία λάμπα για να βλέπει. Κάποια νύχτα η κακοκαιρία έσβησε τη λάμπα και ο Λέανδρος πνίγηκε. Απελπισμένη η Ηρώ έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε κι αυτή. Τα σώματα των δύο εραστών ξεβράστηκαν αγκαλιασμένα. Επηρεασμένος από τον μύθο, ο Μπάιρον επιχείρησε με επιτυχία τον διάπλου του Ελλήσποντου κολυμπώντας από την ασιατική στην ευρωπαϊκή παραλία –από την Άβυδο στη Σηστό–, επαναλαμβάνοντας με επιτυχία τον άθλο του Λέανδρου.

Η Νύφη της Αβύδου είναι, όπως προαναφέραμε, έργο του 1857, πράγμα που σημαίνει πως ο Ντελακρουά ασχολείται με θέματα ελληνικά περί τα τριάντα χρόνια, δείχνοντας τη σταθερή του προτίμηση στην Ελλάδα, την Ιστορία της και τη μυθολογία της. Από την ίδια φλόγα, την ίδια αγάπη και τον ίδιο θαυμασμό για τον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό καίγεται και ο Βικτόρ Ουγκό στα Ανατολίτικα τραγούδια του. Ο Ντελακρουά δηλαδή ζει και αναπνέει μέσα σε ένα φιλελληνικό κλίμα, γεμάτο ελπίδες για το μέλλον.

Το Λεύκωμα έχει πολλά έργα ακόμα. Έλληνες που χορεύουν λεβέντικα, Έλληνες γεμάτοι αυτοθυσία που μάχονται με Τούρκους. Αξιοσημείωτο είναι ότι παντού πρωταγωνιστεί η αστραφτερή, κατάλευκη φουστανέλα και τα γεμάτα πάθος πρόσωπα των αγωνιζόμενων Ελλήνων, ακόμα και των σφαγιασμένων. Ο Ντελακρουά προβάλλει τα πρόσωπα και τον δίκαιο αγώνα, ενώ παρουσιάζει τους Τούρκους χαμένους στα σκοτεινά χρώματα στο βάθος του πίνακα ή με το πρόσωπο στη γη σκοτωμένους. Ο συμβολισμός και εδώ είναι ολοφάνερος.

Τα έργα, τα προσχέδια και οι λεπτομέρειες δείχνουν την πορεία του καλλιτέχνη. Ο René Huyghe σχολιάζει με θαυμασμό και ο καθηγητής Στρατής Γ. Ανδρεάδης προλογίζει υπερήφανα. Το Λεύκωμα είναι ένα λαμπρό και συγκινητικό αφιέρωμα στην Ελλάδα που τιμά, πλέον, τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.

Περισσότερες πληροφορίες για το Λεύκωμα μπορείτε να βρείτε εδώ: https://www.alphapolitismos.gr/gr/04-Library/publication/details/50.