Αγγελική Δαρλάση – Δηµήτρης Μαστώρος: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Αγγελική ∆αρλάση γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του Τµήµατος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και του The Royal Central School of Speech and Drama, και υποψήφια διδάκτορας στο ΕΚΠΑ.

Διδάσκει δημιουργική γραφή και θέατρο. Για βιβλία και έργα της έχει τιμηθεί µε Βραβείο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για Το αγόρι στο θεωρείο, εκδ. Μεταίχµιο, αναγραφή στον διεθνή τιµητικό κατάλογο της ΙΒΒΥ και Βραβείο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για Το παλιόπαιδο, εκδ. Πατάκη, Βραβείο του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και White Raven από τη ∆ιεθνή Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου για το Τότε που κρύψαµε έναν άγγελο, εκδ. Πατάκη, Κρατικό Βραβείο Παιδικής-Νεανικής Λογοτεχνίας για το Ονειροφύλακες, εκδ. Πατάκη, Κρατικό Βραβείο Παιδικού Θεατρικού Έργου, κ.ά. Θεατρικά της έργα έχουν παρουσιαστεί σε Ελλάδα κι εξωτερικό. To graphic novel Ο µεγάλος περίπατος του Πέτρου, (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2020) που συνδημιούργησε με τον Δημήτρη Μαστώρο, διασκευάζοντας το πασίγνωστο βιβλίο της Άλκης Ζέη, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Ο ∆ηµήτρης Μαστώρος γεννήθηκε στο Βέλγιο το 1989. Ήρθε στην Αθήνα στα δεκατρία του και ήταν σκιτσογράφος στο περιοδικό Schooligans. Αποφοίτησε από τη σχολή τεχνών –µε παράδοση στα κόµικς– Saint Luc στις Βρυξέλλες. Η πτυχιακή του µε θέμα την εφηβική του γειτονιά έδωσε το πρώτο του κόµικ, Εξάρχεια. Tο πικρό νεράντζι, που εκδόθηκε στα γαλλικά το 2016 και δύο χρόνια αργότερα στα ελληνικά. To graphic novel Ο µεγάλος περίπατος του Πέτρου είναι το δεύτερο βιβλίο του, το οποίο και απέσπασε το Βραβείο Εικονογράφησης Βιβλίου για Παιδιά και Νέους από τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.

Τι σας έκανε να διασκευάσετε σε graphic novel το μυθιστόρημα Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου;

Α.Δ.: Η πρόταση μου έγινε από την εκδότριά μου, τη Βάσω Παπαγεωργίου. Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα και μεγάλη πρόκληση. Συμφώνησα, επειδή αγαπάω πολύ τόσο το συγκεκριμένο βιβλίο όσο και συνολικά το έργο της Άλκης Ζέη.
Δ.Μ.: Προσωπικά, μου έγινε η πρόταση, ενώ είχε ήδη προχωρήσει η συζήτηση και με την Άλκη και με την Αγγελική για μια πιθανή διασκευή του βιβλίου. Έμενε να δούμε αν μπορούσα κι εγώ και αν θα κολλούσε το σχέδιό μου με τα γούστα της Άλκης. Κι εφόσον έτσι φαίνεται να έγινε, έδεσε όλο το πλήρωμα.

Πώς ένιωσε η Άλκη Ζέη όταν της προτάθηκε το εγχείρημα;

Α.Δ.: Με παιδικό σχεδόν ενθουσιασμό, αυτό εισέπραξα στο τηλεφώνημα που μου έκανε, μεταδίδοντάς μου τον ενθουσιασμό της, παρασέρνοντάς με κι εμένα να πω ακόμα πιο εύκολα το «ναι» – ξεχνώντας τους όποιους δισταγμούς κι επιφυλάξεις μου για τη δική μου συμμετοχή.

Πώς της φάνηκαν οι πρώτες σελίδες που σχεδιάσατε και οι διάλογοι;

Α.Δ.: Της έδωσα, όλο αγωνία, ένα ολοκληρωμένο σενάριο του πρώτου κεφαλαίου να διαβάσει. Προς μεγάλη μου έκπληξη δεν είχε καμία παρατήρηση να μου κάνει. Ήταν απολύτως ευχαριστημένη και μου έδωσε το πράσινο φως να προχωρήσω. Κι όταν κατά καιρούς τής πρότεινα να της στείλω να δει πώς προχωράω με το σενάριο, μου απαντούσε ότι δεν χρειαζόταν. Θα το έβλεπε μια και καλή ολοκληρωμένο στο τέλος, κάτι που δυστυχώς όμως δεν συνέβη.
Δ.Μ.: Έστειλα μια-δυο σελίδες με τη φάτσα του Πέτρου και με την τεχνική που σκεφτόμουν να χρησιμοποιήσω, δηλαδή πενάκι και γεμίσματα με αποχρώσεις του γκρι, κάτι απλό που θα με βοηθούσε να προχωρήσω σχετικά γρήγορα. Με πήρε την επομένη τηλέφωνο για να μου πει πόσο της άρεσαν και ο Πέτρος και η γενική ατμόσφαιρα. Ο ενθουσιασμός της με καθησύχασε και μου έδωσε μεγάλη ώθηση για τη συνέχεια. Δεν νομίζω να πρόλαβε να δει τους διαλόγους δυστυχώς, γιατί μας άφησε πριν αρχίσω τις τελικές σελίδες.

{jb_quote} Σε κάθε περίπτωση, όσο σκληρή κι αν είναι η αλήθεια που λες στα παιδιά, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο που παράλληλα να μην τους στερεί το όνειρο και το δικαίωμά τους να ονειρεύονται και να ελπίζουν σε κάτι καλύτερο. {/jb_quote}

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε στο κείμενο και στις εικόνες;

Α.Δ.: Είχα να δουλέψω με μια ιστορία με πυκνή δράση τόσο εξωτερική όσο κι εσωτερική. Με λόγο ιδιαιτέρως πυκνό και μεστό νοημάτων και συναισθημάτων. Επίσης ιδιαίτερο μέλημά μου, όπως και του Δημήτρη, ήταν πώς το ύφος και το πνεύμα του κειμένου θα μπορούσαν να διατηρηθούν, αλλιώς ένιωθα ότι θα το πρόδιδα/με. Έπρεπε η διασκευή μου να είναι το ίδιο πυκνή και ουσιαστική ζυγίζοντας καλά τι θα άφηνα πίσω, τι θα κρατούσα, πώς θα διατηρούσα το ύφος, ενώ ταυτόχρονα το συνολικό αποτέλεσμα να υπηρετεί το είδος του graphic novel. Να βρω την ισορροπία απέναντι σε αυτό που θα λεγόταν και σε αυτό που θα έπρεπε να κάνω σαφές ότι θα ειπωθεί οπτικά με την εικόνα – κι από εκεί και πέρα να αναλάβει φυσικά ο Δημήτρης. Ένιωθα στην ουσία σαν να έγραφα ένα κινηματογραφικό σενάριο – νομίζω πως έτσι το αντιμετώπισα. Όμως η πολύ καλή συνεργασία με τον Δημήτρη, με το που βρήκαμε τα πατήματά μας, με όπλισε με εμπιστοσύνη και αυτοπεποίθηση απέναντι στις όποιες δυσκολίες.
Δ.Μ.: Για τις εικόνες, το βασικό θέμα για μένα ήταν πρώτα να βρω τα πρόσωπα όλων. Μερικοί άλλαζαν φάτσες συνεχώς στα τετράδιά μου, οπότε ήρθαν μέσα από τις σελίδες, όταν αναγκάστηκα να τους κάνω πρώτη φορά. Κάπως επιβλήθηκαν μόνοι τους. Έπειτα, να καταφέρω να αποτυπώσω την εποχή μέσα σε όλες τις λεπτομέρειές της, είτε είναι ένα πουκάμισο, ένα αμάξι ή η τάδε πλατεία της Αθήνας. Μια τεχνική σε ένα τόσο μακρύ σε διάρκεια έργο όπως ένα κόμικς θέλει δοκιμές, στις σκιές, στα διάφορα σημεία μιας ημέρας που αποτυπώνεις, θέλει να βρεις το καλό χαρτί που ταιριάζει στην ποσότητα νερού των αποχρώσεων π.χ., θέλει να προχωράς σιγά σιγά μέχρι να σε ικανοποιεί το αποτέλεσμα και να νιώσεις άνετα. Έτσι μαθαίνεις να σχεδιάζεις πιο αυθόρμητα και με περισσότερη ζωντάνια, αφήνεις χώρο και σε «ατυχήματα» που σου δείχνουν κάτι διαφορετικό και σε βοηθάνε να εξελιχθείς.

Τι είναι αυτό που γοητεύει τον αναγνώστη, όταν ανοίγει ένα βιβλίο με κόμικς;

Α.Δ.: Νομίζω η δυνατότητα να διαβάσει μια ιστορία μέσω, κατά κύριο λόγο, της εικόνας.

Η υπόθεση του βιβλίου αναφέρεται στην Κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Σήμερα τι γνωρίζει ένα παιδί, ένας έφηβος για αυτή την περίοδο;

Δ.Μ.: Η Άλκη εξήγησε πολλές φορές ότι έγραψε αυτό το βιβλίο για να δώσει μια μερίδα αλήθειας που είχε παραβλέψει το επίσημο αφήγημα της Κατοχής και για να περιγράψει την καθημερινότητα του αγώνα, τα βάσανα των κατοίκων της Αθήνας. Νομίζω ότι εδώ και πενήντα χρόνια (δηλαδή από τότε που βγήκε το βιβλίο) είχαμε ευτυχώς αρκετά άλλα, εικαστικά και μη, τεκμήρια εκείνης της περιόδου. Τελευταία μου έρχεται στο μυαλό η ταινία Οι παρτιζάνοι των Αθηνών, που δείχνει ξεκάθαρα πολύ σημαντικά ζητήματα μέσα από τις συνεντεύξεις: την έντονη δραστηριότητα και αλληλεγγύη των πολιτών, τους Χίτες και τους Έλληνες φασίστες που συνεργάζονταν με τον κατακτητή και το πώς η Μεγάλη Βρετανία τάχθηκε άμεσα ενάντια στους ίδιους τους αντάρτες με το τέλος της Κατοχής.
Α.Δ.: Υπάρχουν παιδιά κι έφηβοι που γνωρίζουν αρκετά, κι άλλα ως και καθόλου – κάτι ανάλογο συμβαίνει όμως και με τους ενηλίκους. Πόσοι από εμάς γνωρίζουμε πραγματικά την ιστορία εκείνης της περιόδου; Προσωπικά ανήκω στη γενιά που μεγάλωσε χωρίς ποτέ, στα δώδεκα χρόνια των μαθητικών μου χρόνων, να έχω διδαχθεί κάτι στο σχολείο για εκείνη την περίοδο. Στο μάθημα της Ιστορίας σταματούσαμε πάντα ακριβώς πριν από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οπότε ό,τι «πιάναμε» στον αέρα από το σπίτι του ο καθένας και η καθεμιά μας. Προσωπικά ό,τι έμαθα ως παιδί το έμαθα από προσωπικό ενδιαφέρον κι επειδή ο πατέρας μου αγαπούσε την ιστορία κι είχαμε πολλά ιστορικά βιβλία στο σπίτι μας. Τα παιδιά είναι καθρέφτες μας – μην το ξεχνάμε αυτό. Τολμώ να πω όμως ότι τα σημερινά παιδιά διδάσκονται περισσότερα πράγματα για τη νεότερη ιστορία στο σχολείο – κι ας πούμε ευτυχώς γι’ αυτό. Επιπλέον υπάρχουν εκπομπές, ντοκιμαντέρ, λογοτεχνικά βιβλία γύρω από αυτό το θέμα – κι ας πούμε ευτυχώς και γι’ αυτό.

Ο Πέτρος είναι ένα παιδί που μεγαλώνει ξαφνικά από το 1940 μέχρι την απελευθέρωση. Ποιες είναι οι συνέπειες μιας τέτοιας ενηλικίωσης;

Δ.Μ.: Ο Πέτρος αναγκάζεται να μεγαλώσει απότομα, ουσιαστικά τα παιδικά του ανέμελα χρόνια διακόπτονται σταδιακά, με όλο και περισσότερη εξαθλίωση και αντιμετώπιση μιας σκληρής πραγματικότητας. Νομίζω πως κάτι τέτοιο σε πολιτικοποιεί άμεσα, οξειδώνεσαι από τις δυνάμεις που επεμβαίνουν και καθορίζουν τη ζωή σου. Παράλληλα εμφανίζονται τα προνόμια που μπορείς να έχεις, η αξία που έχουν μερικά πράγματα που τα θεωρούσες δεδομένα, υλικά και συναισθηματικά.

Οι καθημερινές σκηνές στο έργο μιλούν για αλληλεγγύη, αλλά και για το προσωπικό συμφέρον. Πώς συνυπήρχαν και τα δύο στην περίοδο της Κατοχής;

Α.Δ.: Οι άνθρωποι είμαστε ικανοί για τα πιο όμορφα και τα πιο άσχημα πράγματα. Εξαρτάται, λοιπόν, ποια πλευρά σου θα αφήσεις να επικρατήσει σε σχέση και με τις προσωπικές σου αξίες. Σε άλλους υπερτερεί το προσωπικό συμφέρον και σε άλλους η όποια δυσκολία βρίσκει παρηγοριά, στήριγμα κι έμπνευση στην αλληλεγγύη, δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Και νομίζω πως σε δύσκολες περιόδους πάντα συνυπάρχουν αυτά τα φαινόμενα. Το παρατηρήσαμε και σε πιο πρόσφατες περιόδους, στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, το παρατηρούμε και σήμερα, στη δύσκολη περίοδο της πανδημίας.

{jb_quote} Ο φασισμός είναι πάντα τριγύρω, δεν είναι αυτό το graphic novel ένα παραμύθι που πάει, πέρασε. {/jb_quote}

Η πόλη της Αθήνας πέρασε δύσκολες στιγμές. Πώς μπορεί ένα έργο για παιδιά να περνά τέτοια μηνύματα για τον πόλεμο και την πείνα;

Δ.Μ.: Ίσως αν καταφέρουμε να δείξουμε την άμεση επίδραση των γεγονότων πάνω στην ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Κάποιος που δεν καταλαβαίνει άμεσα γιατί πεινάνε, γιατί κρυώνουν, γιατί πεθαίνουν ξαφνικά έτσι οι φίλοι του στο πεζοδρόμιο. Δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει, πρέπει να τα μάθει επιτόπου, όταν τον χτυπάει κατάμουτρα η πραγματικότητα. Χαρακτηριστική η στιγμή που μπροστά σ’ ένα πτώμα, είτε είναι ένα τριζόνι ή ένας άνθρωπος, ο Πέτρος καταλαβαίνει τι ακριβώς σημαίνει μια βαριά με νόημα αλλά ίσως αόριστη λέξη όπως «θάνατος». Το τι βάρος έχει το «ελευθερία ή θάνατος».
Α.Δ.: Τα παιδιά δεν στερούνται αντιληπτικής ή κριτικής ικανότητας. Ούτε πιστεύω ότι πρέπει να ζουν μέσα σε φούσκες. Είναι σωστό να μαθαίνουν την αλήθεια – κι άλλωστε, τα παιδιά μπορούν κι αντιλαμβάνονται και εκτιμούν την ειλικρίνεια. Απλά ο τρόπος πρέπει να είναι τέτοιος που να μην τα πληγώνει. Πάντα ο τρόπος έχει σημασία· να σέβεται την ιδιαιτερότητα της παιδικής ηλικίας, να συνυπολογίζει με εντιμότητα τα χαρακτηριστικά της, χωρίς να εξιδανικεύει ή να υποτιμά τα παιδιά, και ν’ αφήνει περιθώριο, ακόμα και μια χαραμάδα, στην ελπίδα. Σε κάθε περίπτωση, όσο σκληρή κι αν είναι η αλήθεια που λες στα παιδιά, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο που παράλληλα να μην τους στερεί το όνειρο και το δικαίωμά τους να ονειρεύονται και να ελπίζουν σε κάτι καλύτερο.

Η αφήγηση γίνεται με μια ελεύθερη μεταφορά μιας συναρπαστικής και περίπλοκης ζωής. Δεν είναι δύσκολο να ισορροπείς μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας;

Α.Δ.: Προσωπικά αυτή την προσπάθεια εξισορρόπησης τη βρίσκω συναρπαστική και γοητευτική και τη συνύπαρξη πραγματικότητας και φαντασίας παρηγορητική και πολλές φορές σωτήρια.

Υπάρχει η πιθανότητα στο μέλλον να συνεργαστείτε ξανά στη δημιουργία ενός νέου βιβλίου κόμικς;

Δ.Μ.: Βεβαίως, τα πήγαμε περίφημα και η δουλειά βγήκε με πολύ μεράκι, οπότε η ιδέα να ξανακάνουμε κάτι μαζί μας ενθουσιάζει πιστεύω. Τώρα ασχολούμαι με κάτι πιο προσωπικό, αλλά πρέπει να μιλήσουμε και για επόμενες συνεργασίες.
Α.Δ.: Ακριβώς όπως τα λέει ο Δημήτρης.

Μπορεί ένα graphic novel να επηρεάσει θετικά τους εφήβους και τους ενήλικες, ώστε να γίνουν ενεργητικοί αναγνώστες;

Δ.Μ.: Εννοείται! Τα κόμικς δεν είναι παρά μια πτυχή του κόσμου της αφήγησης, μια γλώσσα. Αν έχει ένα παιδί μια ευκολία και μια προτίμηση στα κόμικς (εμένα μου φαίνονταν πιο προσιτά, όταν ήμουν πιο μικρός) θα αναζητήσει πιστεύω κάποια στιγμή και μια άλλη μορφή αφήγησης, όπως τα βιβλία. Και αν ένα μυθιστόρημα τον τράβηξε σε μορφή κόμικς, ίσως ψάξει να βρει το ίδιο το βιβλίο και έτσι ν’ αποκτήσει μια άλλη εμπειρία ανάγνωσης.
Α.Δ.: Είναι σίγουρα και θέμα προτίμησης. Άλλωστε τα κόμικς είχαν κι έχουν ανέκαθεν αφοσιωμένους ενεργούς αναγνώστες που τα προτιμούν. Αν φυσικά ένα graphic novel τούς κινήσει το ενδιαφέρον να διαβάσουν και πεζογραφία, ακόμα καλύτερα.

Τι θα προτείνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;

Α.Δ.: Να διαβάζουν όσο περισσότερο μπορούν – ό,τι τους ευχαριστεί, τους ταξιδεύει, αλλά και ό,τι μπορεί να τους θέσει προβληματισμούς και να τους ενδυναμώσει διανοητικά και συναισθηματικά. Χρειαζόμαστε ελεύθερα σκεπτόμενους ενεργούς πολίτες.
Δ.Μ.: Να μην περιμένουν να έρθουν αντιμέτωποι με τέτοιες σκηνές κατοχής και πολέμου για να δράσουν όσο πιο αλληλέγγυα μπορούν. Ο φασισμός είναι πάντα τριγύρω, δεν είναι αυτό το graphic novel ένα παραμύθι που πάει, πέρασε. Και αυτή τη στιγμή τα πράγματα είναι εξαιρετικά δύσκολα, όσο μπορείτε βοηθήστε.

Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου
Άλκη Ζέη
Διασκευή: Αγγελική Δαρλάση
Εικονογράφηση: Δημήτρης Μαστώρος
Μεταίχμιο
σ. 168
ISBN: 978-618-03-2203-3
Τιμή: 15,50€