Rafael Santandreu: συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Παπαηλία

Ο Ραφαέλ Σανταντρέου είναι ένας από τους πιο περιζήτητους ψυχολόγους της Ισπανίας. Μετά τις σπουδές του στην Ισπανία και στην Αγγλία, εργάστηκε ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ραμόν Γιουλ. Στη δεκαετία του 2000 συνεργάστηκε με τον διάσημο ψυχολόγο Τζόρτζιο Ναρντόνε στο Κέντρο Στρατηγικής Θεραπείας στο Αρέτζο της Ιταλίας. Σήμερα έχει αφιερωθεί στην ψυχοθεραπεία ασθενών –το μεγάλο του πάθος– και στην εκπαίδευση γιατρών και ψυχολόγων. Στο γραφείο του στη Βαρκελώνη τον επισκέπτονται ασθενείς από όλο τον κόσμο ή τους παρέχει τις συμβουλές του μέσω τηλεδιάσκεψης. Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό

τον γνώρισε μέσα από το βιβλίο του Η τέχνη της ευτυχισμένης ζωής (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, Εκδόσεις Ψυχογιός 2016). Το νέο του βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά, Ευτυχισμένος στην Αλάσκα: Δυνατά μυαλά κόντρα στον άνεμο, από τις Εκδόσεις Gema, σε μετάφραση της Χριστίνας Αμαργιανού, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.

{loadmodule mod_adsence-inarticle-makri} {loadposition adsence-inarticle-makri}

Πόσο δύσκολο είναι να πείσετε τους ανθρώπους στις συνεδρίες σας πως η αξία τους δεν προκύπτει από τα επιτεύγματά τους, την εμφάνιση ή τα λεφτά, αλλά από την ικανότητά τους να αγαπούν;

Προσπαθώ να τους δείχνω πως το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ικανότητά μας να αγαπάμε τη ζωή. Αν αγαπάς τη ζωή σου, τη δουλειά σου, τους ανθρώπους, τη φύση κ.λπ., είσαι πανευτυχής! Και αυτή την ικανότητα κανείς δεν μπορεί να σου την αφαιρέσει. Είναι υπέροχο να εστιάζεις σε αυτό ακριβώς: στο να είσαι κάποιος εξαιρετικά ενθουσιώδης. Μας έχουν πείσει πως η ομορφιά, η αποτελεσματικότητα ή η ευφυΐα είναι πολύ σημαντικά, ενώ στην πραγματικότητα όλα αυτά είναι ανούσια, ασήμαντα παιδιάστικα καμώματα. Εμένα τώρα πλέον μου φαίνονται τόσο ανόητα: το να είμαι όμορφος, έξυπνος ή ικανός... Με ιντριγκάρει η ιδέα να είμαι ανόητος, άσχημος και αρκετά άχρηστος, αλλά να είμαι γεμάτος αγάπη και χαρούμενος. Το μεγαλύτερο κατόρθωμά μου είναι να μη θέλω κατορθώματα.

«Η καλύτερη περίοδος της ζωής ξεκινά τη στιγμή που αρχίζεις να σκέφτεσαι σωστά». Σας στενοχωρεί το ότι πολλοί άνθρωποι δεν θα καταφέρουν ποτέ να υιοθετήσουν αυτόν τον υγιή τρόπο σκέψης;

Όχι, επειδή τίποτα από όλα όσα συμβαίνουν σ’ αυτή τη ζωή δεν είναι τόσο σημαντικό. Παρατηρώντας τις εποχές του σύμπαντος, αντιλαμβανόμαστε ότι εμείς ζούμε μόνο σε μια μικρή στιγμή, τίποτα περισσότερο. Οπότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Συν τοις άλλοις, εγώ πιστεύω και στη μετενσάρκωση: Άρα «ας το δοκιμάσουμε σε μια άλλη ζωή».

Πολλοί συνάδελφοί σας θεωρούν λανθασμένη πρακτική την «αυτοαποκάλυψη», το να μοιράζονται δηλαδή προσωπικές τους εμπειρίες στη θεραπεία, διότι πιστεύουν πως έτσι αποδυναμώνουν τη θέση τους ως «αυθεντίες» ή πως δεν κρατούν επαρκή απόσταση από τους θεραπευόμενους. Ποια είναι η γνώμη σας πάνω σ’ αυτό;

Στις θεραπείες καταπολέμησης των εθισμών θεωρείται εξαιρετικά χρήσιμο ο θεραπευτής να έχει βιώσει κάποιον εθισμό στο παρελθόν. Αυτό όντως σε κάνει «αυθεντία»! Έχεις περάσει από αυτό και ξέρεις πώς θα βγεις, ξέρεις τη διέξοδο. Γι’ αυτό πιστεύω πως είναι υπέροχο να μιλάς για τον εαυτό σου και για ό,τι έχεις ανακαλύψει στον δρόμο προς την ευτυχία.

Λέτε πως «ο θυμός είναι η ειδικότητα των ανισόρροπων ανθρώπων». Συχνά, ωστόσο, ο θυμός δίνει ένα αίσθημα δύναμης στους ανθρώπους. Τι απαντάτε σ’ αυτό το επιχείρημα;

Κάνουν λάθος: Το να θυμώνεις, να αγανακτείς, να δημιουργείς σκάνδαλα δεν έχει παρά πολύ φτωχά αποτελέσματα. Το πιο σύνηθες είναι να σε περνούν για τρελό και τίποτα άλλο. Κάποιες φορές μπορεί να πάρεις αυτό που θέλεις, αλλά με μεγάλο συναισθηματικό κόστος. Η στρατηγική που ακολουθεί η γνωστική ψυχολογία είναι πολύ καλύτερη: να είσαι ευχαριστημένος με αυτό που έχεις και να δουλεύεις με χαρά για να βελτιώσεις τον κόσμο. Αλλά και να μην το κατορθώσεις, δεν έγινε και κάτι τρομερό.

Από τις 13 θεματικές που παρουσιάζετε στο βιβλίο σας για μια πιο υγιή και ευτυχισμένη ζωή, ποιες από αυτές δυσκολεύονται να ενστερνιστούν οι θεραπευόμενοί σας και ποιες ακολουθούν με μεγαλύτερη ευκολία;

Το θέμα της ζήλιας είναι ένα από τα πιο δύσκολα να αλλάξει. Ωστόσο, είχα την ικανοποίηση να βοηθήσω αρκετούς υπερβολικά ζηλιάρηδες να μεταμορφωθούν. Και έχουν γίνει ζηλιάρηδες «βαθμού μηδέν», ικανοί να έχουν ελεύθερες σχέσεις. Όμως σε αυτό το σημείο πολλοί μπλοκάρουν με τρόπο πολύ παιδικό. Εδώ επίσης επηρεάζει το ότι η κοινωνία είναι τόσο παράλογα μονογαμική.

{jb_quote}Το μεγαλύτερο κατόρθωμά μου είναι να μη θέλω κατορθώματα.{/jb_quote}

Είναι σαφές πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ωφεληθούν διαβάζοντας το βιβλίο σας. Υπάρχουν ωστόσο κάποιες κατηγορίες ανθρώπων ή επαγγελματιών που θα θέλατε ιδιαίτερα να το διαβάσουν και να ακολουθήσουν τις απόψεις σας;

Ναι, για παράδειγμα οι δικαστές ή οι γιατροί. Ασκούν πολύ ωραία επαγγέλματα, αλλά είναι πολύ μεγάλος ο πειρασμός τού να νομίζεις πως είσαι κάποιος. Οι γιατροί, φερειπείν, τσακώνονται πολύ μεταξύ τους –όπως και οι δικαστές με τους υφισταμένους τους– και δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο για την ψυχική υγεία από το να νιώθεις σημαντικός. Το καλύτερο είναι να θέλεις να είσαι ένας ακόμη άνθρωπος, ένας ταπεινός και απλός τύπος. Είναι πολύ απελευθερωτικό.

Από τις ιστορίες σας γίνεται αντιληπτό πως έχετε περάσει περιόδους «παραλογισμού» και «μεγάλων απαιτήσεων». Παρατηρείτε πλέον στον εαυτό σας όλο και μεγαλύτερη ευελιξία και απαγκίστρωση από τα ανούσια πράγματα ή εξακολουθείτε και βιώνετε περιόδους αδυναμίας;

Έχω κάποιες νευρώσεις, αλλά όλο και λιγότερες. Δεν υπάρχει τελειότητα, άρα όλα καλά. Ωστόσο εγώ, γενικά, είμαι ικανοποιημένος, ευτυχισμένος και ζω απολαμβάνοντας τη ζωή, κάτι που δεν ήξερα πως ήταν εφικτό. Και γνωρίζω πως όλοι μπορούν να φτάσουν εδώ. Είναι απαραίτητο όμως να εξαλειφθούν οι μεγάλες απαιτήσεις.

Εκτός από τα βιβλία σας, τι άλλο νομίζετε ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στη διάδοση των σπουδαίων διδαγμάτων στην πλειοψηφία της κοινωνίας;

Σπουδαία εργαλεία είναι η στωική φιλοσοφία: ο Επίκτητος, ο Σενέκας, ο Μάρκος Αυρήλιος, η μη βία του Γκάντι, οι βουδιστές δάσκαλοι διαλογισμού, όπως και η φίλη μου η Pema Chodron.

Ποιες αλλαγές θεωρείτε αναγκαίες στο εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε τα παιδιά και οι νέοι να μην οδηγούνται στον αυτοπεριορισμό και τον φόβο της γελοιοποίησης;

Θα πρέπει να γίνει ριζική αλλαγή. Το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα είναι ελλιπέστατο. Θα το βαθμολογούσα με 0,5 στα 10. Θα μπορούσε, βέβαια, να είναι θαυμάσιο, να βγάζει μεγάλους στοχαστές, συγγραφείς, καλλιτέχνες, μαθηματικούς κ.λπ. σε όλους τους τομείς. Και δεν το κάνει. Όμως δεν ευθύνονται οι δάσκαλοι γι’ αυτό το φιάσκο, αλλά το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα στο οποίο βρίσκονται παγιδευμένοι. Η πρώτη αστοχία είναι πως η μάθηση δεν μπορεί να γίνεται παρά μόνο με τρόπο εκούσιο. Εάν υποχρεώνεις με εξετάσεις και βαθμούς, με όλα αυτά, χάνει όλη της την ομορφιά για τους περισσότερους. Εγώ δεν έμαθα σχεδόν τίποτα στα 12 χρόνια που πέρασα στο σχολείο. Τα ξέχασα όλα απίστευτα γρήγορα. Η δεύτερη αστοχία είναι πως οι αρμόδιοι του κλάδου ακόμα δεν ξέρουν πως μεταξύ των μαθητών αφθονούν οι ιδιοφυΐες. Θεωρούν πως όλοι είναι τόσο μέτριοι όσο αυτοί.

Θα προτείνατε στο ελληνικό κοινό κάποιο βιβλίο που ξεχωρίζετε για τον πλούτο ορθολογικής σκέψης που διαθέτει;

Το καλύτερο βιβλίο ψυχολογίας όλων των εποχών είναι το Ο εύκολος τρόπος να κόψετε το κάπνισμα του Βρετανού Άλεν Καρ [μτφρ. Γιώργος Φωκάς, Εκδόσεις Αιώρα 1996], ο οποίος, παρεμπιπτόντως, δεν ήταν ψυχολόγος, αλλά οικονομικός διευθυντής μιας εταιρείας. Ο Καρ ανέπτυξε μια μέθοδο διακοπής καπνίσματος χωρίς σύνδρομο στέρησης, με την οποία απολαμβάνεις τη διαδικασία απεξάρτησης από αυτόν τον εθισμό και το καλύτερο είναι ότι ξέρεις πως ποτέ πια δεν θα ξανακυλήσεις. Και μπορείς να το καταφέρεις διαβάζοντας το μικρό αυτό βιβλίο. Ο Άλεν Καρ ήταν μια ιδιοφυΐα (θα πρέπει να μισούσε το σχολείο).

Μετάφραση από τα ισπανικά: Χριστίνα Αμαργιανού

[Η Κωνσταντίνα Παπαηλία είναι ψυχολόγος, με ειδίκευση στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, και εκπαιδευόμενη ψυχοθεραπεύτρια.]

Ευτυχισμένος στην Αλάσκα
Δυνατά μυαλά κόντρα στον άνεμο
Ραφαέλ Σανταντρέου
Μετάφραση: Χριστίνα Αμαργιανού
Εκδόσεις Gema
333 σελ.
ISBN 978-960-6893-51-3
Τιμή €12,00