Εν καιρώ πολέμου…

Η πανδημία και η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, σηματοδοτούν το ξεκίνημα μίας νέας εποχής. Όπως έχω γράψει, αυτή είναι στην ουσία η αρχή του 210ου αιώνα: η μάχη με την Φύση και με τα θηριώδη ένστικτα του ανθρώπινου είδους.

Η συγκριμένη κατάληξη της πανδημίας, όπως και της εισβολής, σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν πλέον σημασία.

Σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, ο άνθρωπος είναι σε πόλεμο με την Φύση. Είναι σαφές ότι ο πόλεμος αυτός έχει ήδη χαθεί: η συγκεκριμένη μορφή οικονομικού και πολιτισμικού συστήματος που έχουμε στήσει δεν είναι βιώσιμη.

Ή θα συμβιβαστούμε υποχωρώντας

και αλλάζοντας ή το σύστημα θα καταρρεύσει. Μπορεί αυτό να συμβεί σε απώτερο χρόνο και τώρα –π.χ. στην Ελλάδα να μας απασχολεί η Πισπιρίγκου– αλλά η εξέλιξη είναι νομοτελειακή. Η Φύση μας έχει απλά αφήσει ένα παράθυρο ανοχής για την εθελοτυφλία μας.

Δεν συμβαίνει το ίδιο με τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Πολύ ορθά η κυβέρνηση το έχει συνειδητοποιήσει και έχει θέσει εαυτόν σε περίοδο πολέμου. Το επόμενο βήμα είναι να καταφέρει να πείσει και την κοινωνία.

Διότι ο πόλεμος θα διαρκέσει. Αν, μάλιστα, γυρίσουμε το βλέμμα στο ταπεινό καθ’ ημάς πολιτικό σκηνικό, τα περί διπλών εκλογών, κομματικά τερτίπια συνδυασμών και συμμαχιών, προσωπικών αντιπαραθέσεων, μικρό βάθος και σημασία θα έχουν.

Τις επόμενες εκλογές θα τις κερδίσει ή θα τις χάσει η σημερινή κυβέρνηση ανάλογα με την επιτυχία της στη διαχείριση των πολλαπλών κρίσεων που θα αντιμετωπίσει στους επόμενους 12 μήνες. Στα μάτια –και στην τσέπη– του κόσμου στην κορυφή είναι η  ακρίβεια (με τα παρεπόμενα της ενέργειας), η επισιτιστική κρίση και η αίσθηση ασφάλειας.

Αν η κυβέρνηση επιδείξει την ίδια στιβαρότητα, αποφασιστικότητα και επιτυχία στην επιλογή μέτρων και στην προετοιμασία που έδειξε στην πρώτη περίοδο του κορωνοϊού, τότε το εκλογικό αποτέλεσμα θα δώσει σαφή νικητή.

Πως διαμορφώνεται, όμως, αυτό το νέο περιβάλλον; Διότι, ορισμένες πτυχές του είναι πλέον σαφείς.

Η Ρωσία ως προμηθευτής ενέργειας έχει «τελειώσει» τουλάχιστον για την Δύση. Ο Πούτιν μπορεί να υπολόγιζε ότι η ενεργειακή εξάρτηση θα τον προστάτευε. Αναμφίβολα δεν εκτίμησε ορθά την μακροχρόνια επίπτωση: η εμπιστοσύνη χάθηκε. Και δεν πρόκειται να ξαναχτιστεί όποιος και να κυβερνά στην Ρωσία. Αποδείχτηκε ότι η κοινωνία της έχει μάθει να ταυτίζεται με τον αυταρχισμό και να υποκύπτει στην πολιτική αυθαιρεσία.

Ο ενεργειακός πόλεμος τώρα άρχισε. Εν καιρώ πολέμου σημειώνονται ελλείψεις. Στην κυβέρνηση/κράτος εναπόκειται να ανακαλύψει τις λύσεις. Πρακτικά και ουσιαστικά η χώρα μας οφείλει με τεράστια ταχύτητα να βρει το υποκατάστατο του Ρωσικού φυσικού αερίου. Ως χώρα έχουμε πολλά πλεονεκτήματα —αέρα, θάλασσα, ήλιο. Υστερούμε στην εκτέλεση. Αυτό θα είναι το πρώτο κρας-τεστ της κυβέρνησης: να ξεπεράσει τα γραφειοκρατικά και δήθεν περιβαλλοντολογικά εμπόδια και να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τα χαρίσματα της φύσης.

Η επισιτιστική κρίση τρομάζει. Ίσως, περισσότερο και από την ενεργειακή. Και στις δύο περιπτώσεις η λύση είναι δέσμια του χρόνου. Η επιστροφή στις καλλιέργειες ακόμη κι αν γινόταν άμεσα δεν φέρνει αποτέλεσμα από τη μία χρονιά στην άλλη. Στην κυβέρνηση εναπόκειται να δείξει ότι έχει προσωρινές εναλλακτικές λύσεις και άμεσο έως μεσοπρόθεσμο αποτελεσματικό σχέδιο. Αυτό είναι το δεύτερο κρας-τεστ. Αυτό και να θυμηθούμε τις προτάσεις του Κυριάκου Βαρβαρέσου.

Γεωπολιτικά, ποτέ δεν ήταν πιο αληθινό το σύνθημα «ανήκουμε στη Δύση». Η απόφαση της κυβέρνησης να θωρακίσει την χώρα αμυντικά αποδεικνύεται πέρα για πέρα ορθή. Ο κόσμος χωρίζεται σε δύο μεγάλες σφαίρες επιρροής – αυτή είναι η κοινή επιδίωξη Ρωσίας – Κίνας, όπως δείχνει με σαφήνεια το κοινό ανακοινωθέν τους του Φεβρουαρίου. Το τεστ για την κυβέρνηση θα είναι να μειώσει το υψηλό ποσοστό των πολιτών που δικαιολογούν την εισβολή του Πούτιν.

Άφησα τελευταίο την μεγαλύτερη δοκιμασία—της ακρίβειας, διότι οι δυνατότητες παρέμβασης είναι περιορισμένες από τα διεθνή γεγονότα και πρακτικές. Στην πανδημία η δημοσιονομική επέκταση ήταν το κύριο όπλο και η νομισματική πολιτική την χρηματοδότησε. Μπόρεσαν έτσι οι κυβερνήσεις, με κοινές πολιτικές, να αποφύγουν την μεγάλη ύφεση, να συγκρατήσουν τις τιμές και να διατηρήσουν τα μακροχρόνια επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα.

Το δεύτερο σοκ-παραγωγής που έφερε ο πόλεμος είναι πιο δύσκολα διαχειρίσιμο. Κι’ αυτό επειδή είχε αρχίσει ήδη να διαφαίνεται μία απόκλιση ανάμεσα στην δημοσιονομική και τη νομισματική πολιτική – καθώς οι υπέρμαχοι της δεύτερης ήθελαν να προωθηθεί η απόσυρση των μέτρων στήριξης και οι κυβερνήσεις δίσταζαν.

Το σοκ-παραγωγής της Ουκρανίας εντείνει την ανάγκη συνέχισης μέτρων στήριξης – και μάλιστα πιο επιστάμενα από πριν—ενώ οι κεντρικές τράπεζες που βρίσκονταν ήδη στον δρόμο αύξησης των επιτοκίων τώρα θα πρέπει να ανησυχούν και για τις νέες πληθωριστικές πιέσεις.

Η οικονομική πολιτική βρίσκεται, λοιπόν, σε μία μορφή αδιεξόδου: αν συνεχιστεί η δημοσιονομική επέκταση τότε μπορεί να παγιωθούν ο πληθωρισμός και οι πληθωριστικές προσδοκίες. Αν επιχειρηθεί αύξηση των επιτοκίων, τότε είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα περάσουμε σε νέα εποχή στασιμοπληθωρισμού – με συνέπεια και την κοινωνική αναστάτωση.

Είναι σαφές ότι η κυβέρνηση αντιμετωπίζει ένα εξαιρετικά δισεπίλυτο θέμα. Οι αντιδράσεις της υποχρεωτικά θα επηρεαστούν σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις στις Βρυξέλλες. Το μόνο που απομένει η πολύ στοχευμένη λήψη μέτρων στο πλαίσιο μίας δημοσιονομικής πολιτικής που θα εκμεταλλεύεται την νομισματοποίηση (monetization) του χρέους, την ανοχή που αναμφισβήτητα θα υποχρεωθεί να δείξει η Ε.Ε. και την συνεισφορά των έργων του Ταμείου Ανάπτυξης στην διατήρηση ενός ανεκτού ρυθμού ανάπτυξης.

Είναι σαφές ότι πολλά από τα μέτρα στήριξης που λήφθηκαν στην περίοδο της μεγάλης πανδημίας αν και θεωρητικά στοχευμένα, δεν πέτυχαν πάντα τον στόχο τους. Το πρόβλημα δεν ήταν μόνο η αβελτηρία της κρατικής μηχανής.

Ήταν και η έλλειψη στοιχείων (data) και η ανεπάρκεια του τραπεζικού συστήματος που έχει αναλωθεί στην εξυγίανση των ισολογισμών του, ενώ οι διαμεσολαβητές των χρεών, κάνουν πάρτι. Η επιτυχία στην στόχευση θα αποτελέσει την πεμπτουσία της επιτυχίας ή της αποτυχίας.

Με σαφή μέτρα, με γρήγορη και αποτελεσματική εφαρμογή, με συνεχή παρακολούθηση ώστε να γίνονται διορθώσεις και σε συνεργασία με την Ε.Ε. αυτή η κυβέρνηση μπορεί να προσφέρει ξανά στην κοινωνία το αίσθημα ασφάλειας όταν πρωτοξέσπασε ο κορονοϊός.

Διαβάστε επίσης:

Πάτρα και ακρίβεια κατά πανδημίας και πολέμου

Αχανείς υποσχέσεις και εκκωφαντικές σιωπές