Το Συμβούλιο της ΕΕ ανοίγει τον δρόμο για το νέο LIFE, με τουλάχιστον 5,5 δισ.

του Θοδωρή Καραουλάνη

Σημαντικό βήμα για την επέκταση και ενίσχυση του Προγράμματος LIFE μετά το 2020 (οπότε λήγει το τρέχον πρόγραμμα) είναι η απόφαση που έλαβε χθες Πέμπτη το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ. Πρόκειται για μια πρώτη μερική συμφωνία των κρατών μελών με την οποία το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ως εκπρόσωπος των κυβερνήσεων, προσέρχεται στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (που εκφράζει «απρόσωπα» την ΕΕ) και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (που εκπροσωπεί τους πολίτες) για να καταλήξουν

σε ενιαία θέση, στο πλαίσιο της καθιερωμένης διαπραγμάτευσης των ευρωπαϊκών θεσμών.

Η ενίσχυση του προγράμματος, όπως τουλάχιστον την προτείνει το Συμβούλιο Υπουργών, είναι σημαντική για δύο λόγους. Αφενός διότι αυξάνει το ύψος των πόρων σημαντικά. Αφετέρου διότι επεκτείνεται με νέο υποπρόγραμμα για χρηματοδότηση δράσεων και προγραμμάτων στην «καθαρή ενέργεια» που αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, για την περίοδο 2018-2020 προβλέπονταν 1,65 δισ. ευρώ περίπου (δηλαδή 552 εκ. ευρώ περίπου ανά έτος), ενώ για την περίοδο 2021 – 2027 προτείνονται σχεδόν 5,5 δισ. ευρώ (δηλαδή περίπου 780 εκ. ευρώ ανά έτος). Παράλληλα οι δράσεις για την καθαρή ενέργεια που χρηματοδοτούνταν από το (ερευνητικό) πρόγραμμα HORIZON2020 θα περάσουν, θεματικά, στο πρόγραμμα LIFE και αυτό αφορά και ερευνητικά έργα που ωρίμασαν με το HORIZON και μπορούν να περάσουν σε εφαρμογή αλλά δεν είναι πλέον ερευνητικά, ωστόσο συμβάλλουν ουσιαστικά στην επίτευξη των περιβαλλοντικών και ενεργειακών στόχων της ΕΕ. Αυτό βέβαια αλλάζει την μέχρι τώρα «αναλογία» μεταξύ δράσεων για τη βιοποικιλότητα και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αλλά το Συμβούλιο βάζει τις γενικές κατευθύνσεις που επιδιώκει – και προβλέπουμε ότι σε αυτό το σημείο, των πόρων δηλαδή, θα δοθεί η μεγαλύτερη «μάχη» στις διαπραγματεύσεις που ακολουθούν. Υπάρχει ωστόσο, εμφανώς, μεγαλύτερο «δέσιμο» των «ενεργειακών» με τις «περιβαλλοντικές» δράσεις για την επόμενη περίοδο, κάτι που δεν ίσχυε μέχρι σήμερα στο πρόγραμμα LIFE.

Σημειώνουμε, καθώς αποτελεί πολύ σημαντική εξέλιξη, ότι το Συμβούλιο προτείνει πολύ μεγάλη διάρκεια του προγράμματος, δηλαδή για όλη την προγραμματική περίοδο 2021 – 2027. Υπενθυμίζεται ότι το τρέχον πρόγραμμα LIFE+ αφορά μόνο την περίοδο 2018 – 2020, παρότι βασίζεται σε οδηγία του 2013, ενώ το αμέσως προηγούμενο αφορούσε την περίοδο 2014 – 2017. Επίσης σημειώνεται ότι η Κομισιόν δεν έχει εκφράσει προτίμηση για τη διάρκεια του προγράμματος. Η μεγαλύτερη αυτή διάρκεια προτείνεται από το Συμβούλιο και για να προσαρμοσθεί η διάρκειά του στο γενικό δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ, που έχει την ίδια διάρκεια. Η μεγάλη διάρκεια είναι πιθανό να μειώσει την ευελιξία του προγράμματος και την προσαρμογή σε νέες προκλήσεις, αλλά διευκολύνει ιδιαίτερα τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό και προγραμματισμό τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

Οι αντιθέσεις

Σημειώνεται ότι συνήθως το Συμβούλιο, δηλαδή οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων, είναι το πιο «αυστηρό» και «συγκρατημένο» όργανο της ΕΕ (συγκριτικά με την Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο) όσον αφορά τα χρηματοδοτικά προγράμματα και όσες πολιτικές έχουν οικονομικές και δημοσιονομικές επιπτώσεις. Άρα η συμφωνία σε επίπεδο Συμβουλίου έστω και στη γενική κατεύθυνση είναι πολύ σημαντική και αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα. Διευκρινίζεται ότι το Συμβούλιο υιοθέτησε την πρόταση της Κομισιόν για το ύψος του προγράμματος, δηλαδή τα 5,5 δις ευρώ περίπου, τα οποία είναι αυξημένα αλλά όχι όσο άλλοι θα ήθελαν. Το Ευρωκοινοβούλιο πιέζει για πιο φιλόδοξες πολιτικές και ίσως αυτό δημιουργήσει κάποιες τριβές στην πορεία, αλλά αφενός το Συμβούλιο έχει ήδη ανοίξει το δρόμο και αφετέρου το πρόγραμμα LIFE αποτελεί εμβληματική πολιτική για την ΕΕ.
Σημειώνεται ότι πριν λίγες μόλις ημέρες, οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ψήφισαν υπέρ του διπλασιασμού, σε σχέση με την τελευταία 7ετία, της χρηματοδότησης του προγράμματος LIFE, του μοναδικού χρηματοδοτικού μέσου της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή, το περιβάλλον και τη διατήρηση της φύσης. Και μάλιστα ζήτησαν το διπλασιασμό με μεγάλη πλειοψηφία (ενδεικτικό των τάσεων σύμπνοιας των πολιτικών ομάδων), αν και η συζήτηση ήταν ενταγμένη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο για τη χρηματοδότηση της ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν με 580 ψήφους υπέρ, 41 κατά και 45 αποχές την πρόταση για το πρόγραμμα LIFE για τη χρηματοδότηση των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων στο διάστημα 2021-2027. Η πρόταση προβλέπει συνολικά κονδύλια 6,5 δισ. ευρώ σε τιμές 2018 (περίπου 7,3 δισ. ευρώ σε τρέχουσες τιμές), δηλαδή σημαντικά υψηλότερη χρηματοδότηση σε σύγκριση με την πρόταση της Επιτροπής ύψους 5,45 δισ. ευρώ, που υιοθέτησε τελικά και το Συμβούλιο, δημιουργώντας ένα ισχυρό μέτωπο «ολιγάρκειας» των πόρων.

Η ανακοίνωση του Συμβουλίου

Στην επίσημη ανακοίνωση το Συμβούλιο διευκρινίζει αρκετά σημεία, όσον αφορά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε στη συνεδρίαση για τη λεγόμενη «μερική γενική προσέγγιση», που βασίστηκε στην πρόταση της Επιτροπής. Έτσι, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση «η ΕΕ προχωρά στην επικαιροποίηση του κυρίου μέσου της για τη χρηματοδότηση έργων που σχετίζονται με τη φύση, τη βιοποικιλότητα και την κλιματική δράση. Το Συμβούλιο καθόρισε σήμερα (σσ: χθες) τη θέση του (μερική γενική προσέγγιση) σχετικά με κανονισμό για την παράταση του προγράμματος LIFE πέραν του 2020. Το LIFE είναι το εμβληματικό πρόγραμμα της ΕΕ για τη χρηματοδότηση έργων στα πεδία του περιβάλλοντος, της διατήρησης της φύσης και της κλιματικής δράσης. Η συμφωνία δεν καλύπτει ζητήματα σχετιζόμενα με τον προϋπολογισμό και οριζόντια θέματα που συζητούνται επί του παρόντος στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ (2021-2027). Η συμφωνία παρέχει στην Προεδρία εντολή να αρχίσει διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο».

Η κα Elisabeth Köstinger, Ομοσπονδιακή Υπουργός Βιωσιμότητας και Τουρισμού της Αυστρίας δήλωσε: «Το πρόγραμμα LIFE έχει αποδείξει την αξία του. Έχει συγχρηματοδοτήσει σε όλες τις γωνιές της Ευρώπης έργα που προστατεύουν τη βιοποικιλότητα, αποκαθιστούν τους οικοτόπους και σώζουν απειλούμενα είδη από την εξαφάνιση. Το LIFE έχει βοηθήσει με τους χρηματοδοτικούς του πόρους τον ιβηρικό λύγκα, την καφέ αρκούδα, τον μαυροπελαργό και πολλά άλλα είδη. Θα φροντίσουμε ώστε το πρόγραμμα να συνεχιστεί και μετά το 2020».

Το νέο υποπρόγραμμα για την καθαρή ενέργεια και οι άλλοι πυλώνες

Στην ανακοίνωση (άρα αποτελεί θέση του Συμβουλίου..) τονίζεται ότι ένα σημαντικό νέο στοιχείο της πρότασης είναι η προσθήκη ειδικού υποπρογράμματος για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας. Τα έργα για τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας θα εξακολουθήσουν να χρηματοδοτούνται έως το 2020 μέσω του προγράμματος «Ορίζων 2020». Ωστόσο, η ταχεία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η βελτιωμένη ενεργειακή απόδοση μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, αποφέροντας παράλληλα οφέλη για το περιβάλλον.

Το LIFE θα έχει έτσι δύο σκέλη, με δύο υποπρογράμματα το καθένα:

Περιβάλλον

υποπρόγραμμα «Φύση και βιοποικιλότητα»υποπρόγραμμα «Κυκλική οικονομία και ποιότητα ζωής»

Δράση για το κλίμα

υποπρόγραμμα «Μετριασμός και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή»υποπρόγραμμα «Μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας»

Οι πόροι του προγράμματος

Τα κράτη μέλη αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το Συμβούλιο ορίζει ότι τουλάχιστον το 60% των κονδυλίων για έργα στον τομέα του περιβάλλοντος θα διατεθεί σε έργα που στηρίζουν τη φύση και τη βιοποικιλότητα. Επιπλέον, το Συμβούλιο ορίζει ελκυστικότερο ποσοστό συγχρηματοδότησης —έως και 75% των επιλέξιμων δαπανών— για τα έργα υπέρ της φύσης και της βιοποικιλότητας που βοηθούν στην προστασία άγριων ειδών ή οικοτόπων προτεραιότητας που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. Το βασικό ποσοστό συγχρηματοδότησης για τα έργα στο πλαίσιο του LIFE ορίζεται στο 60% των επιλέξιμων δαπανών.

Η θέση του Συμβουλίου προβλέπει ότι το επόμενο πρόγραμμα LIFE θα καλύπτει την περίοδο 2021-2027, ευθυγραμμίζοντας έτσι τη διάρκειά του με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Η πρόταση της Επιτροπής δεν έθετε χρονικό πλαίσιο για τον κανονισμό σχετικά με το πρόγραμμα LIFE.

Η Επιτροπή πρότεινε να διατεθεί συνολικό χρηματοδοτικό κονδύλιο ύψους 5,45 δισ. € για το πρόγραμμα LIFE την περίοδο 2021-2027. Στο ποσό αυτό περιλαμβάνονται 3,5 δισ. € για τον τομέα του περιβάλλοντος και 1,95 δισ. € για την κλιματική δράση. Τα τελικά ποσά θα εξαρτηθούν από τη συμφωνία που θα επιτευχθεί για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

Βασικό κριτήριο για τη χορήγηση χρηματοδότησης από το πρόγραμμα LIFE παραμένει η καλή ποιότητα των αιτήσεων χρηματοδότησης έργων. Η πείρα έχει δείξει, ωστόσο, ότι χρειάζεται να βελτιωθεί η γεωγραφική ισορροπία της χρηματοδότησης που λαμβάνεται μέσω του LIFE. Για τον λόγο αυτό, το Συμβούλιο διευκρινίζει ότι η κατηγορία των έργων τεχνικής βοήθειας θα περιλαμβάνει επίσης έργα ανάπτυξης ικανοτήτων που θα βοηθούν τις αρχές των κρατών μελών να βελτιώσουν την ποιότητα των αιτήσεών τους για τη χρηματοδότηση έργων και θα στηρίζουν τα εθνικά σημεία επαφής για την παροχή καλύτερων υπηρεσιών. Για τις επιχορηγήσεις αυτές το Συμβούλιο έχει θέσει και ανώτατο όριο: το μέγιστο συνολικό ποσό που διατίθεται δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 15 εκατ. €. Όπως και όλα τα άλλα ποσά, και αυτό θα εξαρτηθεί από τη συμφωνία που θα επιτευχθεί για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

Ιστορικό και επόμενα στάδια

Η Επιτροπή παρουσίασε την πρόταση σχετικά με το πρόγραμμα LIFE την 1η Ιουνίου 2018. Το πρόγραμμα LIFE, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1992, είναι το μοναδικό ταμείο της ΕΕ που εξυπηρετεί αποκλειστικά περιβαλλοντικούς και κλιματικούς σκοπούς. Ο γενικός στόχος του προτεινόμενου προγράμματος LIFE για την περίοδο 2021-2027 είναι να συμβάλει στη στροφή προς μια καθαρή, κυκλική και ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή οικονομία με υψηλή ενεργειακή απόδοση και χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, μεταξύ άλλων μέσω της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας, να προστατεύσει και να βελτιώσει την ποιότητα του περιβάλλοντος, καθώς και να σταματήσει και να αντιστρέψει την απώλεια βιοποικιλότητας. Μέχρι σήμερα, το LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει περισσότερα από 4500 έργα. Η μερική γενική προσέγγιση που επιτεύχθηκε σήμερα (σσ: χθες) επιτρέπει στο Συμβούλιο να αρχίσει διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο καθόρισε τη θέση του επί του κανονισμού στις 11 Δεκεμβρίου 2018. Οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να αρχίσουν τον Ιανουάριο κατά τη διάρκεια της ρουμανικής Προεδρίας.

Σημειώνεται ότι επί του γενικότερου θέματος του Προϋπολογισμού της Ένωσης, όπως πάντα, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις αλλά αυτή τη φορά υπάρχει και μία αβεβαιότητα: το αν και πως θα γίνει η έξοδος από την ΕΕ της Μεγάλης Βρετανίας, κάτι που επηρεάζει συνολικά την ΕΕ: από την στάση των χωρών και των εκπροσώπων τους στις διαδικασίες έως τα χρήματα που πληρώνει αλλά και λαμβάνει κάθε χώρα συνολικά, αλλά και τη διαθέσιμη χρηματοδότηση σε κοινοτικό επίπεδο.