Προστασία γεωγραφικής ένδειξης για το Μελεκούνι της Ρόδου

του Θοδωρή Καραουλάνη

Με σημερινή της ανακοίνωση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι το γνωστό, στους περισσότερους, γλυκό της Ρόδου, το Μελεκούνι, θα είναι πλέον προϊόν με Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση, το «Μελεκούνι» είναι ένα παραδοσιακό γλύκισμα σε σχήμα ρόμβου που παράγεται στη Ρόδο. Αποτελείται κυρίως από σουσάμι και μέλι, μπαχαρικά, αμύγδαλα και, ενδεχομένως, φλούδα και/ή χυμό εσπεριδοειδών. Το όνομά του προέρχεται από τις λέξεις «μέλι» και «κουννί» που σημαίνει

«σπόρος» στην τοπική διάλεκτο της Ρόδου. Το «Μελεκούνι» διαφέρει από τα άλλα παρεμφερή προϊόντα χάρη στην αποκλειστική χρήση μελιού και όχι γλυκαντικών ουσιών.

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την επίσημη απόφαση, η παραδοσιακή παρασκευή του μελεκουνιού περιλαμβάνει τη χρήση των ακόλουθων συστατικών:

Μέλι σε κ.β αναλογία 40 % κατ’ ελάχιστο (min)Σουσάμι σε κ.β αναλογία 40 % κατ’ ελάχιστο (min)Αμύγδαλο σε κ.β αναλογία 1,5-10 %Μπαχαρικά (κανέλα ή/και μοσχοκάρυδο ή/και γαρύφαλλο ή/και κόλιανδρο)Προαιρετικά, ξύσμα ή/και χυμός εσπεριδοειδών (συνήθως πορτοκάλι ή/και περγαμόντο ή/και λεμόνι ή/και νεράντζι)

Το μέλι πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά που προδιαγράφονται στην εκάστοτε ισχύουσα σχετική νομοθεσία, το σουσάμι να είναι αναποφλοίωτο και ψημένο, τα αμύγδαλα να είναι ψημένα, τα χρησιμοποιούμενα μπαχαρικά να βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία με το σύνολο και να μην επικρατεί ιδιαίτερα κάποιο στο άρωμα του τελικού προϊόντος.

Προκειμένου να ισχύει η προστασία ΠΓΕ, όλα τα στάδια της παραγωγής του «Μελεκουνιού» θα πρέπει να εκτελούνται εντός του νησιού της Ρόδου, από τη θερμική επεξεργασία και ανάμειξη των συστατικών του μείγματος, την τοποθέτηση-ψύξη-συμπίεση της μάζας και τη μορφοποίηση του μείγματος σε κατάλληλες επιφάνειες

Το προϊόν «Μελεκούνι» θα πρέπει να διατίθεται στο εμπόριο ακέραιο ως έχει, εντός της αρχικής συσκευασίας του και να μην υφίσταται περαιτέρω επεξεργασία πριν την τελική του διάθεση. Ο τεμαχισμός και η συσκευασία πρέπει να εκτελείται στον ίδιο χώρο με την παραγωγή του προϊόντος, διότι ο χρόνος μεταφοράς και η διαφοροποίηση της θερμοκρασίας έχουν επίπτωση στα χαρακτηριστικά του προϊόντος με κυριότερο πρόβλημα την αύξηση του ποσοστού υγρασίας στη μάζα του και τη δυσχέρεια στη μορφοποίηση και τον τεμαχισμό του.

Ανεξαρτήτως της μορφής εμπορικής παρουσίασης, η επισήμανση πρέπει να φέρει τις ακόλουθες ενδείξεις: «“Μελεκούνι” — Προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης» ή «“Μελεκούνι” ΠΓΕ».

Η νέα προστατευόμενη ονομασία ελληνικού προϊόντος προστίθεται στα περισσότερα από 1415 ήδη προστατευόμενα προϊόντα, ο κατάλογος των οποίων είναι διαθέσιμος στη βάση δεδομένων DOOR.

Και λίγη ιστορία για το Μελεκούνι και τη Ρόδο

Ο δεσμός μεταξύ του προϊόντος και της γεωγραφικής περιοχής βασίζεται στη φήμη του προϊόντος. Το «Μελεκούνι» έχει μια ισχυρή παράδοση και διαχρονική φήμη που το συνδέει με το νησί της Ρόδου. Αποτελεί από την αρχαιότητα παραδοσιακό τοπικό γλύκισμα που προσφέρονταν σε γάμους, βαφτίσεις και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Χαρακτηριστικός ήταν ο τρόπος που κερνούσαν σε ορισμένα χωριά το μελεκούνι στους γάμους μετά τη στέψη. Το τοποθετούσαν σε ένα ταψί, το έκοβαν σε κομμάτια με κουτάλι και το πρόσφεραν στους καλεσμένους.
Οι ιδιαιτερότητες της παρασκευής του μελεκουνιού ανάγονται στον παραδοσιακό τρόπο της συνολικής του επεξεργασίας, παράλληλα με την αποκτηθείσα εμπειρία από γενιά σε γενιά. Ενδεικτικά αναφέρονται: ο χρόνος και η θερμοκρασία θέρμανσης του μελιού τα οποία επιδρούν στο κατάλληλο «δέσιμο» του προϊόντος (τα οποία εξαρτώνται από τις εκάστοτε καιρικές συνθήκες την ώρα της παραγωγής, όπως η υγρασία και η θερμοκρασία περιβάλλοντος), ο χρόνος και η θερμοκρασία θερμικής επεξεργασίας του σουσαμιού (το ψήσιμό του θα πρέπει να γίνεται ομοιόμορφα και υπό ανάδευση), η θερμοκρασία του σουσαμιού κατά την προσθήκη του στο μέλι, ο βαθμός συμπίεσης της μάζας του μείγματος ο οποίος δημιουργεί την απαραίτητη συνοχή του προϊόντος, η άμεση συσκευασία του που προστατεύει από την προσρόφηση υγρασίας (η οποία υποβαθμίζει την ποιότητα και μειώνει τον χρόνο διατήρησής του). Τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προϊόντος «Μελεκούνι» συνοψίζονται στα εξής:

μαλακή και εύκαμπτη υφή χωρίς να σπάειμαστιχωτή μη κολλώδη και συμπαγή δομήγεύση που χαρακτηρίζεται από το μέλι, το αναποφλοίωτο ψημένο σουσάμι, τα ψημένα αμύγδαλα και τοιδιαίτερο άρωμα των χρησιμοποιούμενων εσπεριδοειδών και μπαχαρικώνρομβοειδές σχήμα

Το «Μελεκούνι» διαφοροποιείται από τα άλλα παρεμφερή προϊόντα λόγω της αποκλειστικής χρήσης μελιού και όχι γλυκαντικών ουσιών που χρησιμοποιούνται συνήθως σε ομοειδή προϊόντα.

Η φήμη του προϊόντος «Μελεκούνι» τεκμηριώνεται σε πλήθος αναφορών από την αρχαιότητα, σε καταγραφές, δημοσιεύματα, οδηγούς γαστρονομίας, άρθρα, σε καταχωρήσεις στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, καθώς και σε πλειάδα εκδηλώσεων προβολής τοπικών παραδοσιακών προϊόντων. Αποτελεί το κατ’ εξοχήν κέρασμα του Ροδίτικου γάμου από πολύ παλιά έως σήμερα και παράγεται με παραδοσιακό τρόπο σε τοπικά εργαστήρια ή σπίτια.

Η ονομασία «Μελεκούνι» προέρχεται από τη ροδίτικη διάλεκτο, δεδομένου ότι ο όρος «κουννί» (από την αρχαία λέξη «κόκκος» — «κουννί») χρησιμοποιείται στην περιοχή για να αποδώσει τον σπόρο (στη συγκεκριμένη περίπτωση σουσαμιού), το ελάχιστο σπυρί του καρπού του φυτού «σήσαμον» και τη λέξη «μέλι». Για λόγους απλοποίησης, καθιερώθηκε το «Μελεκούνι», αντί του «Μελεκούννι». Η ονομασία «Μελεκούνι» χρησιμοποιείται ευρέως στο εμπόριο και την καθομιλουμένη.

Δύο σημαντικοί λαογράφοι της Ρόδου, ο Θεόδωρος Κωνσταντινίδης και ο Χριστόδουλος Παπαχριστοδούλου το αναφέρουν στα συγγράμματά τους. Στο Λεξιλόγιον της δημώδους ροδιακής διαλέκτου αναφέρεται χαρακτηριστικά ως «Γλύκισμα μελίπηκτον μετά σησάμου πεφρυγμένης, είναι το επίσημον γλύκισμα των χωρικών εις τους γάμους και τας εορτάς αποστελλόμενον και ως αγγελτήριον των γάμων εις τους απουσιάζοντας φίλους και συγγενείς, καθάπερ εν ταις πόλεσι τα σακχαρόπηκτα κουφέτα» (Κωνσταντινίδης, 2002).

Στο βιβλίο Παραδοσιακή μελισσοκομία Αιγαίου (Χονδρός, 2016), το οποίο εκδόθηκε από τον Μελισσοκομικό Σύλλογο Ρόδου «Η Κυψέλη», αναφέρεται ότι η Ρόδος έχει αναδείξει αρκετά γλυκά που έχουν ως βάση τους το μέλι, μεταξύ των οποίων και το μελεκούνι. Τα γλυκά αυτά έχουν τη ρίζα τους στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους και είναι γνωστά από τα ομηρικά χρόνια. Ο Ηρόδοτος (484-426 π.Χ.) αναφέρει ένα είδος παρόμοιο με το μελεκούνι. Επίσης, στο βιβλίο Παραδοσιακή μελισσοκομία Αιγαίου γίνεται εκτεταμένη αναφορά στο μελεκούνι και μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι ανάμεσα στα τελετουργικά του γάμου (στο νησί της Ρόδου) είναι και τα έθιμα που συνδέονται με το μελεκούνι. Συγκεκριμένα, στην περιοχή Μαριτσά, το βράδυ της Παρασκευής —πριν από τον γάμο— οι γονείς της νύφης και του γαμπρού γύριζαν στα σπίτια και καλούσαν τους συγγενείς να συμμετάσχουν στην παρασκευή των μελεκουνιών λέγοντας «Κοπιάστε στα μελεκούνια!». Ειδικότερα, οι καλεσμένοι έπαιρναν τα συστατικά (σουσάμι, μέλι) και, αφού πραγματοποιούσαν τις κατάλληλες προετοιμασίες (καρβούρδισμα, ανάμειξη), με τη βοήθεια έμπειρου ατόμου (μαστόρισσα) τα έψηναν. Η παραγόμενη ποσότητα καταναλωνόταν από τους παρευρισκόμενους και η υπόλοιπη φυλασσόταν για τον γάμο. Το έθιμο αυτό ακολουθούσαν και σε άλλα χωριά (Δαματριά, Κρεμαστή, Κοσκινού κ.ά.). Στο βιβλίο Σεργιάνι στο χθες των νησιών μας: Στα χρόνια της Ιταλοκρατίας και στις πρώτες μετά την απελευθέρωση δεκαετίες αναφέρεται ότι: «…Πέμπτη βράδυ που έγιναν τα “μελεκούνια” και τα ζυμάρια για τα ψωμιά του γάμου. Το Σάββατο βράδυ με τους οργανοπαίχτες επικεφαλής αντρικής πομπής άρχισε το κάλεσμα όλων των κατοίκων του χωριού στους γάμους των παιδιών του Γιώργη, […]. Ενώ οι μουσικοί έπαιζαν περπατώντας τη μουσική των παραδοσιακών τραγουδιών του γάμου, δυο-τρεις άντρες έμπαιναν μέσα σε κάθε σπίτι, άφηναν ένα “μελεκούνι”, […]» (Καραγιάννη-Μαρμαροκόπου, 2007). Επίσης, στο βιβλίο Τραγούδια γάμου αναφέρεται ότι στη Ρόδο: «Σύνηθες ήταν επίσης και το ωραίο μελεκούνι που επέζησε μέχρι σήμερα και είναι το χαρακτηριστικό κάλεσμα αρραβώνα και γάμου» (Μπογιάννος, 2005). Αναφορά στο μελεκούνι γίνεται και σε θεατροποιημένο παραδοσιακό γάμο «Της Ρόδου ο μελεκουννάς» από τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Σορωνής (Ρόδου) «Το Αμπερνάλλι» (Χονδρός, 2016).

Επιπλέον, το μελεκούνι περιλαμβάνεται στο ελληνικό πρωινό της Ρόδου. Το «Ελληνικό Πρωινό» είναι μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (Ξ.Ε.Ε.), που συνδέει και αξιοποιεί τον πολιτισμικό και γαστρονομικό πλούτο της χώρας με τα ελληνικά ξενοδοχεία.

Η σύνδεση του γλυκίσματος «Μελεκούνι» με το νησί της Ρόδου καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι «Μελεκούνι» έχει ονομαστεί το ανταλλακτικό νόμισμα (μονάδα ανταλλαγής) της Ρόδου, το οποίο δίνει τη δυνατότητα στα μέλη ενός δικτύου ανθρώπων από τη Ρόδο να ανταλλάζουν προϊόντα και υπηρεσίες χωρίς τη μεσολάβηση χρήματος.

Η σημαντικότερη επίσημη αναγνώριση του προϊόντος πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ειδικής εκδήλωσης στη Ρόδο (26 Σεπτεμβρίου 2010), για την παρασκευή του μεγαλύτερου μελεκουνιού στον κόσμο το οποίο καταχωρίστηκε στο Guiness World Records ως «The longest melekouni, traditional Rhodian dessert…», γεγονός που συνέβαλε στην περαιτέρω προβολή του προϊόντος σε διεθνές επίπεδο.

Μπορείτε να δείτε εδώ ολόκληρο το φάκελο της πρότασης ΠΓΕ του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.