Οι κορωνοϊοί στα θαλάσσια θηλαστικά και τα απειλητικά για τη ζωή τους νοσήματα

του Νίκου Αβουκάτου

Οι απρόσμενες και ιδιαίτερα συχνές το τελευταίο διάστημα, λόγω καραντίνας για τον κορωνοϊό, συναντήσεις με συμπαθητικά θαλάσσια θηλαστικά -δελφίνια, φώκιες αλλά και εντυπωσιακές φάλαινες εκπλήσσουν όσους τα θαυμάζουν ή καταγράφουν τις κινήσεις τους στο κινητό τους τηλέφωνο προκειμένου να μοιραστούν τις φωτογραφίες και τα βίντεο με φίλους τους στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης.

Ωστόσο, υπάρχουν και οι δυσάρεστες εικόνες που αφορούν στην καθημερινή εκθαλάσσωση ζωντανών ή νεκρών κητωδών, αλλά και άλλων άγριων ειδών της θαλάσσιας πανίδας, η αιτία της οποίας δεν είναι

Όπως λέει στη Greenagenda.gr η Αναστασία Κομνηνού DVM, PhD, Καθηγήτρια Χειρουργικής -Ιατρικής Εξωτικών και Άγριων Ζώων του Τμήματος Κτηνιατρικής, της Σχολής Επιστημών Υγείας, Α.Π.Θ, συνιδρύτρια και Πρόεδρο του «ΑΡΙΩΝ»-Ερευνητικού Κέντρου Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών», τα αποτελέσματα πολλές φορές δείχνουν ότι οι ανθρωπογενείς επιδράσεις είναι έμμεσες και όχι άμεσες, ενώ το ερώτημα που παραμένει είναι εάν μπορεί η ασθένειά τους να μολύνει τους ανθρώπους».

Από την αρχαιότητα οι πρόγονοί μας ήταν σε στενή επαφή με τα δελφίνια και τις φάλαινες. Γνώριζαν ότι είναι πολύ ευφυή και κοινωνικά ζώα, ότι έχουν πνεύμονες και ότι γεννούν μικρά που τα φροντίζουν όπως τα άλλα χερσαία θηλαστικά, ενώ μοιάζουν με τα ψάρια μόνο ως προς το σχήμα τους. Από τη μακροχρόνια συστηματική έρευνα και μελέτη στα θαλάσσια θηλαστικά, αλλά και από τα καθημερινά περιστατικά τα οποία χρήζουν ταυτοποίησης, διάσωσης ή και περίθαλψης, έχει διαπιστωθεί ότι στην Ελλάδα ζουν, μεταναστεύουν ή την επισκέπτονται, κατά προσέγγιση, 9-14 διαφορετικά είδη κητωδών. Μεταξύ αυτών είναι το ρινοδέλφινο, το ζωνοδέλφινο, το κοινό δελφίνι, η φώκαινα, η πτεροφάλαινα, ο φυσητήρας, το σταχτοδέλφινο, ο ζιφιός, η ρυγχοφάλαινα, η μεγάπτερη φάλαινα, η ψευδόρκα κ.ά.

Όπως εξηγεί στη Greenagenda.gr η κα. Κομνηνού «όλα αυτά τα είδη αντιμετωπίζουν καθημερινά σοβαρές προκλήσεις στην πάλη για την επιβίωση τους αλλά και σοβαρές απειλές. Μεταξύ αυτών η ρύπανση, η αλλαγή του κλίματος, η υπερβολική εκμετάλλευση των ιχθυαποθεμάτων, η παράνομη αλιεία, τα παρασυρόμενα δίχτυα ή μηχανότρατες, η καταστροφή των βιοτόπων τους από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (εξόρυξη υδρογονανθράκων, ανεμογεννήτριες), η ηχορύπανση (υπερσύγχρονα οπλικά συστήματα χαμηλής συχνότητας LFAS με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό τους ή τον εμβολισμό των αιμοφόρων αγγείων τους), και οι συγκρούσεις με εμπορικά και μεταγωγικά πλοία ή ταχύπλοα σκάφη αναψυχής, λόγω αύξησης της κίνησης στη θάλασσα».

Η ίδια σημειώνει: «Τα τελευταία χρόνια, όμως, προστέθηκε και μια άλλη απειλή που αναγκάζει τα δελφίνια να προσαράζουν, ζωντανά ή νεκρά, στις ελληνικές θάλασσες. Σοβαρά και απειλητικά για τη ζωή τους νοσήματα (ιογενή, βακτηριακά, παρασιτικά κ.α.), διαπιστώνονται όλο και πιο συχνά. Συνηθέστερη αιτία είναι η ανοσοκαταστολή και το στρες, σε συνδυασμό με τις παραπάνω ανθρωπογενείς δράσεις. Μεταξύ αυτών, οι ιοί αποτελούν μια ιδιαίτερη απειλή, η οποία διαπιστώνεται το τελευταίο διάστημα, στα θαλάσσια θηλαστικά και όχι μόνο στον άνθρωπο».

Στην ερώτηση, τι πραγματικά είναι οι ιοί, η κα Κομνηνού απάντησε: «Είναι μικροσκοπικοί λοιμογόνοι παράγοντες που πολλαπλασιάζονται μέσα σε ζωντανά κύτταρα και έχουν την ικανότητα να προσβάλλουν όλες τις μορφές ζωής, από βακτήρια μέχρι φυτά και από τα ζώα μέχρι τον άνθρωπο. Ένα τέτοιος γνωστός ιός είναι και ο ιός morbilli της οικογένειας Paramyxoviridae, που προσβάλλει τα χερσαία και θαλάσσια θηλαστικά, τα πτηνά και σε μερικές περιπτώσεις τα ερπετά και τα ψάρια. Έχει διαπιστωθεί ότι τα θαλάσσια θηλαστικά προσβάλλονται από 3 είδη, τον canine distemper virus (CDV) που προσβάλλει τις φώκιες, τον cetacean morbillivirus (CeMV) που προσβάλλει τα κητώδη και τον phocine distemper virus (PDV) που προσβάλλει τις φώκαινες. Ειδικά ο CeMV έχει απομονωθεί σε 23 από τα 90 είδη κητωδών (που έχουν αναγνωριστεί σε παγκόσμιο επίπεδο), προκαλώντας επιδημίες με συχνή κατάληξη τον εκβρασμό και το μαζικό θάνατο χιλιάδων κητωδών σε όλο τον πλανήτη αλλά και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Ο ιός πιστεύεται ότι μεταδίδεται όχι μόνο από άτομο σε άτομο, αλλά και από τη μητέρα στο νεογνό της και αποτελεί μέχρι σήμερα την πιο σοβαρή απειλή για τους πληθυσμούς των θαλάσσιων θηλαστικών. Στη χώρα μας, αλλά και στη Μεσόγειο, έχουν καταγραφεί ήδη από το 1991, μαζικές προσαράξεις και θάνατοι δελφινιών, που οφείλονταν σε επιδημίες από τον ιό morbilli.

Υπάρχουν όμως κορωνοϊοί στα θαλάσσια θηλαστικά και το ενδεχόμενο μετάδοσής τους στον άνθρωπο;

Όπως εξηγεί η κα. Κομνηνού, οι κορωνοϊοί είναι μια μεγάλη οικογένεια ιών, των Coronaviridae, που περιλαμβάνει γύρω στα 40 είδη. Οι α- και β- κορωνοϊοί προσβάλλουν συνήθως τα θηλαστικά, ενώ οι γ- και δ- κορωνοϊοί τα πτηνά και ψάρια. Σύμφωνα με λίγες και σχετικά πρόσφατες επιστημονικές αναφορές, κορωνοϊοί έχουν απομονωθεί τόσο σε θαλάσσια θηλαστικά που ζουν κάτω από την ανθρώπινη φροντίδα, όσο και σε αυτά που ζουν ελεύθερα στη φύση, όπως στο ρινοδέλφινο (Tursiops aduncus), στη φάλαινα μπελούγκα (Delphinapterus leucas) και σε φώκιες (harbor seals), προκαλώντας πιθανά τον θάνατό τους. Όμως το στέλεχος του κορωνοϊού που προσβάλλει τα θαλάσσια θηλαστικά διαφέρει από αυτό του ανθρώπου. Εντούτοις, τα συμπτώματα που προκαλεί στα είδη αυτά είναι περίπου τα ίδια με αυτά που προκαλεί στον άνθρωπο. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες σχετικά με την οικολογία, την οδό και τον τρόπο μετάδοσης, καθώς και τους πιθανούς φορείς που μεταδίδουν τον ιό στα θαλάσσια θηλαστικά.

Για τους παραπάνω ιούς δεν υπάρχουν ενδείξεις μέχρι στιγμής ότι μεταδίδονται στον άνθρωπο.

«Δείκτες» και «φρουροί» της υγείας των ωκεανών τα θαλάσσια θηλαστικά

Από την πλευρά της, η Αιμιλία Δρούγα, Βιολόγος, Γεωλόγος-Ωκεανογράφος, PhD, στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και συνιδρύτρια και Υπεύθυνη Έρευνας και Προγραμματισμού του «ΑΡΙΩΝ»- Ερευνητικού Κέντρου Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών, επισημαίνει ότι «η υγεία των ωκεανών προσελκύει την προσοχή μας τα τελευταία χρόνια, από τη στιγμή που οι επιπτώσεις της οικολογικής και κλιματικής αλλαγής γίνονται πλέον ορατές και καινούργιοι παθογόνοι παράγοντες αναδύονται και προκαλούν ασθένειες στα θαλάσσια είδη».

Τα θαλάσσια θηλαστικά αποτελούν σημαντικούς «δείκτες» και «φρουρούς» της υγείας των ωκεανών και του ανθρώπου, λόγω των μοναδικών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους όπως, η θέση τους στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, οι παράκτιες συνήθειές τους, η μακροβιότητα και η μοναδική φυσιολογική ικανότητα να αποθηκεύουν στους ιστούς τους διάφορους ρύπους. Ακόμη, τα χαρισματικά αυτά πλάσματα έχουν μια αξιοσημείωτη και ιδιαίτερα θετική αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο. «Τα προειδοποιητικά σήματα όμως που φτάνουν στα αυτιά μας, για την εμφάνιση πολυσύνθετων προβλημάτων της υγείας τους, που σχετίζονται με νέους αναδυμένους ιούς, πρέπει να αρχίσουν να μας απασχολούν σοβαρά, από τη στιγμή μάλιστα, που η παθογένεια τους είναι πολυπαραγοντική και στις περισσότερες περιπτώσεις σχετίζεται με ανθρωπογενείς τοξίνες, με περιβαλλοντικούς παράγοντες καθώς και με ανοσολογικούς και γενετικούς παράγοντες», λέει η κα. Δρούγα.

Το Ερευνητικό Κέντρο Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών – «ΑΡΙΩΝ», (ΑΜΚΕ) που ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 2002 και εδρεύει στον Λιμένα Νέων Μουδανιών, στη Χαλκιδική, δραστηριοποιείται στην έρευνα, προστασία, διάσωση, περίθαλψη και επανένταξη των θαλασσίων θηλαστικών και έχει τη δυνατότητα να καταγράφει, να συντονίζει και να διαχειρίζεται περιστατικά ζωντανών (ορφανών, τραυματισμένων, ασθενών) ή νεκρών κητωδών, μέσω του «Πανελλήνιου Δικτύου Κτηνιάτρων του ΑΡΙΩΝ», καθώς και να πραγματοποιεί νεκροψίες, νεκροτομές και δειγματοληψίες, σύμφωνα με τα πρωτόκολλα της Εθνικής και Παγκόσμιας Νομοθεσίας.

Στόχοι του «ΑΡΙΩΝ» είναι η προστασία και διατήρηση των απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών, η διερεύνηση των αιτίων των ασθενειών ή του θανάτου αυτών και η προστασία εν γένει της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα. Επιπλέον, ο «ΑΡΙΩΝ» παρέχει κάθε οδηγία και συντονισμό στην αντιμετώπιση περιστατικών διάσωσης και περίθαλψης τραυματισμένων, ασθενών, εγκλωβισμένων ή αποπροσανατολισμένων ζώων. Οι παραπάνω δραστηριότητες επιτελούνται σε συνεργασία με το Τμήμα Κτηνιατρικής, της Σχολής Επιστημών Υγείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το οποίο στηρίζει επιπλέον την έρευνα στον τομέα αυτό και με τη διενέργεια ειδικών εργαστηριακών εξετάσεων. Επίσης, ο «ΑΡΙΩΝ» είναι μέλος της «Επιστημονικής Επιτροπής του Εθνικού Δικτύου Εκθαλάσσωσης Ειδών Θαλάσσιας Άγριας Πανίδας» του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.

Δεδομένου ότι τα ζώα γενικότερα μπορούν να λειτουργήσουν ως αποθήκες λοιμογόνων παραγόντων, είναι αναμενόμενο να συνεχίσουν να εκδηλώνονται επιδημίες, τόσο στα θαλάσσια θηλαστικά και άλλα άγρια ζώα, όσο και στον άνθρωπο. Έτσι, σημαντική είναι η συμβολή όλων μας στην διερεύνηση, έγκαιρη διαπίστωση και αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων και στη λήψη μέτρων προστασίας, τόσο για τη «Διατήρηση» των θαλάσσιων θηλαστικών και των ωκεανών της γης, όσο και για την υγεία και την ευζωία του ανθρώπου.

Πώς μπορείτε να βοηθήσετε

Σε κάθε περίπτωση παρατήρησης ζωντανού η νεκρού θαλάσσιου θηλαστικού παρακαλούμε ειδοποιείστε το συντομότερο δυνατόν το τοπικό λιμεναρχείο (τηλ. 108) και τον «ΑΡΙΩΝ» (τηλ. 6945531850 ή 6945644994) δίνοντας στοιχεία της θέσης και φωτογραφικό υλικό του ζώου, προκειμένου να καταγραφούν τα περιστατικά, να εκτιμηθεί η κατάσταση, να αναγνωριστεί το είδος και να δοθούν οι απαραίτητες οδηγίες για τη διαχείριση του περιστατικού (διάσωση, πρώτες βοήθειες, νεκροψία, δειγματοληψία) στις κατά τόπους κτηνιατρικές ομάδες διάσωσης.

Περισσότερη ενημέρωση ή για να συνδράμετε στο έργο του ερευνητικού κέντρου, στην ιστοσελίδα: www.arion.org.gr