ΕΕ: Συμφωνία για συμμετοχή των δασών στη μείωση των εκπομπών αερίων

του Θοδωρή Καραουλάνη

Χθες η εσθονική προεδρία και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε άτυπη συμφωνία σχετικά με τον κανονισμό για τη χρήση της γης, την αλλαγή χρήσης της γης και τη δασοπονία, δηλαδή τον κανονισμό LULUCF, όπως ονομάζεται. Ο κανονισμός θα συμβάλει στη μείωση των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ κατά την περίοδο 2021-2030 σε συνδυασμό με την καλύτερη προστασία και διαχείριση της γης και των δασών σε ολόκληρη την Ένωση. Οι πρέσβεις της ΕΕ θα αξιολογήσουν αυτή την προσωρινή συμφωνία προκειμένου να την εγκρίνουν την επόμενη

Σημειώνουμε ότι, γενικώς, οι τομείς που δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ) απαιτείται να συμβάλουν με μείωση των εκπομπών κατά 30% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. Ο νέος κανονισμός LULUCF είναι σημαντικός γιατί προβλέπει πλαίσιο ώστε να διασφαλίζεται ότι θα λαμβάνονται υπόψη οι εκπομπές και οι απορροφήσεις από τον τομέα των δασών, της δασοπονίας - και γενικότερα της χρήσης των δασών και των χρήσεων γης. Με τον τρόπο αυτόν, η ΕΕ θα μπορέσει να επιτύχει τον στόχο της στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Παρισίων για μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 40% έως το 2030.

Ο Υπουργός Περιβάλλοντος της Δημοκρατίας της Εσθονίας Siim Kiisler δήλωσε: «Η ΕΕ δημιουργεί τα εργαλεία που χρειάζεται για να επιτύχει τους στόχους της για το κλίμα στο πλαίσιο της Συμφωνίας των Παρισίων. Έχουμε μεταρρυθμίσει το σύστημά μας για την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών και εργαζόμαστε προκειμένου να αναλάβουμε δεσμεύσεις για τη μείωση των εκπομπών σε τομείς επιμερισμού των προσπαθειών. Με τη σημερινή συμφωνία, και οι πράσινοι πόροι θα συμβάλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Είμαι πολύ ικανοποιημένος σχετικά με το σημερινό αποτέλεσμα και ελπίζω τα κράτη μέλη να μπορέσουν να το εγκρίνουν εντός του έτους. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αποτέλεσε προτεραιότητα της εσθονικής προεδρίας και με τη συμφωνία σχετικά με το σύστημα εμπορίας εκπομπών (ΣΕΔΕ), τη συμφωνία σχετικά με τον κανονισμό LULUCF και την έγκριση της θέσης του Συμβουλίου για τον επιμερισμό των προσπαθειών, καταφέραμε να ξεπεράσουμε τις προσδοκίες μας».

Για να περιγράψουμε την πολιτική της ΕΕ με απλά λόγια, στόχος είναι να υπολογίζεται πόσες εκπομπές αερίων προστίθενται (πχ από καύσεις βιομάζας ή από αλλαγή χρήσης των δασών) αλλά και πόσες εκπομπές απορροφούνται, δηλαδή αφαιρούνται, μέσω της βιολογικής λειτουργίας της βλάστησης (απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, φωτοσύνθεση κλπ). Η αρχική ιδέα ήταν όσα περισσότερα δάση έχεις και όσο περισσότερο τα αυξάνεις, χωρίς να χρησιμοποιείς τη βιομάζα για καύση, τόσο περισσότερα δικαιώματα εκπομπών να έχεις. Επειδή όμως τα δικαιώματα εκπομπών είναι πλέον ένα χρηματιστηριακό προϊόν, που εκμεταλλεύονται οι μεγάλες εταιρείες παραγωγής ενέργειας και τα λιγότερο αποδοτικά ενεργειακώς κράτη, η βασική αυτή ιδέα τα προηγούμενα δεν χρησιμοποιήθηκε σωστά – και δημιουργήθηκε για διάστημα και «οσμή σκανδάλου» για χειραγώγηση στοιχείων που αφορούσαν τα δάση και τις εκπομπές αερίων από κράτη (πολλοί μιλούσαν για «στατιστικό» σκάνδαλο αντίστοιχο των greek statistics ή του σκανδάλου των εκπομπών των πετρελαιοκίνητων οχημάτων). Λόγω αυτής της αναστάτωσης, που επηρεάζει εντέλει τις τιμές ρεύματος και ενέργειας γενικότερα, καθώς τα δικαιώματα εκπομπών ενσωματώνονται στο κόστος, η ΕΕ και τα κράτη μέλη προχώρησαν σε έντονο διάλογο για το ζήτημα.

Το κείμενο της χθεσινής συμφωνίας προβλέπει ισχυρό κανονιστικό πλαίσιο ενωσιακής κλίμακας για τη λογιστική καταγραφή σε ό,τι αφορά τις δραστηριότητες LULUCF, το οποίο εκπονήθηκε ώστε να διασφαλιστεί η σωστή και συνεκτική λογιστική καταγραφή για όλες τις εκπομπές και τις απορροφήσεις κατά την περίοδο 2021-2030.

Όμως, σε πλαίσιο συμβιβασμού μεταξύ των οργάνων της ΕΕ (άλλα επιθυμούσε η Κομισιόν, άλλα το Ευρωκοινοβούλιο και άλλα το Συμβούλιο Υπουργών), και λόγω της έλλειψης διαθέσιμων, επιστημονικά αξιόπιστων, δεδομένων για τους υγροβιότοπους, ο απολογισμός για τον τομέα αυτό θα καταστεί υποχρεωτικός για την περίοδο 2026-2030, εκτός εάν κριθεί σκόπιμο να αναβληθεί η υποχρεωτική προσθήκη του τομέα κατά πέντε έτη υπό το φως της εμπειρίας από τη βελτίωση των κατευθυντήριων γραμμών, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή («IPCC»), των εθνικών απογραφών αερίων θερμοκηπίου 2006.

Ο «κανόνας της μη επιβάρυνσης» παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος του κανονισμού. Πρόκειται για δεσμευτική ανάληψη υποχρέωσης, σύμφωνα με την οποία όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να εγγυηθούν ότι οι εκπομπές του εν λόγω τομέα στο σύνολό τους είναι ισοσκελισμένες και δεν υπερβαίνουν τις απορροφήσεις διοξειδίου του άνθρακα - CO2.

Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά από το Συμβούλιο, «η δημιουργία νέων δασών και η ενισχυμένη εποπτεία των εθνικών δασών, των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των χορτολιβαδικών εκτάσεων αποτελούν παραδείγματα τρόπων περαιτέρω απορρόφησης άνθρακα».

Κατά τις συνομιλίες που προηγήθηκαν, σχεδιάστηκε μια νέα ενωσιακή διαδικασία διακυβέρνησης για τον προσδιορισμό των εθνικών επιπέδων αναφοράς για τη διαχείριση των δασών. Αποφασίστηκε ότι τα επίπεδα αυτά θα καθοριστούν με βάση την ιστορική περίοδο αναφοράς από το 2000 έως το 2009.

Ο νέος κανονισμός περιλαμβάνει διατάξεις για την ευελιξία που είναι σύμφωνες με την αρχική πρόταση, προκειμένου να βοηθηθούν τα κράτη μέλη ώστε να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις τους περί «μη επιβάρυνσης». Οι ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε ορισμένα κράτη μέλη θα ληφθούν υπόψη μέσω πρόβλεψης για πρόσθετη ευελιξία σχετικά με διαχειριζόμενες δασικές εκτάσεις, η οποία προτάθηκε από το Συμβούλιο. Αυτός ο νέος αντισταθμιστικός μηχανισμός θα περιέχει έως και 360 εκατ. τόνους ισοδυνάμου CO2 και θα είναι διαθέσιμος για όλα τα κράτη μέλη κατά την περίοδο 2021-2030. Για τη χρήση του μηχανισμού αυτού, πρέπει να πληρούνται ορισμένες αυστηρές προϋποθέσεις, ώστε να διαφυλαχθεί η περιβαλλοντική ακεραιότητα του κανονισμού. Η συμμόρφωση με τον «κανόνα της μη επιβάρυνσης» από την ΕΕ ως σύνολο είναι η σημαντικότερη εξ αυτών. Περαιτέρω, οι χώρες της ΕΕ μπορούν να λαμβάνουν αντιστάθμιση μόνον υπό την προϋπόθεση ότι τα δάση τους εξακολουθούν να δημιουργούν «καταβόθρα» (δηλαδή να αποθηκεύουν εκπομπές αερίων στα δάση τους) και έως ένα προκαθορισμένο ποσό που υπολογίζεται για κάθε κράτος μέλος βάσει του μέσου όρου της καταβόθρας του κατά την περίοδο 2000-2009. Αμφότεροι οι συννομοθέτες συμφώνησαν να χορηγήσουν συμπληρωματική αντιστάθμιση 10 εκατομμυρίων τόνων ισοδύναμου CO ₂ στη Φινλανδία για την περίοδο 2021-2030, αναγνωρίζοντας τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα σε αυτόν τον τομέα.

Χρονοδιάγραμμα και επόμενα στάδια

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε δύο προτάσεις για τους τομείς που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ — δηλαδή τον «επιμερισμό των προσπαθειών» και τις «δραστηριότητες LULUCF» — τον Ιούλιο του 2016 βάσει των κατευθυντήριων γραμμών που δόθηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στα συμπεράσματα του Οκτωβρίου του 2014. Οι συζητήσεις για τους τομείς εκτός ΣΕΔΕ πραγματοποιήθηκαν παράλληλα στο πλαίσιο του Συμβουλίου, δεδομένου ότι οι δύο προτάσεις είναι εν πολλοίς αλληλένδετες. Οι φάκελοι αυτοί βρέθηκαν στην ημερήσια διάταξη τριών συνόδων του Συμβουλίου Περιβάλλοντος, πριν συμφωνηθεί διαπραγματευτική θέση: συζήτηση προσανατολισμού στις 17 Οκτωβρίου 2016, ενημέρωση για την πορεία των εργασιών στις 19 Δεκεμβρίου 2016 και έκθεση προόδου τον Ιούνιο του 2017.

Το Συμβούλιο κατέληξε στη γενική προσέγγισή του στις 13 Οκτωβρίου 2017 και, μετά από σύντομο χρονικό διάστημα, ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο ενέκρινε τη θέση του στις 13 Σεπτεμβρίου 2017, κατά τη διάρκεια της περιόδου συνόδου του. Δύο ακόμη τριμερείς διάλογοι στις 19 Οκτωβρίου και στις 22 Νοεμβρίου 2017 άνοιξαν τον δρόμο για τις διαπραγματεύσεις που θα πραγματοποιηθούν σήμερα. Το προσωρινό κείμενο θα υποβληθεί στους πρέσβεις της ΕΕ προς ανάλυση και έγκριση την επόμενη εβδομάδα, στις 20 Δεκεμβρίου 2017.

Η ελληνική θέση

Θυμίζουμε ότι στην ανωτέρω συνεδρίαση των Υπουργών Περιβάλλοντος του Ιουνίου, ο Σωκράτης Φάμελλος εκ μέρους της χώρας, στη συζήτηση για τους δύο Κανονισμούς υπογράμμισε την ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι αποτελεσματική ως προς την επίτευξη των δεσμεύσεων μείωσης εκπομπών, και απόλυτα διαφανής ως προς τον τρόπο με τον οποίο μετράται η επίτευξη των στόχων. Απαραίτητα στοιχεία και των δύο Κανονισμών πρέπει να είναι η περιβαλλοντική ακεραιότητα, ο δίκαιος επιμερισμός των βαρών και η διαφάνεια. Όσον αφορά στις μειώσεις εκπομπών από τον τομέα χρήσεων γης, αλλαγών χρήσεων γης και δασοπονίας (LULUCF), σχολίασε ότι η τότε πρόταση δεν φαίνεται να διασφαλίζει τη διαφάνεια στον υπολογισμό εκπομπών και επιτρέπει σημαντικά διαφοροποιημένη αντιμετώπιση από τα κράτη-μέλη. «Δεν θα πρέπει να αποκρύπτονται πραγματικές εκπομπές με διοικητικές ρυθμίσεις, όπως αυτές που έχουν γίνει στο παρελθόν με τις εκπομπές NOx από τα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα. Οι πρακτικές αυτές υπονομεύουν την αξιοπιστία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε διεθνές επίπεδο. Είναι καίριο για εμάς το λογιστικό σύστημα του LULUCF να είναι συμβατό με τις κατευθυντήριες γραμμές της IPCC, διαφανές και αξιόπιστο, και να μη δημιουργεί αναίτια διοικητικά βάρη στα κράτη-μέλη», υπογράμμισε. Κλείνοντας εκείνη την τοποθέτησή του, ο Σ. Φάμελλος επανέλαβε την κεντρική πολιτική δέσμευση της χώρας για την υπερκάλυψη των εθνικών στόχων για το 2020 και το 2030, για το σύνολο της συνθήκες και για τους δύο άξονες (ETS & non ETS), λέγοντας ότι στην Ελλάδα υπάρχει η γνώση και η βούληση να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης εκπομπών, χωρίς απώλεια εισοδήματος και εργασίας.

Λίγους μήνες αργότερα, φέτος τον Οκτώβριο, ενόψει τότε και της COP23 στη Βόννη, και πάλι στο Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος, ο Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας επανέλαβε εμφατικά τη δέσμευση της Ελλάδας να πετύχει τις μειώσεις εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που της αντιστοιχούν για το 2030, χωρίς να κάνει χρήση του αποθεματικού ασφαλείας για χώρες με χαμηλό ΑΕΠ και υπεραπόδοση την περίοδο 2013-2020, όσον αφορά στον Κανονισμό ESR (εθνικοί στόχοι και πλαίσιο μείωσης εκπομπών από κτήρια, μεταφορές, απόβλητα, γεωργία και βιομηχανία εκτός ETS). Στην τοποθέτησή του τότε ο Σ. Φάμελλος τόνισε ότι η Ελλάδα κατανοεί την ανάγκη εύρεσης μίας ισορροπημένης λύσης, η οποία θα οδηγεί σε δίκαιο επιμερισμό των βαρών μεταξύ των κρατών μελών, και υπογράμμισε ότι το ίδιο πνεύμα αλληλεγγύης και φιλόδοξων στόχων θα πρέπει να επικρατήσει στις διαπραγματεύσεις για όλο το νομοθετικό πακέτο για το 2030, συμπεριλαμβανομένης και της Αναθεώρησης της Οδηγίας για το ΕΤS. Σημειώνεται ότι η Αναθεώρηση της Οδηγίας για το ETS βρίσκεται πλέον στο στάδιο του τριλόγου μεταξύ Ευρωκοινοβουλίου, Συμβουλίου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στη διαπραγμάτευση η Ελλάδα διεκδικεί αύξηση χρηματοδότησης για την διασύνδεση του ηλεκτρικού συστήματος των νησιών και επενδύσεις σε ΑΠΕ (από περίπου 400 εκ. σε 800 εκ. ευρώ). Όσον αφορά στον Κανονισμό LULUCF (εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τον τομέα χρήσεων γης, αλλαγών χρήσεων γης και δασοπονία), στο Συμβούλιο Υπουργών που κατέληξε σε γενική προσέγγιση στη συνεδρίαση της 13ης Οκτωβρίου, ο Σωκράτης Φάμελλος τόνισε ότι η διαφάνεια του λογιστικού συστήματος υπολογισμού εκπομπών παραμένει ένα ζητούμενο, προκειμένου να μη διακυβεύεται η αξιοπιστία των δεσμεύσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατανοώντας την ανάγκη για ρεαλιστικό και ισότιμο επιμερισμό βαρών, ο Έλληνας ΑνΥΠΕΝ στήριξε στην τοποθέτησή του την εισαγωγή μηχανισμών ευελιξίας, υπό τις αυστηρές προϋποθέσεις ότι διατηρείται το μηδενικό ισοζύγιο εκπομπών από τον τομέα LULUCF σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και ότι οι μηχανισμοί αντιστάθμισης/ευελιξίας δεν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καλύψουν αυξήσεις εκπομπών λόγω αποδασώσεων. Προκειμένου να ενισχύεται η διαφάνεια, το επίπεδο αναφοράς για την εκτίμηση εκπομπών από δασικές εκτάσεις θα πρέπει να βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία.

Προγράμματα και εκκρεμότητες

Ταυτόχρονα, όσον αφορά την εφαρμογή του νέου κανονισμού LULUCF η Greenagenda σημειώνει ότι το καλοκαίρι εκδόθηκε ΚΥΑ με την οποία προβλέφθηκε ότι η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος του ΥΠΕΝ θα διαχειριστεί 300 εκατ. ευρώ από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 για δασικές επενδύσεις. Από αυτά, 81,8 εκατ. € αφορούν το ΜΕΤΡΟ 8.1 με τίτλο «Στήριξη για δάσωση/δημιουργία δασικών εκτάσεων» το οποίο ενεργοποιείται ξανά για πρώτη φορά μετά το 2006, και όπως ανέφερε τότε το ΥΠΕΝ, είναι «ένα μέτρο αναγκαίο και σημαντικό για τη δάσωση της χώρας, την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και των υποχρεώσεών μας μελλοντικά στο LULUCF». Σημειώνουμε επίσης ότι για την εφαρμογή τόσο του κανονισμού, όταν εγκριθεί οριστικά, όσο και του μέτρου 8.1 εκκρεμεί από πλευράς του ΥΠΕΝ η έκδοση οδηγιών για τη χρηματοδότηση, εκτέλεση και πιστοποίηση έργων δάσωσης για τη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, θέμα στο ποίο θα επανέλθουμε με αναλυτικότερο ρεπορτάζ. Μπορεί η χώρα μας να μην έχει, συγκριτικά με άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, μεγάλες δασικές εκτάσεις, ωστόσο

Σημειώνουμε τέλος, ότι η επίσημη έγκριση της νομοθεσίας LULUCF θα γίνει όταν επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με τον άλλον κανονισμό, «για τον επιμερισμό των προσπαθειών» – κάτι που φαίνεται πιο δύσκολο - λόγω του ότι οι νομοθετικές πράξεις είναι αλληλένδετες.