Ο Νίκος πίσω από τον Μπελογιάννη: Το μουσείο και οι άγνωστες ιστορίες

Αλήθεια, ποια είναι τα πράγματα που ξέρουν οι περισσότεροι από μας για τον Νίκο Μπελογιάννη; Ο,τι ήταν φυσικά ένας συνεπής κομμουνιστής, ότι εκτελέστηκε για τη δράση μαζί με τους συντρόφους του και ότι η εικόνα με το γαρίφαλο στο χέρι κατά τη διάρκεια της δίκης του ενέπνευσε ακόμη και το μεγάλο Πάμπλο Πικάσο.

Ο Μπελογιάννης ήταν βέβαια όλα αυτά, αλλά δεν ήταν μόνο αυτά. Η προσωπικότητά του, η αγάπη του για τα γράμματα, η εκτίμηση για τους ανθρώπους του κόπου και του μόχθου, η αδυναμία του στις

Ο Στάθης Κουτρουβίδης, ιστορικός και επιστημονικός υπεύθυνος του Μουσείου για τον Νίκο Μπελογιάννη είναι ο... άνθρωπός μας. Αυτός που μαζί με τους συνεργάτες του δούλεψε, κόπιασε και συγκέντρωσε ένα τρομερά πολύτιμο ιστορικό υλικό με το οποίο η ελληνική πολιτεία δεν έκανε τίποτα άλλο παρά το καθήκον της στο χαμογελαστό άνθρωπο με το γαρίφαλο που πλήρωσε με τη ζωή του τα μετεμφυλιακά πάθη (και την ανώμαλη ελληνική πολιτική ζωή της εποχής).

"Οταν αρχίσαμε να καταπιανόμαστε με την έρευνα, πολλοί άνθρωποι στους οποίους απευθυνθήκαμε μάς έλεγαν ότι δεν υπάρχει υλικό και ότι αδίκως ψάχνουμε. Γρήγορα καταλάβαμε ότι δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Μέσα σε σχετικά μικρό διάστημα διαπιστώσαμε ότι όχι μόνο υπάρχει πλούσιο υλικό αλλά ότι αυτό έχει και εξαιρετικό ενδιαφέρον. Συνολικά 27 δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς μας παρέδωσαν υλικό. Φυσικά μεταξύ αυτών και η οικογένεια, ο Νίκος Μπελογιάννης ο νεώτερος.Συνεργαστήκαμε στενά και με επιτυχία με το Κομμουνιστικό Κόμμα, τον τοπικό Δήμο και εν τέλει συγκεντρώθηκαν περισσότερα από 500 εκθέματα τα οποία υπάρχουν ήδη στο Μουσείο" ανοίγει τη συζήτηση ο κ. Κουτρουβίδης.

Ως γνωστόν, το Μουσείο για τον Νίκο Μπελογιάννη λειτουργεί από το Μάρτιο του 2017 απρόσκοπτα. Προβλήματα υπάρχουν (αλλοίμονο, στην Ελλάδα βρισκόμαστε) αλλά μέχρι στιγμής αυτά ξεπερνιούνται. Είναι πάντως ανάγκης, όπως αναφέρουν οι πληροφορίες, να προσληφθεί μόνιμο και περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο θα μπορέσει να προσφέρει περισσότερα πράγματα στους επισκέπτες.

“Υπάρχει” μάς ενημερώνει "ανεκμετάλλευτος και ο χώρος του ισογείου ο οποίος μπορεί και θέλουμε να γίνει ένας χώρος έρευνας, ιδιαίτερα φιλικός σε όσους θέλουν να ψάξουν σε βάθος τη ζωή και τη δράση του Νίκου Μπελογιάννη για επιστημονικούς ή άλλους λόγους. Θα πρέπει να δοθεί αυτή η ευκαιρία και προς αυτήν την κατεύθυνση προσανατολιζόμαστε”.

Η μέχρι στιγμής έρευνα πάντως αποκάλυψε πράγματα που δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστά για τον τρόπο που πορεύτηκε ο Νίκος Μπελογιάννης στη σύντομη ζωή του (εκτελέστηκε σε ηλικία 37 ετών, στις 30 Μαρτίου του 1952).

Είναι, ας πούμε, γεγονός ότι το πρώτο κείμενο που εκδόθηκε ποτέ με την υπογραφή του Μπελογιάννη ήταν ένα έμμετρο ποίημα, το “Λεν' αγάπη”, το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Εξπρές” το 1932 όταν ο μετέπειτα αγωνιστής και κομμουνιστής ήταν μόλις 17 ετών.

Μέσα από αυτό το εύρημα ξετυλίγεται μία ιδιαίτερα σημαντική πτυχή της ζωής του Μπελογιάννη η οποία έχει να κάνει με τη μεγάλη αγάπη για τα γράμματα και τη λογοτεχνία.

"Μέσα στη φυλακή ο Μπελογιάννης έγραφε και μελετούσε ακατάπαυστα. Με σύστημα και προσήλωση” τονίζει ο Στάθης Κουτρουβίδης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το υλικό της μελέτης του για την Νεοελληνική λογοτεχνία η οποία εκδόθηκε μετά την εκτέλεσή του συγκεντρώθηκε και οργανώθηκε κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού του. Από συγκεκριμένα αρχεία έχει προκύψει η πληροφορία ότι για τη μελέτη του ζήτησε και του έφεραν στη φυλακή 76 βιβλία νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Ηταν άνθρωπος ιδιαίτερα ικανός με ροπή στη μόρφωση αλλά λόγω των συνθηκών της εποχής που μεγάλωσε δεν κατάφερε ποτέ να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ο Νίκος Μπελογιάννης μπήκε με εξετάσεις στη Νομική Αθηνών αλλά το μεγάλο του όνειρο, σε ότι αφορά τις σπουδές του, ήταν να φοιτήσει στο Πολυτεχνείο. Και από τη Νομική πάντως τον εκδίωξαν λόγω της πολιτική του δράσης ενώ και οικονομικά δυσκολευόταν πολύ κατά τη διάρκεια της φοίτησής του.

Η οριστική του διαγραφή από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών έγινε στις 3 Ιουνίου του 1937. Η απόφαση του πειθαρχικού συμβουλίου της σχολής, εν μέσω της μεταξικής δικτατορίας, ανέφερε: “Εχωμεν την τιμήν να γνωρίσωμεν υμίν ότι υπό του Πειθαρχικού Συμβουλίου εν τη συνεδρία αυτού της 3.6.37 ετιμωρήθη δια της ποινής της μόνιμης διαγραφής ο Νίκος Γ. Μπελογιάννης διότι επεδίωκε την διάδοσιν, ανάπτυξιν και εφαρμογήν ιδεών και θεωριών τενουσών εις την ανατροπή του κρατούντος εν τη χώρα κοινωνικού καθεστώτος επιδεικνύων ούτω διαγωγήν απάδουσα εις την αξιοπρέπειαν του φοιτητού”. Καμία έκπληξη φυσικά και για τα πολιτικά ήθη και έθιμα της εποχής.

Η έρευνα έφερε επίσης στο φως κάποια στοιχεία για την προσωπική και οικογενειακή ζωή του Μπελογιάννη για τα οποία υπήρχε μία λανθασμένη εντύπωση: “Ο Νίκος είχε δύο αδελφές, την Ελένη και την Αρζεντίνα. Εικαζόταν ότι το όνομα της δεύτερης δόθηκε από την οικογένεια επειδή ο πατέρας των παιδιών, ο Γιώργος Μπελογιάννης, είχε μεταναστεύσει στην Αργεντινή. Αυτό δεν ήταν ακριβές. Ο Γιώργος Μπελογιάννης είχε φύγει πράγματι για ένα διάστημα από την Ελλάδα αλλά προτίμησε ως τόπο μετανάστευσης τη Βοστώνη των Ηνωμένων Πολιτειών όπου βρίσκονταν και άλλοι συγγενείς του" τονίζει ο κ. Κουτρουβίδης.

Και το όνομα; “Τελικά ήταν πιο απλό απ' ότι φανταζόμασταν. Τη γιαγιά του Νίκου Μπελογιάννη από την πλευρά του πατέρα του την έλεγαν Αργέντω. Και έτσι προέκυψε το Αρζεντίνα για την αδελφή του”.

Επίσης, σε ότι αφορά την επαναστατική του δράση και τις κατά καιρούς αποδράσεις του, είχε γίνει γνωστό ότι δραπέτευσε από το Σανατόριο Σωτηρία το 1943 μαζί με μεγάλο πλήθος συντρόφων του. Ούτε και αυτό ήταν ακριβές. Η πραγματικότητα είναι πως ο Μπελογιάννης, που προσποιήθηκε το φυματικό χωρίς να είναι, διέφυγε με μόλις άλλους επτά συντρόφους του σε μία ριψοκίνδυνη επιχείρηση που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 1943 (εν μέσω Κατοχής δηλαδή). Εν συνεχεία εντάχθηκε στην 3η Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ αναλαμβάνοντας τη θέση του Καπετάνιου του 8ου Συντάγματος. Δεν ήταν ούτε 30 χρόνων τότε.

Τα...ευτράπελα

Μπροστά στον τεράστιο οίστρο τους να συλλάβουν ή να “φορτώσουν” κατηγορίες στον Νίκο Μπελογιάννη, οι διωκτικές αρχές ξεπερνούσαν πολλές ακόμα και τον πιο γελοίο εαυτό τους.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που μας αφηγήθηκε ο Στάθης Κουτρουβίδης το οποίο έχει καταγραφεί ιστορικά: “Κάποια στιγμή ένας από τους χαφιέδες, που ήταν επιφορτισμένος να ακούει το κρατικό ραδιόφωνο, ειδοποίησε την υπηρεσία του ότι είχε κάνει τηλεφωνική αφιέρωση σε μία εκπομπή κάποιος Μπελογιάννης. Οπως καταλαβαίνετε, σήμανε συναγερμός. Μετά από συνεχή αλληλογραφία με τη διοίκηση του κρατικού ραδιοφώνου έγινε τελικά γνωστό ότι το όνομα του ανθρώπου που είχε κάνει την αφιέρωση δεν είχε καν σχέση μ' αυτό τον Μπελογιάννη. Ποιος ξέρει γιατί, ο χαφιές παράκουσε. Η απάντηση της ΕΙΡΤ ήταν σαφής: Κανείς Μπελογιάννης δεν έχει κάνει αφιέρωση στους σταθμούς μας”.

Επίσης, κάποια στιγμή το 1949, όταν ο Μπελογιάννης υπηρετούσε στον Δημοκρατικό Στρατό, οι αρχές τον έψαχναν στο Σανατοριο Σωτηρία. Υπήρχε πράγματι το όνομά του στους καταλόγους. Αναθάρρησαν οι διωκτικοί μηχανισμοί νομίζοντας ότι τον έχουν εντοπίσει, τελικά όμως αποδείχθηκε ότι στο Σανατοριο νοσηλευόταν η αδελφή του Νίκου Μπελογιάννη, Ελένη.

Στο Μουσείο για τον Νίκο Μπελογιάννη ο επισκέπτης μπορεί να δει εκθέματα φαινομενικά απλά τα οποία όμως έχουν ιδιαίτερη συναισθηματική αλλά πλέον και ιστορική αξία. Το παλτό που φορούσε λίγο πριν από την εκτέλεσή του, το ρολόι που φορούσε τους τελευταίους μήνες της ζωής του και το οποίο είχε ζητήσει ο ίδιος προσωπικά από το φίλο και σύντροφό του, Κούλη Ζαμπαθά. Ηταν μάρκας Ζενίθ.

Μεταξύ των εκθεμάτων όμως δεν υπάρχει το όπλο του. Το ΚΚΕ το παρέδωσε μόνο για την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του μουσείου και στη συνέχεια το πήρε ξανά πίσω, προφανώς φοβούμενο ότι η παραμονή του σ' έναν μουσειακό χώρο έβαζε σε κίνδυνο το σημαντικό αυτό εύρημα. Το όπλο που φέρεται να ανήκει στον Νίκο Μπελογιάννη υπάρχει μέχρι και σήμερα στα επίσημα αρχεία του ΚΚΕ.

Το χρέος της ελληνικής πολιτείας

Εν τέλει όμως, γιατί έπρεπε να δημιουργηθεί αυτό το Μουσείο, και μάλιστα στο χώρο στον οποίο υπήρχε το ξενοδοχείο Ολύμπια, ιδιοκτησίας της οικογένειας που κατασκευάστηκε κυρίως με χρήματα που έβγαλε ο Γιώργος Μπελογιάννης στη Βοστώνη;

Για τον Στάθη Κουτρουβίδη, οι λόγοι είναι ξεκάθαροι: “Ηταν υποχρέωση της ελληνικής πολιτείας να προχωρήσει στην οριστική αποκατάσταση του ανθρώπου αυτού και να κλείσει έναν ιστορικό κύκλο. Εναν άνθρωπο ο οποίος καταδικάστηκε από έκτακτα στρατοδικεία και εκτελέστηκε ημέρα Κυριακή πριν καν ξημερώσει. Το εύρος των αντιδράσεων για την εκτέλεσή του ήταν τεράστιο και προφανώς ξεπέρασε τα όρια της ελληνικής αριστεράς”. Μία όντως σωστή εκτίμηση καθώς ο Μπελογιάννης έγινε σύμβολο.

Πολύ σύντομα, με την επιμέλεια της βιβλιοθήκης της Βουλής, θα κυκλοφορήσει και ο αναλυτικός κατάλογος των εκθεμάτων ο οποίος μεταξύ άλλων θα περιλαμβάνει και υλικό που δεν “χώρεσε” στο Μουσείο. Οι φωτογραφίες θα συνοδεύονται από επεξηγηματικό κείμενο ενώ ο οδηγός θα μοιράζεται δωρεάν σε κάθε επισκέπτη του Μουσείου στην Αμαλιάδα. Το εν λόγω έντυπο θα είναι επίσης στη διάθεση των ερευνητών και στη βιβλιοθήκη της Βουλής. Παράλληλα, υπάρχει για κάθε ενδιαφερόμενο και το ψηφιοποιημένο αρχείο.

Κάπως έτσι, ή μάλλον ακριβώς έτσι, η ιστορική μνήμη διαφυλάσσεται και το όνομα του Νίκου Μπελογιάννη παίρνει τη θέση που του αξίζει στην ιστορία αυτής της χώρας για τον 20ο αιώνα. Εν ζωή, η ελληνική πολιτεία είχε πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς με τον αγωνιστή Μπελογιάννη. Ακόμα όμως και μετά θάνατον, το όνομά του προκαλούσε δέος. Προφανώς δεν ήταν τυχαίο ότι το νεκροταφείο στο οποίο τάφηκε βρισκόταν υπό στενή παρακολούθηση από την ασφάλεια. Πλέον, έχει έρθει η ώρα η ψυχή αυτού του σπουδαίου ανθρώπου να βρει τη γαλήνη που της αξίζει.