«The Godfather», 50 χρόνια μετά: Ο ρόλος των γυναικών της ταινίας στο μικροσκόπιο

Μία διαφορετική ματιά στην «χιλιοτραγουδισμένη» ταινία «The Godfather» δίνει ανάλυση που δείχνει αν τελικά ηταν υποτιμητικός ο ρόλος των γυναικών, με αφορμή τα 50 χρόνια από όταν προβλήθηκε πρώτη φορά, τον Μαρτιο του 1972.

Διασκευασμένο από το μπεστ σέλερ του Mario Puzo, το γκανγκστερικό έπος του Francis Ford Coppola ήρθε δεύτερο στη δημοσκόπηση του BBC

Πενήντα χρόνια μετά την κυκλοφορία της τον Μάρτιο του 1972, η ταινία αποτελεί καθοριστικό έργο τέχνης των ΗΠΑ όχι μόνο για το οργανωμένο έγκλημα, αλλά και για τη μετανάστευση, τον καπιταλισμό και τη διαφθορά.

Ακόμα και όσοι δεν γνωρίζουν την ταινία μπορούν να αναγνωρίσουν τον κουρασμένο, λαχανιασμένο αρχηγό της μαφίας Βίτο Κορλεόνε του Μάρλον Μπράντο και τον αγαπημένο του γιο Μάικλ, τον οποίο υποδύεται ο Αλ Πατσίνο.

Μπορούν επίσης να παραθέσουν ή να παραφράσουν τις πιο αξιομνημόνευτες ατάκες της. Και οι λάτρεις της ταινίας την ξέρουν απ' έξω και ανακατωτά. Στο You've Got Mail, ο Τομ Χανκς το αναφέρει ως πηγή κάθε σοφίας. ("Τι συμβαίνει με τον Νονό;" αναστενάζει η Μεγκ Ράιαν). Οι χαρακτήρες στο The Sopranos ονόμασαν το στριπτιτζάδικο τους Bada Bing! από μια άλλη ατάκα του.

Το γεγονός ότι ο Νονός συνδέεται τόσο εύκολα με ένα στριπτιζάδικο εγείρει το ζήτημα των γυναικείων χαρακτήρων του. Η διάρκεια της ταινίας είναι τρεις ώρες, και σύμφωνα με τον κριτικό των Chicago Sun-Times, Roger Ebert: «Υπάρχει ελάχιστος χώρος για τις γυναίκες στον Νονό».

Κάποιοι κριτικοί έχουν προχωρήσει παραπέρα. Συγκεκριμένα, η Molly Haskell έγραψε στους New York Times το 1997 ότι «η ταινία του Κόπολα εξευτελίζει και υποβιβάζει σκανδαλωδώς τις γυναίκες». Δεν υπάρχουν γυναίκες στον Νονό τόσο άγριες όσο η Elvira Hancock της Michelle Pfeiffer στο Scarface (1983) ή οι χαρακτήρες της Kathleen Turner και της Anjelica Huston στο Prizzi's Honor (1985).

Ενώ ο Βίτο, ο Μάικλ και τα αδέλφια του κάνουν συμφωνίες και σχεδιάζουν φόνους, σερβίρουν ποτά και τρώνε κινέζικα φαγητά, οι γυναίκες στη ζωή τους μένουν να κρατούν το μωρό. Η ταινία είναι, μεταξύ άλλων, μια ταινία για την παρέα με τα αδέρφια σου. Όπως το έθεσε ο Ντέιβιντ Τόμσον στο περιοδικό Esquire το 2021: «Είναι μια ταινία για την ευτυχία και το να νιώθεις καλά. Και οι άντρες το καταλαβαίνουν. Πάντα το καταλάβαιναν. Παρέχοντας την πιο θριαμβευτική ματιά της ανδρικής φύσης στον αμερικανικό κινηματογράφο, ο Νονός περιστρέφεται γύρω από την εργασία, την τάξη και τη λήψη αποφάσεων», αναφέρει.

Θα ήταν άδικο να πούμε ότι η ταινία αγνοεί τις γυναίκες, ακόμη και αν οι άνδρες σε αυτήν το κάνουν τόσο συχνά. Στην πραγματικότητα, η Coppola υπενθυμίζει πού βρίσκονται οι γυναικείοι χαρακτήρες και πώς αισθάνονται. Η εναρκτήρια ομιλία αφορά ένα κορίτσι που έχει κακοποιηθεί, η σκηνή του κλεισίματος έχει δύο γυναίκες που αμφισβητούν και διαμαρτύρονται για τις μεθόδους του Μάικλ.

Η πιο βίαιη σκηνή έχει την έγκυο κόρη του Βίτο, την Κόνι (Τάλια Σάιρ), να μαστιγώνεται από τον σύζυγό της. Όταν ο μεγιστάνας του Χόλιγουντ Τζακ Γουλτζ (Τζον Μάρλεϊ) μιλάει για μια «νεαρή, αθώα σταρλετίτσα», κι αναφερόμενος στο σεξ μαζί της, η Κόπολα τοποθετεί στο παρασκήνιο μια υπηρέτρια, η οποία αναγκάζεται να στέκεται και να ακούει το μισογυνιστικό του παραλήρημα.

Παράλληλα, επιμένει ότι ήταν πιο πιθανό οι γυναίκες της μαφίας να παραμεριστούν από τους σεξιστές άνδρες τους, οι οποίοι ήταν βουτηγμένοι στο αίμα και την προδοσία. Ο Νονός δεν είναι μνημείο του ανδρικού σοβινισμού, αλλά μια καταδίκη του και είναι πάρα πολύ επίκαιρο, μισό αιώνα μετά την κυκλοφορία του.

Όταν ο Βίτο συμμετέχει σε μια συνάντηση των αφεντικών της Μαφίας, στην οποία συμμετέχουν μόνο άνδρες, το τραπέζι της αίθουσας συνεδριάσεων είναι πανομοιότυπο με εκείνα που εμφανίζονται σε αμέτρητες φωτογραφίες από συνεδριάσεις υπουργικών συμβουλίων και εταιρικά συνέδρια σήμερα.

Άλλωστε, παρά το ότι οι άνδρες καθοδηγούν την πλοκή στον Νονό, οι γυναίκες είναι ζωτικής σημασίας για αυτήν. Η γενναία εναρκτήρια σεκάνς διαδραματίζεται στο γαμήλιο συμπόσιο της Κόνι στο οικογενειακό συγκρότημα των Κορλεόνε. Ο Βίτο περνάει το μεγαλύτερο μέρος της στο γραφείο του, δεχόμενος τα παρακάλια των ικετών του (μια παλιά σικελική γαμήλια παράδοση, προφανώς), και ο διάλογος επανέρχεται διαρκώς στο θέμα του ανδρισμού.

Όταν ο κορυφαίος εκτελεστής του Βίτο, ο Λούκα Μπράζι (Λένι Μοντάνα), ευχαριστεί το αφεντικό για την πρόσκλησή του στο γάμο, εκείνος προσφέρει στη νύφη και το γαμπρό αυτή την ευλογία: "Και εύχομαι το πρώτο τους παιδί να είναι αρσενικό". Ο Μάικλ έχει διαφορετική άποψη - στην αρχή, τουλάχιστον. Παρασημοφορημένος βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, φέρνει τη φίλη του Κέι (Νταϊάν Κίτον) στο γάμο, μοιράζεται μαζί της τα πιο σκοτεινά μυστικά των Κορλεόνε και επιμένει να συμπεριληφθεί στην οικογενειακή φωτογραφία.

Αλλά η πορεία που χαράζει η ταινία είναι η πορεία του μακριά από την Κέι και προς την καταδίκη. «Οι γυναίκες θα είναι αγίες στον παράδεισο, ενώ εμείς οι άντρες θα καούμε στην κόλαση», λέει ο Βίτο στο μυθιστόρημα του Πούζο, και ο Κόπολα φαίνεται να συμφωνεί.

Την πρώτη φορά που βλέπουμε τον Μάικλ και την Κέι μετά το γάμο, βρίσκονται σε μια χιονισμένη χριστουγεννιάτικη βόλτα για ψώνια, η οποία θα μπορούσε να είναι σκηνή από ρομαντική κωμωδία, αλλά όταν ο Βίτο τραυματίζεται σε έναν πυροβολισμό, το πραγματικό θύμα είναι η εγγύτητα του ζευγαριού. Ο Μάικλ δεν μπορεί πια να της λέει ότι την αγαπάει ενώ οι συνεργάτες του την ακούνε, και φεύγει από το δωμάτιο του ξενοδοχείου όπου δειπνούν για να φροντίσει τον πατέρα του. «Είμαι μαζί σου τώρα», ψιθυρίζει στο αυτί του Βίτο.

Υπάρχει μια ευκαιρία λύτρωσης όταν ο Μάικλ κρύβεται στη Σικελία και ερωτεύεται μια χωριατοπούλα, την Απολόνια (Σιμονέτα Στεφανέλι), η οποία τολμά να τον προκαλέσει. Όταν την αντικρίζει για πρώτη φορά, εκείνη γυρίζει και απομακρύνεται, και αφού παντρεύονται, έχει αρκετή αυτοπεποίθηση για να τον κοροϊδεύει και να τον επιπλήττει. Ο Coppola την τοποθετεί πίσω από το τιμόνι του αυτοκινήτου του συζύγου της - κυριολεκτικά στη θέση του οδηγού. Θα μπορούσε ο Μάικλ να νοικοκυρευτεί με μια σύντροφο που είναι ισότιμη με την εμπιστοσύνη του;

Η Απολλώνια σκοτώνεται και ο Μάικλ επιστρέφει στις ΗΠΑ και στην οικογενειακή επιχείρηση - όχι πια ένας χαμογελαστός, τρυφερός ήρωας πολέμου, αλλά ένας τύραννος που διατάζει πολλαπλούς φόνους, λέει ψέματα γι' αυτούς στους κοντινούς και αγαπημένους του και δηλώνει ότι απορρίπτει τον Σατανά σε μια βάπτιση, ενώ οι εχθροί του πυροβολούνται.

Σε αυτό το στάδιο, το «εύχομαι το πρώτο τους παιδί να είναι αρσενικό», ακούγεται περισσότερο σαν κατάρα παρά σαν ευλογία. Ο Μάικλ συναντιέται ξανά με την Κέι, αλλά η πρόταση γάμου του δεν είναι πλέον το υλικό των ρομαντικών κωμωδιών. Ενώ η Απολλωνία ήταν στη θέση του οδηγού, η δακρυσμένη Κέι οδηγείται στο πίσω μέρος ενός αυτοκινήτου με σοφέρ. Εύκολα θα μπορούσε κανείς να μπερδέψει τη σκηνή με απαγωγή.

Στο μυθιστόρημα του Πούζο, η Κέι είναι πρόθυμη να αποδεχτεί τη θέση της στο συνδικάτο του εγκλήματος των Κορλεόνε, αλλά στο τέλος της ταινίας η πόρτα του γραφείου του Μάικλ κλείνει μπροστά στο αναστατωμένο πρόσωπό της, ώστε να μπορεί να καταστρώσει στρατηγική με τους υπαρχηγούς του κατ' ιδίαν.

Αποχωρίζεται από αυτόν, όπως ακριβώς και η σύζυγος του Βίτο (Morgana King) σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Αυτό σημαίνει να είσαι αφεντικό της μαφίας, όπως φαίνεται: να είσαι αποκομμένος από τη γυναικεία επιρροή.

Τίποτα από αυτά δεν αποδεικνύει ότι η ταινία είναι φεμινιστική, ακριβώς: Η Κόπολα είναι πολύ ευλαβική απέναντι στις μαρτυρικές γυναίκες της για κάτι τέτοιο. Σε συνέντευξή του στο Sight and Sound του 1972 μιλάει με λυρισμό για «ένα είδος θηλυκής, μαγικής ποιότητας, που ανάγεται στην Παναγία ή σε κάτι που έμαθα στο μάθημα της κατήχησης και με γοητεύει». Και ποτέ δεν ζωγραφίζει τις γυναίκες Κορλεόνε με αποχρώσεις του γκρίζου.

Η Κέι, η Απολόνια και η σύζυγος του Βίτο δεν συγχωρούν ποτέ τα εγκλήματα των συζύγων τους και η Κόνι εξορίζεται σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη μετά το γάμο της. Είναι σαν να μην αντέχει ο Κόπολα τη σκέψη ότι μπορεί να είναι συνένοχες στις κακοποιές πράξεις των ανδρών. Αλλά η προσέγγισή του στον Νονό δεν "υποβιβάζει ή υποβαθμίζει" τις γυναίκες τόσο πολύ όσο τις τοποθετεί σε βάθρο.

Δεν θα βρείτε πολλές γκανγκστερικές ταινίες να έχουν τόσο αγγελικούς γυναικείους χαρακτήρες. Είμαστε τυχεροί που είχαμε τη Lorraine Bracco ως Karen Hill στο Goodfellas (1990) και τη Sharon Stone ως Ginger McKenna στο Casino (1995), για παράδειγμα, καθώς και ένα νέο κύμα ταινιών μαφίας με γυναίκες πρωταγωνίστριες.

Στο The Kitchen του 2019, η Melissa McCarthy, η Tiffany Haddish και η Elisabeth Moss αναλαμβάνουν τις κομπίνα των συζύγων τους στα τέλη της δεκαετίας του 1970 στη Νέα Υόρκη.

Η Jennifer Lopez πρόκειται να υποδυθεί την Griselda Blanco, μια Κολομβιανή έμπορο ναρκωτικών, στην ταινία The Godmother. Και η Τζένιφερ Λόρενς υπέγραψε για να πρωταγωνιστήσει στο Mob Girl ως Arlyne Brickman, μια γκάνγκστερ που έγινε μάρτυρας της κυβέρνησης.

Μπορεί οι ταινίες να αποτελούν απαραίτητο διορθωτικό στοιχείο του Νονού, αλλά η Κόπολα σκέφτηκε περισσότερο από τους περισσότερους άνδρες σεναριογράφους-σκηνοθέτες το τι συμβαίνει όταν οι γυναίκες αποκλείονται από τις ζωές των ανδρών. Μετά τον Νονό Μέρος ΙΙ -στο οποίο η Κέι εγκαταλείπει τον Μάικλ- η επόμενη ταινία του ήταν το αριστούργημα του 1979 για τον πόλεμο του Βιετνάμ, Αποκάλυψη Τώρα (με τον Μάρλον Μπράντο).

Και πάλι, δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου γυναίκες σε αυτό, και, πάλι, οι γυναίκες που υπάρχουν σε αυτό είναι μάλλον αρχέτυπα παρά διαφοροποιημένοι χαρακτήρες. Αλλά, και πάλι, είναι ξεκάθαρα στο μυαλό του Coppola, σε σκηνές που κυμαίνονται από το ολέθριο σόου των κουνελιών του Playboy για τα στρατεύματα, μέχρι τη δολοφονία του "Mr Clean" (Laurence Fishburne) ενώ ακούει μια ηχογράφηση της φωνής της μητέρας του.

Όπως και στον Νονό, το κενό που άφησαν οι απούσες γυναίκες έχει γεμίσει με αίμα. Στο εκτεταμένο μοντάζ "Redux" του Apocalypse Now, το οποίο ολοκλήρωσε ο Coppola το 2001, ο Willard του Martin Sheen περνάει μια νύχτα με μια χήρα (Aurore Clémont) σε μια γαλλική φυτεία, η οποία του λέει: «Είστε δύο, δεν το βλέπετε; Ένας που σκοτώνει και ένας που αγαπάει».

Ακριβώς όπως ο Μάικλ Κορλεόνε στη Σικελία, βλέπει φευγαλέα πώς θα μπορούσε να είναι η ζωή αν ήταν αυτός που αγαπάει και όχι αυτός που σκοτώνει. Αλλά το επόμενο πρωί επιστρέφει στην αποστολή του στον ποταμό Στύγα, σε ένα ταξίδι μακριά από την ανθρωπότητα και στην καρδιά του σκότους.

{https://www.youtube.com/watch?v=HWqKPWO5T4o}

Με πληροφορίες από bbc.com