Τι συμβαίνει επιτέλους με τους εθνικιστές της Πολωνίας;

Έρευνα: Αντώνης Ρηγόπουλος

Η τεράστια πορεία ακροδεξιών, εθνικιστών και ναζιστών που έγινε το βράδυ το Σαββάτου στην πρωτεύουσα της Πολωνίας, τη Βαρσοβία, με αφορμή την ημέρα της Ανεξαρτησίας της, έκανε τον γύρο του κόσμου από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης που κάλυψαν το γεγονός, καταγράφοντας σοκαριστικές εικόνες από τη μαζική πορεία όπου, όπως συμβαίνει συνήθως, δεν κυριάρχησε ο πατριωτισμός αλλά η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός.

Περίπου 60.000 Πολωνοί όλων των ηλικιών κατέκλυσαν

τους δρόμους της Βαρσοβίας κρατώντας εθνικές σημαίες της χώρας και καπνογόνα και δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα που προκαλεί δέος και τρόμο σχετικά με την κατεύθυνση που παίρνει η πολωνική κοινωνία. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση της χώρας απέφυγε με κάθε τρόπο να καταδικάσει το περιεχόμενο των συνθημάτων που ακούστηκαν στην πορεία, τα οποία εκτός από ξενοφοβικά, έφεραν έντονο ιδεολογικό βάρος αφού αναφέρονταν στην «ανωτερότητα» της λευκής φυλής. «Λευκή Ευρώπη των Αδελφών Εθνών», «Ευρώπη λευκή ή ακατοίκητη», «Καθαρό αίμα, λογικό μυαλό», «Όχι κόκκινη, όχι πολύχρωμη, μόνο εθνική Πολωνία», και «Όλη η Πολωνία τραγουδά μαζί μας: Γαμ*στε τους πρόσφυγες», ήταν μόνο λίγα από τα συνθήματα που αντήχησαν στη Βαρσοβία το βράδυ του Σαββάτου.

Πηγή: JANEK SKARZYNSKI/AFP/Getty Images

Ιστορική αναδρομή σε fast forward

Αποφεύγοντας να κάνουμε μια ιστορική περιήγηση στον πολωνικό εθνικισμό αξίζει να αναφέρουμε επιγραμματικά ότι σύμφωνα με ερευνητές, οι πρώτες ενδείξεις πρωτοεθνικισμού εντοπίζονται στον 17ο και 18ο αιώνα, αποκομμένες όμως από το καθολικιστικό πλαίσιο που κυριαρχεί σήμερα. Αντιθέτως, είχε στοιχεία πολυεθνικότητας καθώς ενέτασσε στο πολωνικό έθνος, διαφορετικές εθνότητες, και πολυθρησκευτικότητας.

Ο σύγχρονος πολωνικός εθνικισμός προκύπτει τον 18ο και 19ο αιώνα οπότε και ξεκίνησε να απορρίπτει τις πολιτιστικές επιρροές της Ρωσίας, της Πρωσίας και της Αυστρίας και παράλληλα να αποκλείει εθνότητες όπως οι Πολωνοί Εβραίοι που μέχρι τότε θεωρούνταν «πατριώτες».

Ο πολωνικός εθνικισμός «ανθίζει» την περίοδο του μεσοπολέμου. Το 1918 – 1921 απέσπασε εδάφη από τους προσφάτως επαναστατημένους λαούς της «νεαρής» ΕΣΣΔ, ενώ μερικές δεκαετίες αργότερα, μόλις τρεις μήνες πριν δεχτεί τη ναζιστική επίθεση αρνήθηκε να συνάψει σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας με την ΕΣΣΔ σε περίπτωση τέτοιας επίθεσης.

Πηγή: JANEK SKARZYNSKI/AFP/Getty Images

Τι συμβαίνει σήμερα πραγματικά στην Πολωνία

«Αποδεχόμαστε τη δημοκρατία σαν σύστημα διακυβέρνησης αλλά δεν είναι ένα είδος ιδεολογίας που στηρίζουμε αυστηρά. Σίγουρα δεν φερόμαστε στη δημοκρατία σαν ένα είδωλο που θα έπρεπε να λατρεύουμε». Αυτά υποστηρίζει ο Κρίστοφ Μπόζακ, ένας βουλευτής της ακροδεξιάς ομάδας «Λίγκα των Πολωνικών Οικογενειών».

Μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού μοντέλου το 1989, αρκετές ακροδεξιές ομάδες, με διαφορετικό περιεχόμενο η καθεμιά, και με συνεχόμενα μεταβαλλόμενες στρατηγικές συνεργασίες, κινούνται μέχρι και σήμερα με σταθερά ανοδικούς ρυθμούς. Έτσι στα μέσα της δεκαετίας του ’90 υπολογιζόταν ότι η Πολωνία ήταν πέμπτη σε αριθμούς νεοναζιστών “skinheads” σε παγκόσμιο επίπεδο. Από το 2001 ξεκινούν και οι εκλογικές επιτυχίες των ακροδεξιών κομματικών σχηματισμών, ωστόσο η ικανότητα μαζικών δημόσιων κινητοποιήσεων ήταν περιορισμένη. Η «Αποκλειστικά Πολωνική Νεολαία (All Polish Youth)» , μια από τις οργανώσεις που συνδιοργάνωναν την προχθεσινή συγκέντρωση, σε κινητοποιήσεις που έκανε ακόμα και το 2010, δεν μπορούσε να συγκεντρώσει παρά μερικές εκατοντάδες άτομα.

Η άνοδος της απήχησης των ακροδεξιών ομάδων κινείται παράλληλα, με την αντίστοιχη πολιτική στροφή των κυρίαρχων πολιτικών σχηματισμών. Η προσφυγική κρίση των τελευταίων ετών εξ’ αιτίας του πολέμου στη Συρία και το Ιράκ, η οποία συνδέθηκε αδίκως με το κύμα ισλαμικής τρομοκρατίας που έπληξε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις, αποτέλεσαν τις αφορμές ώστε η ακροδεξιά ατζέντα να έρθει στο προσκήνιο, με αποτέλεσμα το 2015 το δεξιό συντηρητικό κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» να καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση.

Η άρνηση της κυβέρνησης να δεχτεί πρόσφυγες στην Πολωνία, της «χάρισε» μάλιστα, ένα επιπλέον κύμα λαϊκής υποστήριξης και δημοφιλίας.

Έκτοτε ο αντι-ισλαμισμός, η ομοφοβία, ο αντισημιτισμός και η άρνηση του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση, τείνουν να κυριαρχήσουν στη δημόσια συζήτηση. «Τα μέσα ενημέρωσης είναι γεμάτα με ακροδεξιά προπαγάνδα. Η συζήτηση έχει μετατοπιστεί προς απόψεις που πριν από λίγα χρόνια θα χαρακτηρίζονταν από όλους ως φασιστικές και ρατσιστικές», εξηγεί στο Al Jazeera η Λυδία Ντομάνσκα, εκπρόσωπος της οργάνωσης Αντιφασιστική Βαρσοβία που διεξήγαγε αντισυγκέντρωση το Σάββατο με τη συμμετοχή περίπου 5.000 πολιτών.

Πηγή: PAWEL SUPERNAK/EPA-EFE/REX/SHUTTERSTOCK

Τι σημαίνει η ραγδαία άνοδος των ακροδεξιών ομάδων

Είναι γνωστό ότι οι εθνικιστικές, φασιστικές και ναζιστικές ομάδες δεν σημειώνουν άνοδο μόνο στην Πολωνία. Σε όλες τις χώρες των Βαλκανίων αλλά και της δυτικής Ευρώπης, ακόμα και στις ΗΠΑ, τέτοιες ομάδες σημειώνουν σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό άνοδο.

Αυτή η γενικότερη τάση είναι εξαιρετικά ανησυχητική καθώς η δικτύωση αυτών των οργανώσεων μεταξύ τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και γερή.

Για να γίνει αυτό σαφές αρκεί να αναφέρουμε ότι μια από τις μεγαλύτερες πολωνικές εθνικιστικές οργανώσεις, η ΝΟΡ, το 2014 είχε διενεργήσει «ενημερωτική δράση» έξω από την ελληνική πρεσβεία στο… Λονδίνο, εναντίον των διώξεων της ηγετικής ομάδας της Χρυσής Αυγής. Από την πλευρά της η Χρυσή Αυγή, με άρθρο της τον Δεκέμβριο του 2015, αναφερόταν με διθυραμβικά σχόλια στην περσινή αντίστοιχη συγκέντρωση.

Στο συλλαλητήριο του Σαββάτου εκτός από τους Πολωνούς εθνικιστές, παραβρέθηκαν αντιπροσωπείες αλλά και διαδηλωτές από αρκετές γειτονικές χώρες.

«Η Πολωνία είναι μοντέλο για την Ευρώπη», δήλωσε ένας εκπρόσωπος της Σλοβακικής ακροδεξιάς που παραβρέθηκε στο συλλαλητήριο μίσους στη Βαρσοβία. «Είναι ώρα για τους Ευρωπαίους εθνικιστές να ενωθούν ενάντια και να παλέψουν ενάντια στους νεο-Μαρξιστές και τους Ισλαμιστές», συμπλήρωσε.

AppleMark

«Η απειλή έρχεται από τις Βρυξέλλες, οι οποίες στοχεύουν να δημιουργήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Δεν θα τους το επιτρέψουμε» διαμήνυσε ο Λάζλο Τορόσκα, από το διαβόητο κόμμα Τζόμπικ της Ουγγαρίας, συμπληρώνοντας ότι «Πολωνοί και Ούγγροι μπορούν να αλλάξουν την Ευρώπη. Πιστεύω ότι με τη βοήθεια του Θεού θα νικήσουμε».

Η απότομη άνοδος των εθνικιστικών ομάδων οδηγεί σε μια γενικότερη συντηρητική ή και ακροδεξιά στροφή αρκετά κυβερνητικά κόμματα σε όλη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα ο φαύλος κύκλος, θύμα του οποίου έχει πέσει και η Πολωνία με αυτά τα αποτελέσματα, να εμφανίζεται σε ολοένα και περισσότερες χώρες.

Ακόμα και ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ντόναλντ Τουσκ που έχει διατελέσει και πρωθυπουργός της Πολωνίας, αναφερόμενος στην εθνικιστική συγκέντρωση του Σαββάτου έκανε μια εξαιρετικά χλιαρή δήλωση: «Είμαι πεπεισμένος ότι η Ημέρα Ανεξαρτησίας μπορεί να εορταστεί με χαμόγελα στα πρόσωπά μας και χαρά στις καρδιές μας επειδή υπάρχουν πραγματικά πολλά για τα οποία να γιορτάζουμε και να είμαστε περήφανοι, χωρίς επιθετικές κραυγές και σφιγμένες γροθιές», δήλωσε ο κ. Τουσκ, προφανώς σε μια προσπάθεια να μην «ερεθίσει» την εθνικά «ευαίσθητη» κοινή γνώμη.

Αντί επιλόγου

Ο «χορός» μεταξύ κυβερνήσεων και ακδροδεξιών κομμάτων δεν φαίνεται να φτάνει στο τέλος του πολύ σύντομα. Χρησιμοποιώντας ανιστόρητες θεωρίες και φτηνό λαϊκισμό ο αυταρχισμός κερδίζει συνεχώς έδαφος. Όμως ήδη γνωρίζουμε που μπορεί να οδηγήσει αυτή η ραγδαία συντηρητικοποίηση μαζών και το αποτέλεσμα είναι τρομακτικό. Το ερώτημα είναι αν η ανθρώπινη διαστροφή είναι τόσο μεγάλη που να θέλουμε να βιώσουμε ξανά στην Ευρώπη τις πιο σκοτεινές μέρες της ιστορίας μας.

Πηγές: wikipedia, Humanity in Action, Foreign Affairs, Ριζοσπάστης, Foreign Policy, Politico, Aljazeera, Guardian