Δεκεμβριανά: Η «Ματοβαμμένη Κυριακή» που ο Παπανδρέου θεωρούσε «δώρο του Ύψιστου»

Επιμέλεια: Αντώνης Ρηγόπουλος

Ήταν 3 Δεκέμβρη του 1944 όταν το ΕΑΜ καλούσε σε συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος, παρά την κυβερνητική απαγόρευση.

Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της Αθήνας από τον ΕΛΑΣ, το στρατιωτικό σκέλος του ΕΑΜ, αλλά και η βρετανική «απόβαση» στην Αθήνα,

υπό τον διαβόητο στρατηγό Σκόμπι. Άλλωστε, στα τέλη Αυγούστου 1944 ο Τσόρτσιλ έγραφε: «Εξαιρετική μου επιθυμία είναι να ενσκήψουμε εξ ουρανού, για να προλάβουμε το ΕΑΜ, χωρίς να δημιουργήσουμε κρίση».

Βρετανικό άρμα στοχεύει τα κεντρικά γραφεία του ΕΑΜ στην πλατεία Κοραή

Οι υπουργοί του ΕΑΜ που συμμετείχαν στην κυβέρνηση είχαν παραιτηθεί ήδη από τις 2 Δεκεμβρίου ύστερα από τη μονομερή διαταγή του Σκόμπι για αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Το ΕΑΜ καλεί σε πολιτική διαδήλωση στο Σύνταγμα. Ορισμένοι ιστορικοί εκτιμούν ότι εκείνη την ημέρα στο κέντρο της Αθήνας διαδηλώνουν μέχρι και 500.000 πολίτες και κάνουν λόγο ίσως για τη μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία της χώρας.

Η Ματωμένη Κυριακή

«…Και ξημέρωσε η 3 του Δεκέμβρη. Τρεις του Δεκέμβρη!.. Όποιος έζησε στις 3 του Δεκέμβρη, στις 4 μπορούσε να πεθάνει. Ο προορισμός του ανθρώπου, που είναι: να κάνει κάτι μεγάλο ή να ζήσει κάτι μεγάλο εκπληρώνεται. Γιατί ο λαός, ο Αθηναϊκός λαός, κείνη τη μεγάλη μέρα αποκαλύφθηκε μπροστά στο ίδιο του το μεγαλείο», έγραφε ο Μενέλαος Λουντέμης στο έργο του «Ο Μεγάλος Δεκέμβρης».

Ο «Ριζοσπάστης» εκείνης της μέρας, που κυκλοφορούσε από τα χαράματα έγραφε στην κορυφή της πρώτης του σελίδας: «Όλοι σήμερα στις 11 στο συλλαλητήριο του ΕΑΜ στο Σύνταγμα – Κάτω η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου! Εμπρός για κυβέρνηση ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ Εθνικής Ενότητας!».

«Τώρα –έγραφε ο Γ. Ζέβγος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας– το λόγο τον έχει ο ελληνικός λαός. Οι μπαρουτοκαπνισμένοι μαχητές του ΕΛΑΣ, που τους ζητούν να παραδώσουν τα τιμημένα και κερδισμένα σε μάχες όπλα τους. Οι περήφανοι πολίτες της Αθήνας, που αντιμετώπισαν νικηφόρα τις ορδές των Γερμανών και των προδοτών. Ολοι οι δημοκράτες, όλοι όσοι πονάν την Ελλάδα και το λαό της θα βρεθούν ενωμένοι στις γραμμές του για να υπερασπίσουν τη λευτεριά του, τη ζωή του, τα δημοκρατικά του δικαιώματα, την εθνική ανεξαρτησία».

Οι πρώτες συγκρούσεις και αψιμαχίες των διαδηλωτών με την Αστυνομία εκδηλώθηκαν όταν το πλήθος έφτανε, από τους γύρω δρόμους, στα σημεία προσέγγισης της πλατείας Συντάγματος κι εμποδιζόταν να εισχωρήσει από τις αστυνομικές δυνάμεις. Ξαφνικά, χωρίς να υπάρχει ορατός λόγος, από τα παράθυρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης και από τα άλλα σημεία οχύρωσης των αστυνομικών άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί. Αφηγείται η συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη στο βιβλίο «Απάντηση σε 5 ερωτήματα»:

«Δίπλα απ’ τα ανάκτορα αστυνομικοί και φασίστες εκείνη τη στιγμή μας πυροβολούν στο ψαχνό. Κορίτσια τότε δείχνουν τα στήθια τους και φωνάζουν: βαράτε εδώ! Είμαστε άοπλοι! Και οι φασίστες τα βαρούν… Οι νεκροί πέφτουν τώρα γύρω – τριγύρω μας ένας – ένας χάμω, σα σπουργίτια. Οι ξένοι ανταποκριτές στέκουν εκστατικοί. Ενας Αμερικανός με στολή χιμά κι αρπά πιστόλι αστυνομικού που ήταν έτοιμο ν’ ανάψει. Αλλος Αμερικανός πίσω από τανκ εγγλέζικο φωτογραφίζει το λάβαρο του ΕΑΜ που μούσκεψε σε σκοτωμένου το αίμα… Πολλοί από τους πόλισμαν πετούν τα όπλα τους στους διαδηλωτές και οι διαδηλωτές τους σηκώνουν στα χέρια. Οι Αγγλοι γύρω – γύρω και πάνω στα τανκς, στη “Μεγάλη Βρετάνια” στα πεζοδρόμια, ανάμεσα στο πλήθος, φλεγματικοί παντού και αξιοπρεπείς στέκουν και βλέπουν τη δολοφονία μας, πως θάστεκαν να βλέπουν ταινία κινηματογράφου. Στο τέλος – τέλος παίρνουν μέρος. Μαζεύουν με τα φορτηγά τους, τραυματισμένους και γερούς. Ηταν αυτοί οι πρώτοι όμηροι. Σε λίγες μέρες γίνηκαν χιλιάδες».

Ο τραγικός απολογισμός: 28 νεκροί και 148 τραυματίες.

Οι 33 ημέρες των συγκρούσεων

Ο Γεώργιος Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του η οποία δεν έγινε δεκτή από τους Άγγλους. Η επιτυχία της απεργίας που είχε κηρύξει η ΚΕ του ΕΑΜ για τις 4 Δεκεμβρίου άγγιξε το 100%. Κανένα εργοστάσιο δεν κινήθηκε, κανένα μαγαζί δεν άνοιξε. Στις 4 Δεκεμβρίου έγιναν και οι κηδείες των θυμάτων της προηγούμενης ημέρας. Η πένθιμη πομπή μετατράπηκε σε διαδήλωση η οποία επίσης διαλύθηκε βιαίως με νεκρούς. Σε εκείνο το συλλαλητήριο ελήφθη και η ιστορική φωτογραφία με τις μαυροφορεμένες Εαμίτισσες στην πλατεία Συντάγματος.

Η σύγκρουση γενικεύτηκε καθώς ο ΕΛΑΣ αντιδρώντας στην ένοπλη καταστολή των διαδηλώσεων εισήλθε στην Αθήνα έχοντας στον έλεγχο του όλη την πόλη εκτός του κέντρου. Στο αντίθετο στρατόπεδο ο κυβερνητικός στρατός μαζί με ταγματασφαλίτες, δωσίλογους και Χήτες τάχθηκαν υπέρ των Βρετανών υπό της διαταγές του Σκόμπι.

Οι μαχητές του ΕΛΑΣ αποχώρησαν από την Ακρόπολη καθώς η Κομματική Οργάνωση της Αθήνας του ΚΚΕ θεώρησε «ιεροσυλία» να τοποθετηθεί ουλαμός του πυροβολικού του ΕΛΑΣ στον Ιερό Βράχο. Ωστόσο, στις 6 Δεκεμβρίου δυνάμεις της 2ας Βρετανικής ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών κατέλαβαν τον ιερό βράχο, όπου εγκατέστησαν πολυβόλα και όλμους βάλλοντας εναντίον θέσεων του ΕΛΑΣ σε όλη την περίμετρο της Ακρόπολης στο Κουκάκι, το Θησείο, τον λόφο Φιλοπάππου και το Ψυρρή. Από την άλλη πλευρά όμως και ο ΕΛΑΣ αδυνατούσε να ανταπαντήσει για να μη πληγεί το μνημείο.

Βρετανός στρατιώτης σημαδεύει σημείο του κέντρου της Αθήνας, οχυρωμένος στην Ακρόπολη

Οι μάχες διήρκεσαν 33 ημέρες στη διάρκεια των οποίων γειτονιές όπως η Καισαριανή όπου κυριαρχούσε ο ΕΛΑΣ ισοπεδώθηκαν από αεροπορικούς βομβαρδισμούς των Βρετανών.

Συνολικά στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη πήραν μέρος 60.000 αγγλικού στρατού με 80 αεροπλάνα, 200 τανκ, πολλά πολυβόλα, ενώ μονάδες του αγγλικού στόλου κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα μαζί με 6.000 της ορεινής ταξιαρχίας, τις δυνάμεις της “Χ”, του ιερού λόχου της χωροφυλακής, καθώς και 12.000 ταγματασφαλίτες που εξοπλίστηκαν από την κυβέρνηση Παπανδρέου, αφού τους φόρεσαν άλλα ρούχα αντί τα γνωστά που φορούσαν οι ταγματασφαλίτες.

Βρετανικό άρμα στους δρόμους της Αθήνας (συμβολή των οδών Πετμεζά και Δημητρακοπούλου, Δεκέμβρης 1944)

Τις δυνάμεις αυτές αντιμετώπισαν τις πρώτες κρίσιμες μέρες το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ με 6.500 άνδρες με ελαφρύ οπλισμό και 3.500 άνδρες της ΙΙ Μεραρχίας και ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά που βρέθηκε επί ποδός πολέμου.

Στις 5 Ιανουαρίου 1945 οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ εγκαταλείπουν την Αθήνα, υπό την πίεση των υπέρτερων κυβερνητικών και βρετανικών δυνάμεων, αλλά και εξ’ αιτίας της παραμονής σημαντικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο όπου μαίνονταν οι μάχες με τον ΕΔΕΣ.

Στις 11 Ιανουαρίου ο ΕΛΑΣ θα υπέγραφε με τους Βρετανούς ενώ στις 12 Φεβρουαρίου 1945 έληξαν και τυπικά τα «Δεκεμβριανά», με τη Συμφωνία της Βάρκιζας, την οποία αργότερα το ΚΚΕ θα χαρακτηρίσει «απαράδεκτη».

Ο Παπανδρέου και το… «Δώρο του Ύψιστου»

Ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, ο λεγόμενος «γέρος της Δημοκρατίας», σε μια κρίση ειλικρίνειας σε μακροσκελή επιστολή που στέλνει στην εφημερίδα Καθημερινή τον Μάρτιο του 1948, χαρακτηρίζει τον αιματοβαμμένο Δεκέμβρη «δώρο του Ύψιστου».

«Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος ημπορεί να θεω­ρηθή “δώρον του Υψίστου”», αναφέρει ο Παπανδρέου και συνεχίζει: «Αλλά, διά να ύπαρξη ο Δεκέμ­βριος, έπρεπε προηγουμένως να είχωμεν έλθει εις την Ελλά­δα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνον με την συμμετοχήν και του ΚΚΕ εις την κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον. Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά την Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφή το Σύμφωνον της Καζέρτας. Και διά να μη γίνη η Στάσις – “το δώ­ρον του Υψίστου” – έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμόν του ή να επιχειρήση την Στάσιν, υπό συνθήκας όμως πλέον, αι οποίαι ωδήγουν εις την συντριβήν του. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια», καταλήγει ο Παπανδρέου, παραδεχόμενος ουσιαστικά ότι χρησιμοποίησε τις αντικειμενικές αδυναμίες της ηγεσίας του ΕΑΜ και κατ’ επέκταση του ΚΚΕ, ώστε να το οδηγήσει σε μια σημαντική στρατηγική ήττα.

Πηγές: Ριζοσπάστης, Εφημερίδα των Συντακτών, Βήμα, To Ποντίκι, imerodromos.gr, left.gr, alfavita.gr, popaganda.gr, wikipedia