Οι κοινωνικές διεργασίες στην Ουκρανία

Τα τελευταία γεγονότα στην Ουκρανία επαναφέρουν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας την ανάγκη της βαθύτερης κατανόησης των όσων συμβαίνουν εκεί. Δεν θα αναφερθώ στα γεωπολιτικά παίγνια μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ(Γερμανίας) με τη Ρωσία, άλλωστε έχουν γραφτεί τόσα πολλά, αλλά θα επιχειρήσω να εντάξω στην ανάλυσή μου τις κοινωνικές διεργασίες οι οποίες συντελούνται τα τελευταία χρόνια και που αποτελούν το υπόστρωμα , τον καμβά, μέσω του οποίου τα γεωπολιτικά

παίγνια αποκτούν έρεισμα στα δρώντα πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα της περιοχής. Διότι χωρίς τις κατάλληλες αυτές κοινωνικές διεργασίες η εκδίπλωση των γεωπολιτικών παιγνίων καθίσταται δύσκολη και πολλές φορές λόγω των υπαρχόντων περιορισμών αδύνατη.

Η Ουκρανική κοινωνία είναι μια ασταθής μαζική κοινωνία , όπως πολλές άλλες (πιθανά όλες οι υπάρχουσες στον πλανήτη σήμερα εκτός από τις λεγόμενες δυτικές κοινωνίες) η οποία προήλθε από μια μακρά και πολύπλευρη διαδικασία μαζοποίησης (κομμουνιστική- καπιταλιστική), εισέρχεται στην πλανητική περίοδο της μαζικοδημοκρατίας (και όχι του ολιγαρχικού φιλελευθερισμού) αντιμετωπίζοντας δύο μεγάλα προβλήματα τα οποία στις προηγμένες μαζικές δημοκρατίες της Δύσης φαίνονται ότι έχουν λυθεί λιγότερο ή περισσότερο ικανοποιητικά.

Το πρώτο είναι το πρόβλημα του εκδημοκρατισμού , δηλαδή της αναπόδραστης συμμετοχής ευκίνητων και επίμονων μαζών στην πολιτική και κοινωνική ζωή. Θα πρέπει να σημειωθεί εμφατικά , ότι ο εκδημοκρατισμός δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να συλλαμβάνεται στην ονομαστική – ηθικοκανονιστική διάστασή του, αλλά προφανώς ως πρακτικά μέσα για την ανάδειξη των νέων κυρίαρχων ελίτ οι οποίοι θα υποκαταστήσουν τους εκπροσώπους της παλαιάς τάξης πραγμάτων. Οι αγωγοί μέσω των οποίων συντελείται ο εκδημοκρατισμός ουδεμία σχέση έχει με τους αντίστοιχους μέσω των οποίων συντελέσθηκε ο εκδημοκρατισμός των χωρών της Δύσης. Ουσιαστικά πρόκειται για την ανάληψη αυτού του έργου από «νέους ανθρώπους» οι οποίοι μοιράζοντας ισχύ και εξουσία στους οπαδούς τους είτε σε μαζικά κινήματα ανεξαρτήτως «χρώματος» καταφέρνουν να κυριαρχήσουν. Η διαδικασία του εκδημοκρατισμού στην Ουκρανία κυριολεκτικά περνάει μέσα από τα χέρια των γνωστών ουκρανών ολιγαρχών οι οποίοι κατευθύνουν πρωταρχικά την οικονομία. Εξάλλου το βασικό χαρακτηριστικό στην εποχή της μαζικοδημοκρατίας και της παγκοσμιοποίησης είναι η εκ νέου συγχώνευση της πολιτικής και της οικονομίας μετά το διάλειμμα της περιόδου μετά τον Β’ ΠΠ που παρατηρήθηκε μια σχετική αυτονομία μεταξύ των δύο αυτών στιγμών. Όμως ο εκδημοκρατισμός ενώ αποτελεί αναγκαία συνθήκη δεν έχει την ικανότητα από μόνος του να εξελίξει τα γεγονότα. Συγχρόνως οι ειδικές συνθήκες που επικρατούν στο πολιτικό σύστημα της Ουκρανίας δυσκολεύουν περαιτέρω τις θετικές εξελίξεις.

Η Ουκρανία ως ανεξάρτητη χώρα έχει υπάρξει για μόλις 23 χρόνια. Πριν από αυτό ήταν υπό μίας μορφής ξένης κυριαρχίας, από το 14ο αιώνα. Δεν είναι έκπληξη ότι οι ηγέτες της δεν γνωρίζουν ότι η πολιτική δεν είναι μόνο συνεχής και ανελέητη σύγκρουση αλλά υπάρχει η συνεννόηση , ο συμβιβασμός και η συναίνεση . Η πολιτική στην ανεξάρτητη Ουκρανία δείχνει ξεκάθαρα ότι η ρίζα του προβλήματος είναι οι προσπάθειες των πολιτικών να επιβληθούν στα ανυπόταχτα τμήματα της χώρας, πρώτα από τη μία πλευρά, μετά από την άλλη.

Tο δεύτερο σημείο είναι ο οικονομικός εκσυγχρονισμός και η οικονομική ανάπτυξη. Μέσω της επίτασης της οικονομικής προσπάθειας μπορούν να δημιουργηθούν κοινωνικές δομές οι οποίες δένουν τα άτομα με πάγιες λειτουργίες και συνάμα με το κοινωνικό σύνολο , ώστε να τεθεί φραγμός στον δριμύ κίνδυνο της ανομίας. Μονάχα ο εκσυγχρονισμός και η επέκταση της οικονομίας μπορούν να βοηθήσουν , γιατί μονάχα ο σύγχρονος καταμερισμός της εργασίας μπορεί να οργανώσει μεγάλες μάζες με τη μορφή ενός κοινωνικού συνόλου και αντίστοιχα να τις πειθαρχήσει.
Η μαζοποίηση αποτελεί δύναμη που σπρώχνει και προς τις δύο κατευθύνσεις. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι αποτελεί μονόδρομο στο τέλος του οποίου αναμένει η επιτυχία. Κατ’ αρχάς η ανομία και η κοινωνική αποσύνθεση , κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου επέρχονται αυτόματα, δεδομένου ότι το παλιό δεν έχει πεθάνει ενώ το νέο δεν έχει εγκατασταθεί σε ικανοποιητικό βαθμό.
Το ζητούμενο επομένως είναι το κατά πόσον οι «εκ των άνω» εμφυτευόμενοι νέοι θεσμοί θα λειτουργήσουν στον πρέποντα χρόνο, ώστε ο οικονομικός εκσυγχρονισμός να διαχύσει τα θετικά αποτελέσματα στην κοινωνία και μαζί με τον εκδημοκρατισμό να αποτελέσουν το εφαλτήριο της κοινωνικής νομιμοποίησης από την πλειοψηφία των «νέων μαζοποιημένων ατόμων».
Κάθε χώρα όμως, λόγω των ειδικών πολιτισμικών, εθνικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών βρίσκεται αντιμέτωπη με διαφορετικού είδους διαμεσολαβήσεις προκειμένου να προχωρήσει στην επίλυση των βασικών προβλημάτων εκδημοκρατισμού και οικονομικής ανάπτυξης. Τα προς επίλυση διαμεσολαβούμενα προβλήματα που υπάρχουν στην Ουκρανία έχουν αποκτήσει πρωταρχικό ενδιαφέρον λόγω του ότι συνδέονται άμεσα με τις εθνοτικές – πολιτιστικές διαφορές μεταξύ της Δ και Α Ουκρανίας.
Οι Ουκρανοί ζουν σε μία χώρα με περίπλοκη ιστορία και πολύγλωσση σύνθεση. Το δυτικό κομμάτι της προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1939, όταν ο Στάλιν και ο Χίτλερ χώρισαν τα εδάφη. Η Κριμαία, όπου το 60% του πληθυσμού είναι Ρώσοι, έγινε μέρος της Ουκρανίας μόλις το 1954, όταν ο Νικίτα Χρουστσόφ, γεννημένος Ουκρανός, έδωσε την περιοχή ως μέρος της 300ης επετείου της ρωσικής συμφωνίας με τους Κοζάκους.
Το δυτικό μέρος είναι κατά κύριο λόγο καθολικό, το ανατολικό ορθόδοξο. Η δύση μιλά ουκρανικά, η ανατολή κυρίως ρώσικα.
Παράλληλα υπάρχει σημαντική διαφορά στην περιφερειακή κατανομή του ΚΚ ΑΕΠ, στην Α. Ουκρανία αυτό κυμαίνεται από στα 5298 δολάρια( Dnipropetrosk), 4590 δολάρια ( Donetsk) και 4439 δολάρια (Poltava) , ενώ στη Δ. Ουκρανία κυμαίνεται στα 1666 δολάρια (Chemivtsi) , 1820 δολάρια (Zakarpattia) και 2140 δολάρια (Vilnyi). Η οικονομική ανισότητα έρχεται να επιβαρύνει την πολιτιστική διαφορετικότητα μεταξύ των δύο τμημάτων της Ουκρανίας με αποτέλεσμα το δυτικό τμήμα να αναζητά οικονομικούς συμμάχους με το μάτι στραμμένο προς τη Δύση.
Είναι αποδεκτό από όλους τους αναλυτές ότι οποιαδήποτε προσπάθεια της μίας πλευράς της Ουκρανίας να κυριαρχήσει στην άλλη, όπως ήταν το σχέδιο, θα οδηγούσε σε εμφύλιο πόλεμο ή διάσπαση. Υπάρχει τρόπος στη δεδομένη στιγμή να αμβλυνθούν οι κοινωνικές συγκρούσεις; Βραχυχρόνια ίσως. Όμως σε βάθος χρόνου δεν είμαι καθόλου βέβαιος.

Blogger Κώστας Μελάς