Οι Αραβες ανακαλύπτουν την οικονομία πέρα από το πετρέλαιο

του Παναγιώτη Γκρουμούτη

Σεπτέμβριος 2016 και τα διεθνή ΜΜΕ προβάλλουν την είδηση ότι το Αμπού Ντάμπι εισάγει... φιλικότερους νόμους προς τις επιχειρήσεις και τα επενδυτικά κεφάλαια!

Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει, έστω μόλις πριν από έναν χρόνο, ότι οι χώρες του Κόλπου θα έμπαιναν στη διαδικασία της προσέλκυσης διεθνών επενδυτικών κεφαλαίων από κλάδους της αγοράς που δεν έχουν σχέση με την ενέργεια ή έστω με τη ναυτιλία, κλάδους που παραδοσιακά τροφοδοτούν τις αραβικές χώρες με ποταμούς πετροδολαρίων;

Κι όμως, έφτασε

ένα καλοκαίρι συντριπτικής πίεσης στις τιμές του μαύρου χρυσού και ορισμένες δραματικές γεωπολιτικές επιλογές των ΗΠΑ και της Ρωσίας (άρση αμερικανικού εμπάργκο σε Ιράν και Κούβα, στρατηγική διεκδίκηση της Μόσχας σχετικά με την παρουσία της σε Συρία και αφρικανική ακτή της Μεσογείου) για να αλλάξουν, ίσως διά παντός, την ίδια τη βάση της οικονομικής πολιτικής των χωρών που μέχρι σήμερα είχαν μονόπλευρη και καθολική εξάρτηση από το πετρέλαιο και τα φυσικά αποθέματα του υπεδάφους τους.

Την αρχή έκανε η Σαουδική Αραβία, η πρώτη τη τάξει παραγωγός πετρελαίου στον πλανήτη, η οποία βγήκε για πρώτη φορά στις παγκόσμιες αγορές ομολόγων και άντλησε 17,5 δισ. δολάρια σε μία μόνο έκδοση, στα μέσα Οκτωβρίου. Ηταν δε τέτοια η διεθνής ζήτηση που ουσιαστικά ώθησε τη Σαουδική Αραβία να υπερκαλύψει τις αρχικές της ανάγκες κατά ένα δισ. δολάρια απλώς και μόνο για το ρεκόρ! Με συνολική προσφορά ύψους άνω των 67 δισ. δολαρίων από τους διεθνείς επενδυτές, η μεγάλη δύναμη του Περσικού Κόλπου προσπέρασε το ομόλογο που είχε εκδώσει στις αρχές του 2016 η Αργεντινή και το οποίο με τα τότε 16,5 δισ. δολάρια κρατούσε το ρεκόρ της πλέον επιτυχημένης και ακριβότερης έκδοσης χρέους από μια αναδυόμενη αγορά. Επισήμως, δε, η έκδοση ήταν ακόμα πιο επιτυχημένη απ' όσο σχεδιαζόταν και από πλευράς αποδόσεων, αφού οι 5ετείς τίτλοι βγήκαν σε απόδοση 2,63%, η 10ετία με 3,44% και ο 30ετούς ωρίμανσης με απόδοση 4,64%, τη στιγμή που οι ανάδοχοι στόχευαν το 10ετές ομόλογο να είχε απόδοση 3,6%!

Αυτό ήταν το πρώτο άνοιγμα της Σαουδικής Αραβίας προς την πραγματική οικονομία και τη σύγχρονη αγορά - και σίγουρα το πρώτο βήμα απεξάρτησης της οικονομίας της από το ενεργειακό νόμισμα, από το πεπερασμένων ορίων πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Παράλληλα, η κίνηση αυτή ουσιαστικά σηματοδοτεί και τις επερχόμενες γεωπολιτικές αλλαγές στην ευρύτερη περιοχή. Η Σαουδική Αραβία μοιάζει να παίρνει πρώτη τις κρίσιμες αποφάσεις μεταστροφής της οικονομίας της.

Για του λόγου το αληθές, η χώρα είχε -περίπου εν κρυπτώ και πάντως με την ελάχιστη δυνατή προβολή μέσω των media- δανειστεί άλλα 10 δισ. δολάρια τον περασμένο Μάιο από ένα κονσόρτσιουμ αμερικανικών, ευρωπαϊκών, ιαπωνικών και κινεζικών τραπεζών. Επρόκειτο για το πρώτο διεθνές δάνειο της Σαουδικής Αραβίας εδώ και δεκαετίες, αλλά σε κάθε περίπτωση επρόκειτο για μια ιδιωτική τοποθέτηση. Τώρα τα πράγματα άλλαξαν...

Αμπού Ντάμπι, Κατάρ και έπεται συνέχεια;

Αν η κίνηση της Σαουδικής Αραβίας χαρακτηρίζεται από τους αναλυτές κομβική και ιστορικής σημασίας, η επιρροή της στις γειτονικές χώρες ίσως είναι ακόμα πιο σημαντική.

Μέχρι να βγει στις αγορές η Σαουδική Αραβία, μόνο το Κατάρ είχε προσπαθήσει κάτι ανάλογο, σε μικρότερη κλίμακα και με επιτόκιο περίπου μισή μονάδα πάνω από αυτά που πήρε το Ριάντ. Το Αμπού Ντάμπι, από την άλλη, ακολουθεί τεθλασμένη οδό και προτίμησε αρχικά να εκδώσει προεδρικό διάταγμα για τον νέο ομοσπονδιακό Πτωχευτικό Νόμο, παρέχοντας μεγαλύτερη προστασία έναντι της πτώχευσης σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Παράλληλα, δημιουργεί ομοσπονδιακή φορολογική αρχή με στόχο την αύξηση των εσόδων από πηγές που δεν σχετίζονται με το πετρέλαιο.

Ολα αυτά είναι βήματα προκειμένου να προσελκύσει (αλλά και να διατηρήσει) ξένες εταιρείες στο έδαφός του... Την απόφαση χαιρέτισε ήδη το παγκόσμιας φήμης γεωστρατηγικό και οικονομικό ινστιτούτο Stratfor, που σημειώνει ότι η νέα νομοθεσία θα επιφέρει δραματικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι επιχειρήσεις στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και θα καταστήσουν το Αμπού Ντάμπι ως τον πιθανότερο προορισμό μετεγκατάστασης εταιρειών που έχουν έδρα σε άλλες περιοχές του Κόλπου. Το Κατάρ επέλεξε ήδη ρόλο, αυτό του μελλοντικού χρηματοοικονομικού κέντρου της ευρύτερης περιοχής.

Η «φάκα» πίσω από το «τυρί» των διεθνών δανείων

Αναμφισβήτητα, η Σαουδική Αραβία έκανε ένα μεγάλο βήμα αλλαγής της οικονομικής της δομής. Στον βαθμό που η αγορά ενέργειας και οι τιμές πετρελαίου επανακάμψουν στους μέσους όρους της τελευταίας πενταετίας, η χώρα θα έχει διπλό όφελος, έχοντας ανοίξει ακόμα μια οδό χρηματοδότησης του χρέους της, που σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών της χώρας ανερχόταν σε 63 δισ. δολάρια στα τέλη Αυγούστου.

Η κίνηση αυτή όμως έχει και το ανάλογο «εναλλακτικό» κόστος. Με βάση τα τελευταία στοιχεία, οι συνεχιζόμενες επιχειρήσεις των Δυτικών «προθύμων» στην περιοχή και κυρίως ο πόλεμος στην γειτονική Υεμένη, που υποστηρίχτηκε τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από την Αγγλία, έχει οδηγήσει τη Σαουδική Αραβία σε έναν φαύλο κύκλο.

Τη χώρα που στηρίζει οικονομικά τον πόλεμο και ανοίγεται συνεχώς σε νέες αγορές όπλων από ΗΠΑ και Βρετανούς. Υπολογίζεται ότι μέχρι σήμερα το κόστος αυτό ξεπερνά τα 20 δισ. δολάρια. Αλλοι λένε ότι το Ριάντ ρίχνει στη... μάχη περί τα 2 δισ. δολάρια κάθε βδομάδα! Αν αυτό αληθεύει, τότε όσο πετρέλαιο και αν πουλήσει η χώρα, τα διαθέσιμά της θα έχουν εξαφανιστεί πριν το τέλος του 2019.

Ως άμεση αντίδραση η σαουδαραβική ηγεσία ανακοίνωσε ότι για πρώτη φορά, ξεκινώντας από τον Ιανουάριο του 2018, θα επιβάλει ΦΠΑ σε όλα τα προϊόντα. Η είδηση προκάλεσε σοκ στη χώρα. Πολλοί φοβούνται για την έκταση που μπορεί να λάβει η σχεδόν βέβαιη κοινωνική δυσφορία μιας κοινωνίας που ουδέποτε «εκπαιδεύτηκε» σε περιοριστικό οικονομικό καθεστώς.

Ο συνδυασμός φόρων, πολέμου και αυξανόμενου εξωτερικού χρέους συνιστούν ένα εκρηκτικό μείγμα που ενδεχομένως θα αλλάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Μοναδικοί σίγουροι κερδισμένοι πάντως είναι οι πιστωτές! Δηλαδή οι ΗΠΑ, που σήμερα εξοπλίζουν και δανείζουν την Σαουδική Αραβία, βάζοντας ουσιαστικά στο χέρι όλα όσα θα μπορέσουν να εξαγοράσουν σχεδόν τζάμπα σε μια υπερχρεωμένη χώρα. Είτε με ΔΝΤ, όπως στην Ελλάδα, είτε χωρίς αυτό...