Η σύγκρουση Ρώμης- Βρυξελλών δημιουργεί σεισμικές δονήσεις σε όλη την Ευρώπη

του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου

Πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα στην κρίση μεταξύ Ιταλίας και Ευρωζώνης; Μπορεί η απόπειρα της Ρώμης να αψηφήσει τα όρια για το έλλειμμα να οδηγήσει σε νέα κρίση το ευρώ ή πρόκειται για ένα «τζαρτζάρισμα» προκειμένου να δοκιμάσουν οι Ιταλοί τα όριά τους;

Τα ερωτήματα αυτά ήρθαν με αρκετό θόρυβο στο προσκήνιο τις τελευταίες ημέρες και δεν πρόκειται να απαντηθούν πριν από τον Νοέμβριο, όταν θα κατατεθεί το τελικό κείμενο του Προϋπολογισμού, όπου και θα φανεί αν τελικά η κυβέρνηση συνασπισμού

του Κινήματος των 5 Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά θα μοιράσει μισθούς, συντάξεις, μειώσεις φόρων και δημόσιες επενδύσεις, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά. Προς το παρόν η Κομισιόν φέρεται να απορρίπτει το προσχέδιο του Προϋπολογισμού που ανεβάζει το έλλειμμα, σύμφωνα με τον ιταλικό Τύπο. Τα δημοσιεύματα για το κατά πόσο «η Ιταλία είναι η νέα Ελλάδα» ή, ακόμα, αν υπάρχει ενδεχόμενο κουρέματος του ιταλικού χρέους και των καταθέσεων έδωσαν και πήραν. Η «αντίσταση» των Ιταλών απέναντι στο Σύμφωνο Σταθερότητας σε συνδυασμό με το μέγεθος και τη σημασία της χώρας στην Ευρωζώνη αμφισβητεί το κυρίαρχο οικονομικό δόγμα στην Ευρωζώνη της λεγόμενης «λιτότητας».

Το ερώτημα επομένως είναι εάν η «σύγκρουση» θα οδηγήσει την Ευρωζώνη να βάλει νερό στο κρασί της, δείχνοντας ανοχή στις ιταλικές παραβιάσεις και ανοίγοντας τον δρόμο και σε μια ευρύτερη αναθεώρηση του σημερινού ασφυκτικού συστήματος. Εάν περάσει των Ιταλών, το επόμενο βήμα μπορεί να είναι η δημιουργία νέων εργαλείων στην Ευρωζώνη, πιθανόν υπό τη μορφή εξαιρέσεων, έτσι ώστε να επιτρέπονται π.χ. κάποιες υπερβάσεις δαπανών για αναπτυξιακούς σκοπούς. Δεν αποκλείεται βέβαια, αντιθέτως, να οδηγηθούμε σε αυστηροποίηση της στάσης των σκληροπυρηνικών της Ευρωζώνης, προκειμένου να μη γίνουν παραχωρήσεις στους Ιταλούς οι οποίες θα ανοίξουν την όρεξη και σε άλλες χώρες. Ή ακόμη η σύγκρουση να φτάσει στα άκρα και να έχουμε νέα ευρω-κρίση.

Η Ρώμη δεν είναι Αθήνα

Το τελευταίο διάστημα έγινε φανερό ότι οι Βρυξέλλες δεν θέλουν να αφήσουν περιθώρια χαλάρωσης στους Ιταλούς, από την άλλη όμως είναι αντικειμενικά δύσκολο να πιεστεί η Ρώμη και να οδηγηθεί σε ταπεινωτική υποχώρηση, όπως έγινε με την Ελλάδα το 2015, τόσο για οικονομικούς όσο και για πολιτικούς λόγους.

Και τούτο διότι η Ιταλία είναι η τέταρτη σε μέγεθος οικονομία της Ε.Ε. (τρίτη εάν φύγει η Μεγάλη Βρετανία) και αντιπροσωπεύει το 11% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) των «27», ενώ η Ελλάδα μόλις το 1,2%.

Περαιτέρω, το ιταλικό χρέος ανέρχεται σε 2,4 τρισ. ευρώ και αντιστοιχεί στο 131% του ΑΕΠ, γεγονός το οποίο οδηγεί πολλούς αναλυτές να πιστεύουν ότι τα μεγέθη είναι τόσο σημαντικά που δύσκολα η Ευρωζώνη θα μπορέσει να διαχειριστεί μια νέα κρίση, εφόσον πιέσει τη χώρα και οδηγήσει τις καταστάσεις στα άκρα, όπως έκανε το 2015 με την Ελλάδα.

Στο πολιτικό πεδίο, ο φόβος των ευρωπαϊκών ελίτ είναι η άνοδος του αντιευρωπαϊσμού σε πολλές χώρες, τόσο στον Νότο όσο και στον Βορρά, η οποία προοιωνίζεται ότι είναι πολύ πιθανόν η επόμενη Ευρωβουλή που θα προκύψει από τις ευρωεκλογές του Μαΐου να φιλοξενεί έναν πολύ σημαντικό αριθμό βουλευτών που θα είναι αντίθετοι... με την ενωμένη Ευρώπη. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι αμφίβολο ότι η Ευρωζώνη μπορεί να οδηγήσει την Ιταλία στα γόνατα, οξύνοντας τα πράγματα εν όψει ευρωεκλογών, από την άλλη πλευρά όμως δεν φαίνεται, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, ότι και οι Ιταλοί είναι αποφασισμένοι να φτάσουν τα πράγματα στα άκρα.

Ηδη, πάντως, οι αποδόσεις (επιτόκια) των ιταλικών ομολόγων έχουν πάρει την ανηφόρα και έφτασαν στο 3,4%, από 1,8% που ήταν πριν ξεκινήσει η άνοδος, παρασύροντας και εκείνα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και τα χρηματιστήρια που υποχώρησαν. Τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων έφτασαν στο 4,5% - επίπεδο που απαγορεύει κάθε σκέψη για έξοδο στις αγορές με νέες εκδόσεις ομολόγων.

Ο έμμεσος συσχετισμός της Ιταλίας με την Ελλάδα από τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, μάλιστα, προκάλεσε τη μήνιν του Ματέο Σαλβίνι, του ηγέτη της ακροδεξιάς Λέγκας του Βορρά, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ απείλησε ότι θα ζητήσει αποζημίωση από τον κ. Γιούνκερ επειδή προκάλεσε άνοδο των επιτοκίων των ιταλικών ομολόγων.

Οι Ιταλοί δεν φαίνονται διαθετειμένοι να υποχωρήσουν. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι φέρεται να προειδοποίησε τους Ιταλούς να μην υποτιμούν τις αγορές, με τον Ιταλό αναπληρωτή πρωθυπουργό Λουίτζι ντι Μάιο να απαντά ότι προτιμά τον ιταλικό λαό από τα επιτόκια. Η ιταλική κυβέρνηση αρχικά ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να αυξήσει το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού στο 2,4% φέτος και για τα επόμενα δύο χρόνια, γεγονός που πυροδότησε ξεπούλημα ιταλικών ομολόγων. Στη συνέχεια η κυβέρνηση επιχείρησε να σβήσει τη φωτιά βάζοντας νερό στο κρασί της με το να διοχετεύσει στον Τύπο ότι το 2,4% αφορά μόνο το 2019 και ότι στη συνέχεια θα μειώνεται έτσι ώστε να πέσει στο 2% το 2021. Οι Βρυξέλλες, πάντως, με τη σειρά τους διοχέτευσαν πληροφορίες ότι δεν αρκεί αυτό, αλλά θα πρέπει το έλλειμμα να είναι μικρότερο και του χρόνου, με τους εκπροσώπους της Κομισιόν (Γιούνκερ και Πιερ Μοσκοβισί) να κάνουν ιδιαίτερα αυστηρές δηλώσεις.

Το επιχείρημα των Ιταλών είναι ότι η αύξηση των κρατικών δαπανών εντάσσεται σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική η οποία έχει στόχο να ξεκολλήσει την οικονομία από το τέλμα των χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης που συντηρεί τη μεγάλη ανεργία των νέων η οποία φτάνει το 31%, τη στιγμή που και στον γενικό πληθυσμό το ποσοστό είναι 10,9%. Και λένε ότι με το μείγμα των δαπανών που σχεδιάζονται θα αυξηθεί η κατανάλωση και θα ενισχυθεί ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ πάνω από το ασθενικό 1,6% που σημειώθηκε πέρσι. Τα σχέδια για τις δαπάνες αφορούν: καθιέρωση εθνικού εισοδήματος που σημαίνει ότι όλοι θα έχουν τουλάχιστον 780 ευρώ μηνιαίως, αναβολή της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης και μείωση ορίου ηλικίας, μειώσεις φόρων με καθιέρωση ενιαίου συντελεστή, ακύρωση αύξησης του ΦΠΑ που προγραμματιζόταν, δημόσιες επενδύσεις, αύξηση των δαπανών για την υγεία.