Κατανόηση κειμένου

Ναι, μωρέ, αναστατωθήκαμε αίφνης διότι οι έλληνες μαθητές, στην αξιολόγηση της PISA, είχαν χαμηλές επιδόσεις στην κατανόηση κειμένου. Λες και δεν έχουμε πάρει χαμπάρι ότι η «μη κατανόηση κειμένου» είναι χαρακτηριστικό της εποχής μας. Οχι μόνο κείμενο αλλά ούτε τον λόγο του άλλου είμαστε διατεθειμένοι να παρακολουθήσουμε. Τον λόγο και τη λογική του. Και αν συνέβαινε μόνο αυτό, άντε να πούμε ότι ανέκαθεν οι άνθρωποι περισσότερο μιλούσαν παρά άκουγαν.

Το θέμα είναι ότι σήμερα ακούμε μεν – τεντωμένα τα έχουμε

τα αφτιά μήπως λεχθεί κάτι κόντρα στις ιδεοληψίες μας και στις ακραίες επιταγές των σύγχρονων κινημάτων της πολιτικής ορθότητας και δεν το στηλιτεύσουμε –, αλλά κατανοούμε ό,τι μας συμφέρει, ό,τι βολεύει τις ανάγκες μας και εξυπηρετεί τους σκοπούς μας. «Διαβάζουμε» το «κείμενο», αλλά καταλαβαίνουμε ό,τι έχουμε προαποφασίσει να καταλάβουμε.

Πρόσφατο παράδειγμα, ο σάλος που ξεσηκώθηκε για τη νέα διαφημιστική καμπάνια της ZARΑ, η οποία άρχισε, προ ημερών, να «τρέχει» στον ιστότοπο της εταιρείας. Το μοντέλο έχει φωτογραφιστεί σε κάτι που μοιάζει με ατελιέ υπό μετακόμιση. Στο βάθος, σπασμένες κούκλες βιτρίνας. Ενώ σε κάποιες λήψεις κρατάει, τυλιγμένο σε άσπρο νάιλον, κάτι που θα μπορούσε να είναι επίσης κούκλα βιτρίνας ή άγαλμα. Αυτό λοιπόν «διαβάστηκε» και «κατανοήθηκε» από τον φιλοπαλαιστινιακό ακτιβισμό ως παραπομπή στους βομβαρδισμούς στη Γάζα, αφού τα τυλιγμένα σε σεντόνι πτώματα είναι από τα χαρακτηριστικά στιγμιότυπα επικοινωνίας, από τη μεριά των Παλαιστινίων, αυτού του πολέμου – για κάποιους, μέρος της προπαγάνδας τους.

Η εταιρεία, αρχικά, διευκρίνισε ότι πρόκειται για «μια σειρά εικόνων από ημιτελή γλυπτά στο στούντιο ενός γλύπτη με σκοπό την παρουσίαση χειροποίητων ενδυμάτων σε καλλιτεχνικό πλαίσιο». Από την άλλη, κάποιος έστω και από σπόντα σχετικός με τη βιομηχανία της μόδας γνωρίζει πολύ καλά ότι για να βγει στον αέρα μία καμπάνια τον Νοέμβριο, έχει αποφασιστεί, το αργότερο, το προηγούμενο καλοκαίρι. Ενώ η φωτογράφιση έχει γίνει τουλάχιστον δύο μήνες πριν. Αυτό εξάλλου διευκρίνισε και η ZARA στο απολογητικό της σημείωμα. Οτι η καμπάνια σχεδιάστηκε τον Ιούλιο και οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν τον Σεπτέμβριο.

Δεν πά’ να ‘πε. Το σύνθημα για τον συναγερμό είχε ήδη δοθεί. Συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έξω από τα καταστήματα, βανδαλισμός των βιτρινών, επιστροφές προϊόντων, οργισμένες έως υβριστικές αναρτήσεις και κήρυξη μποϊκοτάζ στην εταιρεία. Η οποία, τελικά, κατέβασε την καμπάνια, ζητώντας από το κοινό συγγνώμη για την παρανόηση.

Ναι, ξέρω. Είναι τα σύμβολα που μπορεί να λένε πολύ περισσότερα από τις λέξεις. Εδώ όμως προκύπτουν δύο θέματα. Το ένα είναι με ποιες μεθόδους γίνεται, σήμερα, κάτι σύμβολο. Και το άλλο, ότι όσο περισσότερο επικοινωνούμε με σύμβολα, τόσο απομακρυνόμαστε από την «κατανόηση κειμένου».

Η Αννα δεν μένει πια εδώ

Ενα βασικό πρόβλημα ως προς την «κατανόηση κειμένου» προκύπτει επίσης όταν αποκόβουμε ένα «κείμενο» από την εποχή του και προσπαθούμε να το διαβάσουμε με τα «γυαλιά» της σημερινής. Ετσι, τα τελευταία χρόνια, πολλά έργα και λογοτεχνικά κείμενα έχουν μπει στο κρεβάτι του Προκρούστη της πολιτικής ορθότητας για να έρθουν στα μέτρα του «τώρα». Μετά το «Οσα παίρνει ο άνεμος», τον Ναμπόκοφ, την «Κοκκινοσκουφίτσα», ήρθε και η σειρά του Δουμά. Στη νέα κινηματογραφική μεταφορά των «Τριών σωματοφυλάκων» από τον Μαρτέν Μπουρμπουλόν (το δεύτερο μέρος της θα παιχθεί στην Ελλάδα στις αρχές του 2024) ο Πόρθος είναι μπαϊσέξουαλ. Μια σύγχρονη «διόρθωση» στο κείμενο που δεν καταλαβαίνω ακριβώς τι σημαίνει. Μήπως ότι ο Δουμάς ήταν ομοφοβικός;

Διαβάζω επίσης ότι η διεύθυνση νηπιαγωγείου στη Γερμανία που ονομάζεται «Αννα Φρανκ» και το οποίο, μάλιστα, βρίσκεται κοντά στο στρατόπεδο Μπέργκεν – Μπέλσεν, εκεί όπου άφησε την τελευταία του πνοή το κορίτσι που έγινε σύμβολο του Ολοκαυτώματος, προτίθεται να αλλάξει την ονομασία. Δεν βοηθά, λένε, στη συμπεριληπτικότητα. Και ότι στα παιδιά των μεταναστών δεν λέει τίποτα αυτό το όνομα.

Συγγνώμη κιόλας, αλλά αν, για οποιονδήποτε λόγο, δεν «κατανοείς» το «κείμενο» της Ιστορίας, δεν θα αλλάξει η Ιστορία. Θα αλλάξεις εσύ και θα προσπαθήσεις να το καταλάβεις.