Αμφίπολη: Μια νέα ερμηνεία για τον νεκρό της

Πολλά έχουν γραφτεί τα τελευταία δέκα περίπου χρόνια για τα ευρήματα στον λόφο Καστά της Αμφίπολης. Μία ακόμα ερμηνεία, διαφορετική από τις άλλες, ίσως βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση του μυστηρίου σχετικά με τον ένοικο του ανακαλυφθέντος φανταστικού αρχιτεκτονήματος. Φαίνεται ότι η ερμηνεία των παραστάσεων των επιστυλίων θα μπορούσε να βοηθήσει προς την κατεύθυνση αυτή.

Διακεκριμένοι αρχαιολόγοι έχουν κατά καιρούς διατυπώσει τις απόψεις τους σχετικά με τις παραπάνω παραστάσεις, επισημαίνοντας ότι έχουν πιθανόν να κάνουν με αθλητικούς αγώνες. Υπάρχουν έπαθλα (παναθηναϊκός αμφορέας και

τρίποδας) που μαζί με την παρουσία της πτερωτής Νίκης ισχυροποιούν την παραπάνω ερμηνεία.

Σύμφωνα με μία άλλη άποψη κορυφαίου, κατά γενική ομολογία, έλληνα αρχαιολόγου, «οι μορφές και τα σύμβολα που βλέπουμε στα επιστύλια παραπέμπουν όλα στις νίκες του νεκρού… οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στις μεγάλες νίκες του νεκρού».

Κατά την άποψη του ίδιου αρχαιολόγου, ο ένοικος είναι κάποιος στρατηγός του Μ. Αλέξανδρου. Αλλωστε η πλειοψηφία των ερευνητών που ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό καταλήγουν στο ίδιο περίπου συμπέρασμα: ο ένοικος του μνημείου είναι κάποιο σπουδαίο πρόσωπο, δηλαδή κάποιος στρατηγός, πολιτικός ή αριστοκράτης. Ολοι σχεδόν συμφωνούν ότι τα ευρήματα ανήκουν στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα.

Οσον αφορά την άποψη ότι το μνημείο αυτό ανήκει σε κάποιον στρατηγό του Μ. Αλέξανδρου, δεν φαίνεται να συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες, δεδομένου ότι οι παραστάσεις είναι αφιερωμένες στις μεγάλες αθλητικές νίκες του νεκρού. Εξ όσων όμως γνωρίζουμε, οι καθ’ όλα ικανότατοι στρατηγοί του Μ. Αλέξανδρου δεν είχαν νίκες σε μεγάλους αγώνες, στους οποίους μάλλον λόγω ηλικίας δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος, εκτός βέβαια από τα αγωνίσματα του ιπποδρόμου. Στα τελευταία δεν καταγράφεται καμία νίκη από τους στρατηγούς του Μ. Αλέξανδρου την επίμαχη περίοδο.

Σχετικά με τα «σπουδαία πρόσωπα» (στρατηγοί και πολιτικοί) υπάρχουν ενστάσεις. Οι νικητές των πανελλήνιων αγώνων και ιδιαίτερα οι ολυμπιονίκες κατείχαν εξέχουσα και ιδιαίτερα σημαντική θέση στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων, κάτι που θα ζήλευαν πολλοί αρχαίοι στρατηγοί και πολιτικοί:

Οι ολυμπιονίκες είχαν το προνόμιο να γευματίζουν στο Πρυτανείο με δαπάνες της πόλης και να παρακολουθούν τους αγώνες από την πρώτη θέση. Ιδιαίτερα στην Αθήνα οι ολυμπιονίκες γευμάτιζαν στο Πρυτανείο εφ’ όρου ζωής. Μερικούς από τους ολυμπιονίκες τούς θεωρούσαν ήρωες και τους λάτρευαν μετά τον θάνατό τους με θυσίες και σε λίγες περιπτώσεις με θεϊκές τιμές. Μαζί με τους γλύπτες, οι οποίοι κατασκεύασαν τα ωραιότερα έργα τέχνης για τους νικητές των πανελλήνιων αγώνων, οι λυρικοί ποιητές ύμνησαν και αποθανάτισαν τα κατορθώματά τους, έτσι ώστε η δόξα τους να μη χαθεί με τον χρόνο. Επρεπε ο νικητής να παραμείνει εις τους αιώνες αοίδιμος. Η επιστροφή των ολυμπιονικών στην πόλη τους και η λαμπρή υποδοχή που τους επεφύλασσαν οι συμπολίτες τους είναι ένα φαινόμενο μοναδικό στην αθλητική ιστορία του αρχαίου κόσμου.

Ο ολυμπιονίκης Δαμασίας

Το έτος 320 π.Χ. η Αμφίπολη γνωρίζει την πιο μεγάλη ολυμπιακή της δόξα. Ο αθλητής Δαμασίας ο Αμφιπολίτης  αναδεικνύεται ολυμπιονίκης στο πλέον λαμπρό αγώνισμα των Ολυμπιακών Αγώνων, τον στάδιο δρόμο (δρόμος ταχύτητας περίπου 192 μέτρων). Εύλογα τίθεται το ερώτημα: Τι έκανε η Αμφίπολη για τον μεγάλο της αθλητή, ο οποίος έφερε στην πόλη μία τέτοια μεγάλη δόξα; Δεν τον τίμησε;

Οι ελληνικές πόλεις γνώριζαν πολύ καλά ότι ήταν φοβερό να μην τιμηθεί ένας ολυμπιονίκης και να λησμονηθεί η μνήμη του, διότι κάτι τέτοιο το καταδίκαζαν ανθρώπινοι και θεϊκοί νόμοι. Επιστεύετο ότι μία τέτοια πράξη αχαριστίας εστρέφετο πρωτίστως εναντίον των θεών, οι οποίοι υπέφεραν πολύ από την αμέλεια των συμπολιτών του ολυμπιονίκη και δεν θα αργούσαν να τιμωρήσουν τους επιλήσμονες. Αν η Αμφίπολη δεν τιμούσε τον ολυμπιονίκη της, τότε θα είχε προβλήματα με το μαντείο των Δελφών (όπως είχαν άλλες πόλεις), το οποίο δεν θα της έδινε κανένα χρησμό, αν δεν είχε προηγουμένως αποδώσει τις δέουσες τιμές στον μεγάλο της αθλητή. Καθ’ όσον γνωρίζουμε, η Αμφίπολη δεν είχε τέτοια προβλήματα με το μαντείο των Δελφών. Αν πάλι η Αμφίπολη δεν απέδιδε τις τιμές στον μεγάλο της αθλητή, τότε ο αρχαίος ελληνικός κόσμος θα «χαλνούσε» από ειρωνεία. Δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη στα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων για κάτι τέτοιο.

Παράσταση από τα επιστύλια του μνημείου με έναν ταύρο που πλαισιώνεται από μια ανδρική(αριστερά) και μια γυναικεία μορφή.

Είναι βέβαιο ότι ο ολυμπιονίκης Δαμασίας ο Αμφιπολίτης τιμήθηκε από την πόλη του. Μένει να φανεί ποια ήταν η τιμή της πόλης.

Η περίπτωση του ολυμπιονίκη Δαμασία του Αμφιπολίτη είναι ενδιαφέρουσα από την άποψη ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα γι’ αυτόν από τις αρχαίες πηγές, εκτός του ότι νίκησε στους Ολυμπιακούς Αγώνες στον στάδιο δρόμο το έτος 320 π.Χ. (στην 115η Ολυμπιάδα).

Ο αθλητής δεν είχε άλλη νίκη στην Ολυμπία και είναι αμφίβολο αν ξαναπήρε μέρος στους Ολυμπιακούς, σε αντίθεση με μερικούς άλλους αθλητές οι οποίοι συμμετείχαν ξανά και ελάχιστοι απ’ αυτούς νικούσαν. Ο αθλητής δεν φαίνεται να είχε κάποια νίκη στους άλλους πανελλήνιους αγώνες, δηλαδή στα Πύθια, Ισθμια και Νέμεα, όπως πολλοί άλλοι ολυμπιονίκες.

Μετά το έτος 320 π.Χ., έτος της μεγάλης του νίκης, δεν ακούμε τίποτα από τον ίδιο, ούτε από άλλους να αναφέρονται σε αυτόν.

Υποθέτουμε ότι λίγο μετά το 320 π.Χ. ο ολυμπιονίκης δεν πρέπει να ήταν εν ζωή. Είναι πιθανό, και μόνο πιθανό, να έλαβε μέρος την πολυτάραχη εκείνη περίοδο σε κάποια πολεμική επιχείρηση, κατά την οποία έχασε τη ζωή του, ή να χάθηκε σε κάποια ναυμαχία. Αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο, τότε ο μεγάλος αθλητής έγινε ο ήρωας των ηρώων στις καρδιές των συμπολιτών του, εις τρόπον ώστε καμία τιμή να μη θεωρούνταν μεγάλη για τον σπουδαίο τους ολυμπιονίκη.

Η παραπάνω υπόθεση βασίζεται στο γεγονός ότι οι ελληνικές πόλεις δεν έκρυβαν τους ολυμπιονίκες τους στα μετόπισθεν. Τους ανέθεταν πολύ δύσκολες και επικίνδυνες αποστολές. Ιδιαίτερα η Σπάρτη τιμούσε τους ολυμπιονίκες της τοποθετώντας τους στην πρώτη γραμμή της μάχης, μπροστά από τον βασιλιά.

Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι το πέρασμα της Σπάρτης από την Αμφίπολη δεν ήταν χωρίς αποτύπωμα: οι κάτοικοι της Αμφίπολης τιμούσαν ως ήρωα τον σπαρτιάτη στρατηγό Βρασίδα, προς τιμήν του οποίου είχαν διοργανώσει ετήσιους αγώνες, τα Βρασίδεια, που είχαν πιθανόν ως πρότυπό τους τα Βρασίδεια της Σπάρτης, στα οποία συμμετείχαν μόνο Σπαρτιάτες. Οι Αμφιπολίτες δεν περιορίστηκαν στις παραπάνω τιμές για τον Βρασίδα.

Τον αναγόρευσαν οικιστή της πόλης τους, αν και ο πραγματικός οικιστής ήταν ο αθηναίος στρατηγός Αγνων, ο οποίος επέλεξε τη θέση και την ονομασία της πόλης. Οι κάτοικοι της Αμφίπολης όχι μόνο κατεδάφισαν τα κτίσματα που ήταν αφιερωμένα στον Αγνωνα, αλλά εξαφάνισαν οτιδήποτε είχε σχέση με τον στρατηγό και κατ’ επέκταση με τους Αθηναίους.

Οι ζωγραφισμένες παραστάσεις που βρέθηκαν στα επιστύλια δεν είναι παραστάσεις που απλά κοσμούν τον χώρο. Παραπέμπουν σε πραγματικό πρόσωπο, «νικητή μεγάλων αγώνων». Αναμφίβολα, τέτοιος νικητής ήταν ο ολυμπιονίκης Δαμασίας ο Αμφιπολίτης. Η παρουσία της πτερωτής Νίκης, τα έπαθλα, ιδιαίτερα ο τρίποδας που από την ομηρική ακόμη εποχή μέχρι και το τέλος των ελληνικών αγώνων αποτελούσε έπαθλο για τους νικητές, καθώς επίσης η χρονολογία 320 π.Χ. ενισχύουν και ισχυροποιούν την παρούσα ερμηνεία.

Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, μπορεί να υποστηριχθεί η άποψη, χωρίς τον φόβο μεγάλης πλάνης, ότι οι Αμφιπολίτες τίμησαν τον μεγάλο τους ολυμπιονίκη τοποθετώντας τον σε μία περίοπτη θέση, στο απαράμιλλου κάλλους και κομψότητας ταφικό τους μνημείο.

ΤΥΜΒΟΣ ΚΑΣΤΑ: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ

Της Μαίρης Αδαμοπούλου

Καλοκαίρι 2013

Μερίδα του Τύπου της Βόρειας Ελλάδας κάνει λόγο για έναν μοναδικό ταφικό περίβολο που έχει ήδη αρχίσει να ανασκάπτεται στην Αμφίπολη. Ορισμένα μάλιστα από τα δημοσιεύματα συνδέουν το εύρημα με τον Μέγα Αλέξανδρο.

Μάρτιος 2014

Η τότε επικεφαλής της ΚΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Κατερίνα Περιστέρη, προϊδεάζει για τον εντοπισμό ενός σπουδαίου ευρήματος στον τύμβο Καστά με εισήγησή της σε αρχαιολογικό συνέδριο στη Θεσσαλονίκη.

9 Αυγούστου 2014

Εν τω μέσω της ραστώνης των διακοπών έγινε γνωστό ότι έχουν έρθει στο φως δύο μαρμάρινες Σφίγγες. Τρεις μέρες πριν από τον Δεκαπενταύγουστο ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς θέλησε ιδίοις όμμασι να δει το εντυπωσιακό εύρημα. Θα ακολουθήσει το έντονο ενδιαφέρον του διεθνούς Τύπου.

20 Αυγούστου 2014

Αποκαλύπτονται εξ ολοκλήρου οι Σφίγγες από μάρμαρο Θάσου που σώζονται σε ύψος 1,45 μ.

25 Αυγούστου 2014

Αποκαλύπτεται η πρόσοψη του ταφικού μνημείου.

26 Αυγούστου 2014

Μπροστά από την είσοδο εντοπίζεται βοτσαλωτό δάπεδο, που αποτελείται από γεωμετρικά σχήματα, ορθογώνια και τετράγωνα πλαισιωμένα από ρόμβους.

6 Σεπτεμβρίου 2014

Οι δύο Καρυάτιδες από μάρμαρο Θάσου αντικρίζουν ξανά το φως του ήλιου. Το πρόσωπο της μιας μάλιστα σώζεται σχεδόν ακέραιο. Οι δύο γυναικείες μορφές έχουν πλούσια κόμη που πέφτει στους ώμους τους, φορούν χειριδωτό χιτώνα και σκουλαρίκια και διασώζουν ίχνη κόκκινου και μπλε χρώματος. Το δεξί χέρι της μιας και το αριστερό της άλλης ήταν προτεταμένα και ένθετα.

12 Σεπτεμβρίου 2014

Είσοδος στον τρίτο θάλαμο του μνημείου, από υπάρχον άνοιγμα στον τοίχο.

2 Οκτωβρίου 2014

Αποκαλύπτονται τμήματα από μαρμάρινη θύρα, η οποία μιμείται τις αντίστοιχες ξύλινες, καθώς στην επιφάνειά της είναι σκαλισμένες απομιμήσεις κεφαλών καρφιών.

12-16 Οκτωβρίου 2014

Ερχεται στο φως ψηφιδωτό δάπεδο διαστάσεων 4,5 x 3 μ. από μικρά βότσαλα, λευκού, μαύρου, γκριζωπού, μπλε, κόκκινου και κίτρινου χρώματος. Το ψηφιδωτό έχει υποστεί φθορά στο κέντρο, σε σχήμα κύκλου, διαμέτρου 80 εκ. και απεικονίζει την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, με την παρουσία του θεού Ερμή ως ψυχοπομπού.

21 Οκτωβρίου 2014

Εντοπίζεται ακέραιο – με ελάχιστα «τραύματα» στη μύτη – το μαρμάρινο κεφάλι της μιας εκ των Σφιγγών της εισόδου ύψους 60 εκ. Εχει κυματιστούς βοστρύχους, που φέρουν ίχνη κόκκινου χρώματος. Μαζί βρέθηκαν και θραύσματα από τα φτερά της.

31 Οκτωβρίου 2014

Μέσα στις επιχώσεις βρίσκεται το δεύτερο μαρμάρινο θυρόφυλλο σε καλή κατάσταση. Το βάρος του αγγίζει τον 1,5 τόνο.

12 Νοεμβρίου 2014

Σε βάθος 1,60 μ. αποκαλύπτεται στον τελευταίο θάλαμο του ταφικού μνημείου μεγάλος κιβωτιόσχημος τάφος, κατασκευασμένος από πωρόλιθους, διαστάσεων 3,23 x 1,56 μ. και σωζόμενου ύψους 1 μ. Το πραγματικό του ύψος υπολογίζεται σε 1,8 μ. Στο εσωτερικό του είχε τοποθετηθεί ξύλινο φέρετρο. Εντός και εκτός του τάφου βρέθηκε σκελετικό υλικό που ανήκει σε πέντε άτομα – μία γυναίκα άνω των 60 ετών, δύο άνδρες ηλικίας 35 και 45 ετών, εκ των οποίων ο πρώτος έχει δεχθεί επίθεση με αιχμηρό αντικείμενο στον θώρακα και τον αυχένα (τραύματα που αποδείχθηκαν θανατηφόρα), ένα νεογέννητο και ένας ενήλικος απροσδιόριστου φύλου που είχε αποτεφρωθεί – καθώς και οστά ζώων.