Άρης Σφακιανάκης:«Σάπια η Ελλάδα»

Της ΚΛΕΛΙΑΣ ΧΑΡΙΣΗ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΑΡΤΖΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

Η μεγαλύτερη πηγή απ’ όπου μπορεί να αντλήσει υλικό κανείς είναι μονάχα ο εαυτός του, γιατί μονάχα για τον εαυτό του μπορεί να μιλήσει ειλικρινά και με αλήθεια. Γιατί μονάχα τον εαυτό του και ίσως ούτε και αυτόν μπορεί να γνωρίσει κανείς αληθινά… Μ’ ένα τέτοιο εισαγωγικό σημείωμα του Moνταίν θα μπορούσε να μας καλωσορίσει μέσα από τη στέγη που επέλεξε από τα είκοσι τρία του να ζει, τον Κέδρο.

Οι δύο μεγάλοι πυλώνες της ζωής, ο έρωτας και ο θάνατος, μπορούν να είναι η μόνη μορφή έμπνευσης «εναέριας κυκλοφορίας» στο δίκτυο

της γραφής των διηγημάτων του. Ένας «εργένης» που του αρέσουν οι αλλόκοτοι τίτλοι, ενώ επιλέγει ως ψυχαναλυτής κάθε φορά να «ξύνει» την επιφάνεια ενός μυθιστορήματος για να βρει τον κατάλληλο ήρωα, που άλλες φορές μπορεί να είναι σάπιος στο υπόστρωμά του και άλλες… να κρύβει κάτι πολύ ωραίο. Αυτοβιογραφικά, θα λέγαμε, ταξιδεύει με το «διαβατήριο της λογοτεχνίας» ο αγαπημένος συγγραφέας των γυναικών: ο Άρης Σφακιανάκης!

Όσο και να πιστεύει πως η «μοναξιά δεν του ταιριάζει», γιατί αγαπάει τη γυναίκα, το εγωιστικό γονίδιο που φέρει ο καθένας μέσα του δεν τον αφήνει να χορέψει μακροπρόθεσμα τον «χορό των δύο». Τις περισσότερες φορές φεύγει αυτός, από φόβο «μην μπλέξει», ενώ μία μόνο φορά, την ώρα που αποφασίζει να «χτίσει την αιωνιότητα του», αυτή η γυναίκα… τον αφήνει! Γι’ αυτόν τον λόγο, λοιπόν, λέγοντας στον εαυτό του «δεν ήξερες, δεν ρώταγες», επιλέγει να λέει την αλήθεια παρά μόνο γράφοντάς την! Ίσως από τη μία, η υδροχοϊκή του ψυχή με κάποια μικρά παιδικά βιώματα να μην το αντέχει, αλλά από την άλλη πιστεύει ότι το νυμφεύειν είναι μια υψηλού ρίσκου επιλογή.

Για να «νυμφευτείς τη λογοτεχνία» πρέπει να έχεις μεγάλο αναγνωστικό κοινό και να διαβάζεις αρχαίους Έλληνες κλασικούς… Ο Άρης Σφακιανάκης αυτό το έχει καταφέρει… «Μιλώντας με τη φωνή ξένων συγγραφέων στη δική μας γλώσσα πάνω από είκοσι χρόνια» καταδικάζει τη «βαρβαρότητα του νεοέλληνα» που δεν μετέχει στην ελληνική παιδεία διαβάζοντας έναν Σοφοκλή, έναν Ηρόδοτο, έναν Πλάτωνα, έναν Αριστοτέλη, ή έστω κάνοντας μια βόλτα στην Ακρόπολη κρατώντας τα Αττικά του Παυσανία για να την οραματιστεί.
Προτείνει την «απαγόρευση» ως τρικ για την εκπαίδευση, μια και το απέδειξε αναδρομικά η περίοδος της χούντας, όπου διάβαζαν Μαρκήσιο Ντε Σαντ… «Υπέρ ανεγέρσεως», μέσω της συγγραφής και της διήγησης τις γιορτινές αυτές ημέρες, οφείλουμε να μην ξεχνάμε ότι είτε «απασχολώντας» τον εαυτό μας, είτε « διασκεδάζοντας» τον, μαθαίνουμε να «μην μπλέκουμε στη νοσηρότητα» διαβάζοντας!

«Χρειάζεται ένας Ηρακλής…»

Ο Άρης Σφακιανάκης είναι ένας κωμικοτραγικός ήρωας που πρωταγωνιστεί στα κόμικς της ζωής του με εξιλαστήριο θύμα τη διχοστασία των δύο φύλων;

Πιστεύω ακράδαντα αυτό που έλεγε ο Μοντέν στα δοκίμια του: «Η μεγαλύτερη πηγή απ’ όπου μπορεί να αντλήσει υλικό κανείς είναι μονάχα ο εαυτός του, γιατί μονάχα για τον εαυτό του μπορεί να μιλήσει ειλικρινά και με αλήθεια. Γιατί μονάχα τον εαυτό του, και ίσως ούτε και αυτόν, μπορεί να γνωρίσει κανείς αληθινά! Επομένως, γράφω για αυτό για το οποίο μπορώ να μιλήσω με μεγαλύτερη αλήθεια: τον ίδιο μου εαυτό.
Αναφορικά με τη «διχοστασία», η συγγραφή είναι μια μορφή ψυχανάλυσης, το μεγάλο καύσιμο της ζωής είναι για όλους ο έρωτας. Οι δύο μεγάλοι πυλώνες της ζωής είναι ο έρωτας και ο θάνατος. Με ιντριγκάρει ανέκαθεν η σχέση των δύο φύλων. Με τι άλλο θα μπορούσε να ασχοληθεί ένας συγγραφέας; Θα μου πεις: με την οικονομική κρίση…

Τι σημαίνει ήρωας ενός μυθιστορήματος για εσάς; Κάτι που εξιδανικεύουμε προσπαθώντας να το κατακτήσουμε ή κάτι που είναι τόσο οικείο από την άλλη, όπως η αποτύπωση του φθαρτού εαυτού μας; Σε ποιους χαρακτήρες ψάχνει ένας συγγραφέας τους ήρωές του;

Στη δική μου περίπτωση προσπαθώ να δω αυτό που κρύβεται πίσω από την επιφάνεια του ήρωα και του άλλου ανθρώπου, γιατί πάλι για μια σχέση μιλάμε, για τη σχέση του συγγραφέα με τους ήρωές του. Το θέμα είναι να ξύσεις λίγο την επιφάνεια για να δεις τι κρύβεται από πίσω: μπορεί κάτι σάπιο, μπορεί κάτι πολύ ωραίο που φοβάται ν’ αναδειχθεί…

Έχετε πει πως αυτό που θα θέλατε να αλλάξετε είναι το διαβατήριό σας. Παρέα με το «διαβατήριο της λογοτεχνίας» προς τα πού θα θέλατε να ταξιδέψουν τα βιβλία σας;

Ένας συγγραφέας θα ήθελε να διαβαστεί όσο γίνεται περισσότερο. Ποιους συγγραφείς διαβάζουν περισσότερο στην εποχή μας; Αυτούς που γράφουν αγγλοσαξονική λογοτεχνία. Εμείς που ζούμε σε αυτήν τη μικρή κόγχη του πλανήτη είναι δύσκολο να βγούμε παραέξω. Είναι τυχαίο που δεν ασχολείται κανείς με τους Έλληνες συγγραφείς; Γιατί όταν άξιζε ν’ ασχοληθεί κανείς, όπως μ’ έναν Καζαντζάκη, έναν Ελύτη, έναν Σεφέρη, έναν Καβάφη, τότε πραγματικά ασχολήθηκαν! Εδώ προκύπτει το ερώτημα πόσο Έλληνες ή «βάρβαροι», με την έννοια του «μετέχειν» στη γενική παιδεία, είναι οι νεοέλληνες!

Στο διήγημά σας με ραδιοφωνική μεταφορά «Υπέρ ανεγέρσεως», σ’ ένα σημείο λέτε την εξής φράση: «Μία θλίψη μ’ έκανε να πιστέψω ότι είχα πάρει τη ζωή μου λάθος». Τι είναι αυτό που συνδέει το υπέρ ανεγέρσεως με τη σωτηρία της ψυχής;
Ο ήρωας έχει μπλέξει με μια θρησκόληπτη και έκανε τον συνδυασμό στο μυαλό του, του ναού που χτιζόταν με τη σωτηρία της ψυχής. Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να σώσει την ψυχή σου. Πρέπει ίσως κάποτε να θέσουμε το ερώτημα που κάνει όλες τις γυναίκες να φεύγουν τρέχοντας:
«Υπάρχει ψυχή;».

Η αρμονία μέσω της ποίησης και μέσω των προγόνων μας, όπως ο Πυθαγόρας είναι θέματα που απασχολούν τον ήρωα στο «Η μοναξιά δεν μου ταιριάζει». Παρόλο που οι καιροί είναι δύσκολοι για ποιητές στην εποχή μας, «ταιριάζει» η επαναφορά στους μεγάλους μύστες με την ίδρυση ομοίων σχολείων εκείνης της εποχής;

Θα ήταν γραφικότητα τώρα. Όταν έγραψα αυτό το βιβλίο, μόλις είχα γνωρίσει τον κόσμο των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, έναν κόσμο που εμείς οι «νεοέλληνες» αγνοούμε εξαιτίας ενός «καταπληκτικού εκπαιδευτικού συστήματος» που, από τα γενοφάσκια μας, μας κάνει να μισούμε τα αρχαία κείμενα. Ποιος έχει βγει από ένα γυμνάσιο ή ένα λύκειο και δεν έχει νιώσει αποστροφή για ένα αρχαίο κείμενο; Ποιος νεοέλληνας «βάρβαρος», πέρα από το να πάει σε μια Επίδαυρο και να πονέσει η πλάτη του για να δει μια παράσταση του Σοφοκλή, έχει διαβάσει τα Άπαντά του;

Τρία είναι τα στάδια της συγγραφής, όπως έχετε πει: α) ξεκινάει κεραυνοβόλα (η ιδέα της ιστορίας που θα αφηγηθείς μοιάζει με εξ αποκαλύψεως αλήθεια, όπως η πρώτη συνάντηση), β) συνεχίζεται με πάθος (ο συγγραφέας γράφει σε κατάσταση ένθεης μανίας), γ) τελειώνει με πόνο (ο αποχωρισμός από κάτι που γράφεις είναι σαν το τέλος μιας σχέσης, επώδυνος αλλά ανακουφιστικός). Σε ποιο από αυτά τα τρία σας αρέσει να ζείτε περισσότερο και γιατί;

Αυτό που διαφοροποιεί έναν συγγραφέα από έναν άλλο είναι η έκφραση! Ουσιαστικά, ο καθένας εξιστορεί πάντα την ίδια ιστορία: Υπήρχε ένας άντρας και ήρθε μια γυναίκα. Το ίδιο λένε όλοι, η Άννα Καρένινα, η μαντάμ Μποβαρύ. Το θέμα είναι το πώς θα το εκφράσεις και ποια φόρμα θα πάρει το έργο σου. Το τέλος, βέβαια, δεν είναι τίποτε άλλο από μια αρχή ενός άλλου έρωτα… Εξάλλου αυτό είναι που μετράει, η έκπληξη! Φαντάσου να αγαπούσαμε έναν άνθρωπο για πάντα, να κοιμόμασταν και να ξυπνούσαμε μόνο μ’ αυτόν… Η σκέψη και μόνο με τρελαίνει…

Πόσο σκοτεινή μπορεί να είναι μια ξένη καρδιά, ώστε να σε ωθήσει να την αποφύγεις «ο φόβος μην τυχόν μπλέξεις»;
Στη ζωή μου έχω αγαπήσει πολύ. Πάντα «μπλέκεις», ως γνωστόν. Υπάρχουν patterns στη ζωή. Για όλες τις γυναίκες που αγάπησα, έγραψα και από ένα βιβλίο!

«Ου μπλέξεις» ή αλλιώς παρελθέτω απ’ εμού το facebook ετούτο… Είναι το βιβλίο σας αυτό μια συγγραφική αναφώνηση προς τους άλλους ή προς τον καθρέφτη του εαυτού σας; Ποιος είναι, τελικά, ο ήρωας που πρέπει να γλυτώσει; Ο αναγνώστης ή ο ίδιος ο συγγραφέας από αυτό που αυτοβιογραφικά φαίνεται να αφηγείται;

Ο συγγραφέας, δυστυχώς, έμπλεξε! Η παραίνεση αυτή αφορά μάλλον τον «ευφυή αναγνώστη». Όχι πως κανείς μαθαίνει από τα λάθη του άλλου. Το «ου μπλέξεις» μου φάνηκε ως ο ιδανικός τίτλος ενός βιβλίου που ο ήρωας μπλέκει και κάνει πράγματα για μια γυναίκα θέλοντας κατά βάθος να κάνει μια πολύ μεγάλη ανατροπή: να πειστεί ότι μια σχέση μπορεί να κρατήσει παντοτινά. Κάνει αυτή την υπέρβαση: τη βλέπει σαν προοπτική ζωής! Προχωράει, λοιπόν, σε μια σειρά από ενέργειες όπου εκεί που «έχει χτίσει την αιωνιότητά του» εκείνη, τελικά, φεύγει!

Έρωτας… ο χορός του εγωιστικού γονιδίου που κουβαλάμε μέσα μας. Αυτός ο «χορός» που χορεύεται αντικριστά σε ζευγάρια, μήπως είναι ένας αιώνιος «φανταστικός χορός των δύο»;

Εμείς τα δύο φύλα χορεύουμε σαν μαριονέτες κάποιου άλλου που μας έχει «ιππεύσει», του εγωιστικού γονιδίου, αυτού του αγνώστου που φέρουμε μέσα μας, το οποίο έχει μια διαστροφή: την εμμονή με την αιωνιότητα! Δεν θέλει ποτέ να πεθάνει, ζει για ν’ αναπαράγεται. Αυτό, λοιπόν, το εγωιστικό γονίδιο «στήνει» τους χορούς που εμείς οι ίδιοι νομίζουμε ότι χορεύουμε ελεύθερα… Δεν είμαστε τίποτε άλλο από κάποια σώματα που τα «καβαλάει» για λίγα χρόνια ώσπου να τα πετάξει από πάνω του μεταπηδώντας σε άλλα μέσα από γονιδιακές μεταμορφώσεις. Η γειτνίαση με το τέλος μιας σχέσης, το να μη λογαριάζουμε το τέλος αυτό, μας απελευθερώνει από τον καλομασκαρεμένο έρωτα που περιμένει στημένος κάθε φορά στη γωνία να μας «τη φέρει», μην μπορώντας να αντέξει εγωιστικά τη «θνητότητά του»; Είναι πολύ δύσκολο να μη λογαριάζεις το τέλος, όταν αγαπάς. Όταν αγαπάς, φοβάσαι μην έρθει το τέλος, παρόλο που το γνωρίζεις. Όταν δεν αγαπάς, είναι καλοδεχούμενο. Η τρυφερότητα έχω την εντύπωση ότι γεννιέται όταν φθίνει ο πόθος… Όταν κάτι τελειώνει οφείλεις να το αποδέχεσαι, να μη ζεις σ’ έναν κόσμο φανταστικό δίχως ήρωες!

Ποια είναι η πραγματική σχέση του Άρη Σφακιανάκη με την «αυτοβιογραφία της καθημερινότητάς του»; α) Με τη γυναίκα της γράφει την αλήθεια μέσα από τα μυθιστορήματά του, γιατί της αρέσει να τη διαβάζει; Β) Με τον εαυτό του;
Α) Αν έλεγα σε μια γυναίκα την αλήθεια, αυτή θα έφευγε την ίδια στιγμή μακριά μου. Θέλω κάτι τέτοιο; Όχι! Σε αυτήν τη περίπτωση, θα κρατήσω τη γυναίκα και θα διώξω την αλήθεια! Αν ήσουν ψυχαναλυτής μου, θα εκμυστηρευόμουν ότι είμαι δέσμιος των γυναικών εξαιτίας ενός παιδικού τραύματος. Ο πατέρας μου ήταν μεγάλος γυναικάς, ίσως και να είναι ακόμη στα 83 του! Αυτό το παιδικό τραύμα της προσέγγισης του πατέρα διά μέσου του ξεπεράσματος του πατέρα το πληρώνω τώρα. Μια φορά στη ζωή μου μονάχα δοκίμασα να μείνω με γυναίκα, ένα πείραμα που απέτυχε γρήγορα λόγω καθημερινότητας.
Β) Πώς μπορεί να διαχειριστεί κανείς καλά τον εαυτό του, όταν ο εαυτός του τού λέει: «Κοίταξε, είσαι σ’ ένα σπίτι κάπου στον νέο κόσμο, ωραίο δεν λέω, και όχι στο Κολωνάκι, σε ένα ρετιρέ, όπως θα έπρεπε. Από την άλλη, όμως, τι κάνεις εσύ εδώ στην Αθήνα; Εσύ δεν ήσουν που ήθελες πάντα να ταξιδεύεις έχοντας ένα σακίδιο στον ώμο και να περιφέρεσαι; Τι κάνεις εδώ πέρα διαβάζοντας και γράφοντας βιβλία; «Η υδροχοϊκή ψυχή σου αυτό ζητούσε και εσύ την έκλεισες! Ταξιδεύεις μέσα από χειρόγραφα»! Αν σταθεί ποτέ ο εαυτός μου ενάντιά μου, φοβάμαι ότι θα με καταδικάσει!

Το ερώτημα «Δεν ήξερες-δεν ρώταγες» που απευθύνεται προς «νυμφευμένους», προπάντων σε αυτούς που γεύθηκαν τον εργένικο βίο, αλλά και σε όσους αγαπούν τη μεταφυσική ατμόσφαιρα με το κουβάρι της συνωμοσίας να ξετυλίγει τις σελίδες είναι η απάντηση προς τους «νυμφευμένους σύγχρονους πολίτες με τη φεμινίστρια κρίση που εγκυμονεί κινδύνους»;

Κάθε άνθρωπος που ετοιμάζεται να παντρευτεί είναι «υψηλού ρίσκου». Είναι σαν να επιχειρείς να κάνεις bungee jumping από τη γέφυρα Ρίου Αντιρρίου! Μπορεί να κρατήσει το σκοινί, μπορεί όμως και να σπάσει!
Ε, από εκεί κάτω… περιμένουν καρχαρίες!

«Η Ελλάδα σήμερα βιώνει την ακίνητη ατμόσφαιρα μιας αίθουσας ανανήψεως» έχετε πει πολύ στοχευμένα. Ποιος είναι εκείνος ο γιατρός που θα επαναφέρει τον Έλληνα ασθενή στη ζωή;

Ο μόνος γιατρός που μπορεί να επαναφέρει τα πράγματα στη θέση τους είναι ένας ηγέτης, όπως ήταν ο Βενιζέλος, ο Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Μπορεί να έκαναν και κάποια «κακά», είχαν τη δύναμη, όμως, να «παρασύρουν»! Οι πολιτικοί είναι σαν τους συγγραφείς. Για να είσαι καλός, πρέπει να έχεις μεγάλο αναγνωστικό κοινό! Οι σημερινοί πολιτικοί δεν έχουν μεγάλο κοινό. Όντως σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα βαθιά σάπιο κράτος. Εδώ χρειάζεται ένας «Ηρακλής» που θα μπορέσει να κόψει τα κεφάλια της «Λερναίας Ύδρας», τα οποία διαρκώς πληθαίνουν! Και να μην ξεχνάμε ότι ακόμη και ο Ηρακλής είχε τον βοηθό του που, όταν έκοβε τα κεφάλια, αυτός τα έκαιγε με πυρσό! Φαντάσου πόσους βοηθούς πρέπει να έχει ένας σύγχρονος Ηρακλής για να κόψει τη Λερναία Ύδρα της γραφειοκρατίας!

«Εμείς σκοτωνόμασταν και οι πολιτικοί τήραγαν τους σκοπούς τους» γράφει στα «Απομνημονεύματα» ο στρατηγός Μακρυγιάννης. Ποιοι είναι οι καταλληλότεροι «συγγραφείς» για τους αναγνώστες της επανάστασης αυτής της εποχής;
Το Συμπόσιο του Πλάτωνα, η Πολιτεία του Πλάτωνα, το Περί ψυχής του Αριστοτέλη, οι Ιστορίες του Ηρόδοτου, το συγκλονιστικό θρίλερ Κύρου Ανάβασις του Ξενοφώντα… Πόσοι κατάλληλοι συγγραφείς! Αξίζει σήμερα να «σκοτώνεσαι» για να περπατήσεις στο Λεκανοπέδιο έχοντας στο χέρι σου τα Αττικά του Παυσανία, να δεις πώς ήταν η Ακρόπολη με όλα εκείνα τα αμέτρητα αγάλματα… να την οραματιστείς! Το πώς ξεκίνησε και έγινε με κάποιους κλέφτες και αρματολούς το 1821 αυτό που λέγεται «νεοελληνικό κράτος»… μέσα από τα Απομνημονεύματα ενός Μακρυγιάννη… μέσα από έναν Κασομούλη.

Αγαπημένη σας στέγη φαίνεται ν’ αποτελούν οι εκδόσεις «Κέδρος». Τι συμβαίνει με τη στέγη των εκδοτικών οίκων; «Είναι προς αγορά ή προς ενοικίαση» η εμπορική στέγη των ηρώων συγγραφέων, ποιητών και των έργων τους;
Ένα από τα λάθη που έχω κάνει στη ζωή μου είναι ότι δεν υπήρξα ποτέ «ενοικιαστής» εκδοτικών οίκων, αλλά και γενικότερα. Αυτό είναι τεράστιο λάθος και δεν μιλάω, φυσικά, για τα χαράτσια. Το «ν’ αγοράζεις σπίτι» είναι σαν να αγοράζεις ένα κενοτάφιο. Το να «ενοικιάζεις» είναι μαγεία… Αλλάζεις γειτονιές, γνωρίζεις νέα πρόσωπα, νέους περιπτεράδες. Δεν σ’ αρέσει ο τόπος; Τον αλλάζεις αύριο! Το ίδιο συμβαίνει με τους εκδοτικούς οίκους. Επειδή, όμως, λειτουργώ «ιδιοκτησιακά» και όχι με «ενοικιοστάσιο», έχω μείνει εκεί από το πρώτο κιόλας βιβλίο, από τα είκοσι τρία μου!
Ο «Κέδρος» ήταν ο μεγαλύτερος εκδοτικός οίκος τότε. Μην ξεχνάμε ότι έχει στεγάσει τους μεγαλύτερους Έλληνες συγγραφείς της δεκαετίας του ’30: Θεοτοκά, Κοσμά Πολίτη, Άγγελο Τερζάκη… Η εποχή, παρεμπιπτόντως, που γράφουν αυτοί έχει πολύ μεγάλες ομοιότητες με τη σημερινή.

«Γράφετε πάντα κάτι το οποίο θα θέλατε να διαβάσετε. Θέλοντας να έχετε περισσότερο χρόνο για ανάγνωση, σταματήσατε τη μετάφραση. Συγγραφή έργου και μετάφραση συγγραφικού έργου είναι δυο διαφορετικού τύπου… ερωμένες;

Η μετάφραση είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο εργαστήρι για τον συγγραφέα. Εγώ θήτευσα σε αυτό πάνω από είκοσι χρόνια με περισσότερα από είκοσι βιβλία. Είναι μια άλλη «ηδονή» το να μεταφράζεις τον αγαπημένο σου συγγραφέα: προσπαθείς να τον βλέπεις μέσα σου, μιλώντας με τη φωνή του στη δική σου γλώσσα. Αυτό σε κάνει ένα είδος ηθοποιού που πρέπει, όμως, να παίξει πολύ καλά τον ρόλο του στα ελληνικά!

Υφίσταται πιο έντονα στους καλλιτέχνες «ο τρόμος του υπαρξιακού κενού»; Πώς αντιμετωπίζει ένας συγγραφέας τους τρόμους του, τις ανησυχίες του;

Οι άνθρωποι της καθημερινότητας μπορεί να μην προλαβαίνουν ανάμεσα στο γύρισμα του οβελία το Πάσχα και τη γέννηση της γαλοπούλας τα Χριστούγεννα να σκεφτούν το υπαρξιακό τους άλγος. Ένας καλλιτέχνης, όμως, που έχει μια στενή ψυχική επαφή με τον χειμαζόμενο συνάνθρωπό του είναι πιο ευαίσθητος δέκτης και μπορεί πιο εύκολα να πονέσει, αλλά και να «καθαρογράψει» αυτό που ψελλίζει ο κόσμος.

«Γιατί τόσα βάσανα χωρίς τα παιδιά να μαθαίνουν απολύτως τίποτα;» έχετε ισχυριστεί για τη μορφή της παιδείας μας σήμερα. Σχετικά με τα όσα μαθαίνουν τα σημερινά παιδιά από το μέσο που μοιάζει με βατήρα και από το οποίο βουτάς στην πισίνα του κόσμου του Διαδικτύου, σε ποιον κόσμο βουτάνε, τελικά: τον πραγματικό ή τον «φανταστικό»;

Έχω μια κόρη δεκαέξι ετών… Εμείς βγαίναμε και παίζαμε τότε στους δρόμους. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει σήμερα, γιατί αν βγει ένα παιδί στον δρόμο να παίξει, δεν ξέρεις αν θα γυρίσει ή αν κάποιος το έχει κλέψει πουλώντας το όργανό του σ’ ένα ξένο κράτος. Οπότε, αναγκαστικά τα νέα παιδιά, τη «γειτονιά» τη μεταφέρανε στο Διαδίκτυο. Εκεί παίζουν, αυτό είναι η γειτονιά τους, μια εικονική πραγματικότητα που, όμως, είναι η πραγματικότητά τους! Δεν μπορούμε να την αρνηθούμε.
Απλώς εκεί, μπορεί κάποιος να κρυφτεί και να μεταμφιεστεί. Ο κακός λύκος, δηλαδή, την κόρη μου μπορεί εύκολα να την πλανέψει. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι αυτός ο λύκος είναι χειρότερος από εκείνον που περιμένει στη γωνία κάτω από το δέντρο, έξω από το σχολείο της…

Πιστεύετε ότι πρέπει να επινοήσουμε ένα είδος απαγόρευσης, να πούμε, λόγου χάρη, απαγορεύεται στους Έλληνες να διαβάσουν το Συμπόσιο του Πλάτωνα, διότι έτσι ίσως, με την «ηδονή» που προκαλεί η απαγόρευση να «τσιμπήσουν», προκαλώντας τον σπινθηριστή της πολιτικής και εθνικής αναδιοργάνωσης;

Μέσα στη χούντα, όπου υπήρχε απαγόρευση, πολλά βιβλία είχαν γίνει τότε ανάρπαστα, όπως ο Μαρκήσιος ντε Σαντ. Είναι ένα «τρικ» αυτό… Θα μπορούσε να λειτουργήσει πολύ αποδοτικά η απαγόρευση στα σχολεία. Σας βεβαιώνω ότι αν η φιλόλογος μοίραζε στα παιδιά μια λίστα με δέκα βιβλία που δεν πρέπει να διαβάσουν, είναι τα μόνα δέκα βιβλία που θα μάθουν!

Μεταφερόμενοι στο χαρμόσυνο πνεύμα των Χριστουγέννων, ποιο από τα συγγραφικά σας έργα θα χαρίζατε σε αναγνώστη;

Επειδή η κόρη μου γεννήθηκε Χριστούγεννα και το έγραψα και για εκείνη, όντας η γυναίκα της ζωής μου, θα χάριζα το πιο ολοκληρωμένο μέχρι στιγμής βιβλίο μου: «Δεν ήξερες-δεν ρώταγες», αλλά και αγαπώντας τη μετάφραση το «1000q84» του Χαρούκι Μουρακάμι, έναν κόσμο τελείως νέο και διαφορετικό…

••• Η ζωή είναι ωραία… όπως και ο κόσμος των δύο φεγγαριών: των ερωτήσεων και των απαντήσεων μέσω της ανάγνωσης. Δεν νομίζετε ότι θα μπορούσε να είναι ο δρόμος για να βρούμε τα στολίδια που κρύβονται σε εκείνο το δέντρο της ευτυχίας; Χρόνια σας πολλά!