2012: Το φιάσκο της χιλιετίας

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΑΛΙΜΗΣΗ

Τέλος καλό όλα καλά. Έρχεται το 2013, όπως κάθε προηγούμενος χρόνος με τις καθιερωμένες ευχές. Ευτυχώς για κάποιους, αλλά και… δυστυχώς για άλλους, η καταστροφή δεν συντελέστηκε. Εδώ και ημέρες πολλοί καταστροφολόγοι «συγγραφείς» κρύβονται, ενώ τα βιβλία τους ήδη πολτοποιούνται στις χωματερές. Από πού να αρχίσει κανείς… Θα επανέλθουν οι θεοί εξωγήινοι –μάλιστα, κάποιοι έδιναν και συντεταγμένες!–, θα χτυπήσει κομήτης, θα εκραγεί ο Ήλιος, θα ξυπνήσουν κοιμισμένοι δαίμονες, θα προσβληθούμε

από μυστήριες αρρώστιες και διάφορες άλλες γοητευτικές ανοησίες. Δυστυχώς, πολλοί ανά την υφήλιο έπεσαν στις παγίδες των ανεκδίκητων και αυτοκτόνησαν ή ως ζωντανοί έχασαν την αξιοπρέπειά τους…
Αρκετοί αφελείς πούλησαν τα σπίτια τους ή πήραν δάνεια για να γλεντήσουν τις τελευταίες ώρες, αγνοώντας τα παραδείγματα και τις συνέπειες από ανάλογες καταστάσεις στην ιστορία. Αποτέλεσμα αυτής της παράνοιας ήταν να τα οικονομήσουν οι «έξυπνοι», αυτοί δηλαδή που γνώριζαν πώς να παρερμηνεύσουν αρχαίες πηγές και ημερολόγια… Απατεώνες κάθε ράτσας και φιλόδοξοι βασίστηκαν στο πολύκροτο ημερολόγιο των Μάγια που υποτίθεται ότι όριζε την 21η Δεκεμβρίου του 2012 ως το τέλος ή την αρχή μιας καταστροφής.
Ευτυχώς, όμως, που ανάμεσα στη διεθνή επιστημονική κοινότητα βρέθηκαν άνθρωποι για να καθησυχάσουν τα πλήθη, διαβεβαιώνοντας πως τίποτα δεν θα συμβεί και ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Όπως και να ’χει, αυτοί που πίστεψαν έπεσαν στα δύχτια μιας ψεύτικης εσχατολογίας χωρίς αντίκρισμα που σκοπό είχε το κέρδος και τη δημοσιότητα. Δεν ήταν, όμως, η πρώτη φορά που ανακοινώθηκε το τέλος του κόσμου. Εκτός από ιδιώτες -με όλη τη σημασία της λέξεως–, πολλές σέχτες και αιρέσεις ταύτισαν το τέλος της ανθρωπότητας με έναν καθορισμένο και βάναυσο Αρμαγεδδώνα. Διάφοροι ψευδοπροφήτες, θεωρώντας ότι μπορούν να προβλέψουν τα μελλούμενα, κατάφεραν να ασκήσουν έλεγχο στις συνειδήσεις των οπαδών τους και να κατευθύνουν τους εσωτερικούς τους φόβους. Ούτε λίγο ούτε πολύ, η νεομυθολογία του 2012 εξυπηρέτησε στο ακέραιο, ενίοτε με βάναυσο τρόπο, τις ψυχολογικές ανησυχίες και διαστροφές όλων μας.

Τρέλα με… ιστορία
Κάθε αιώνα, σχεδόν κάθε δεκαετία, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, οι άνθρωποι περίμεναν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο το τέλος του κόσμου τους. Και αυτό γιατί είτε το επέβαλαν οι εκάστοτε θρησκευτικές νόρμες είτε γιατί η κοσμοθεωρία των λαών προέβλεπε ένα τέλος. Έτσι, κάθε γενιά όριζε το δικό της τέλος, άσχετα αν στο πέρασμα των αιώνων μεταβαλλόταν ο τρόπος με τον οποίο το ερμήνευαν. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα σαφές διαχρονικό φαινόμενο με ψυχολογικά αίτια.
Ανέκαθεν οι άνθρωποι ακούγανε εσχατολογικές ιστορίες, διάβαζαν σενάρια τρόμου και έβλεπαν θρίλερ, με αποτέλεσμα το είδος μας να είναι επιρρεπές σε κάθε συνωμοσιολογικό σενάριο. Για μια καλύτερη επισκόπηση, πρέπει να έρθουμε στις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όπου ανδρώθηκε για τα καλά η θεωρία του τέλους. Γνωστό και ως το «σύνδρομο της χιλιετίας», η ιδέα της τελικής καταστροφής μπολιάστηκε δυναμικά στις συνειδήσεις των μαζών, ακόμα και μορφωμένων ανθρώπων που ερευνούσαν τις συνωμοσίες. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, είχε καρπωθεί η ιδέα του τέλους των ημερών μέσω μιας τεχνολογικής κατάρρευσης (ηλεκτρονικοί υπολογιστές) ή εξαιτίας μια θρησκευτικής αποκάλυψης, πολλές φορές διαφορετικής από αυτές που παρέδωσε ο Χριστιανισμός ή το Ισλάμ. Σέχτες, όπως οι μάρτυρες του Ιεχωβά προέβλεψαν το τέλος… οκτώ φορές μόνο τα τελευταία 30 χρόνια.
Αυτοί που πίστεψαν στις εσχατολογικές υπερβολές τον περασμένο αιώνα και διαψεύστηκαν στις αρχές του 2000 δεν βρήκαν διέξοδο στις εμμονές τους και βρέθηκαν ξαφνικά μετέωροι. Γι’ αυτό και αναγκάστηκαν οι… απογοητευμένοι να διαιωνίσουν τον μύθο του 2012, ανάγοντάς τον ως τον επόμενο «σταθμό» της καταστροφής. Η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων από ανθρώπους που θέλουν να δαμάσουν το μέλλον.
Το ζήτημα για τους λογικά σκεπτόμενους είναι αν η ανθρωπότητα χειρίστηκε σωστά στο παρελθόν τις διάφορες θεωρίες του τέλους. Η απάντηση είναι δύσκολη, γιατί ταυτόχρονα δύσκολη είναι και η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση. Η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου χαρακτήρα ορίζει και τον τρόπο της αντίδρασης αναλόγως.

Ο πυρετός των Μάγια
Μέσα σε αυτόν τον πυρετό της καστροφολογίας που ζήσαμε τις τελευταίες ημέρες, έγινε φανερό ότι ο κόσμος προσδοκούσε πάντα μια εποχή η οποία θα τον δικαίωνε για τις προηγούμενες δοκιμασίες, ή θα τον έβγαζε από τη μιζέρια του… μια και καλή. Αρκετοί που ασχολήθηκαν με τις θεωρίες των τελευταίων ημερών επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στην εμμονή της ανθρώπινης φύσης, η οποία θέλει να βρίσκεται πάντα στο κέντρο του σύμπαντος και να μη νιώθει ένα απλό πιόνι. Με λίγα λόγια, ο άνθρωπος θέλει να είναι το επίκεντρο των συμπαντικών εξελίξεων και να διαμορφώνει την μοίρα του. Άλλωστε, όλες οι εσχατολογίες και οι ακόλουθες θεωρίες στόχευαν πάντα στην ικανοποίηση της ματαιοδοξίας των πιστών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι αφελείς η μικροαπατεώνες που έδρασαν τα τελευταία χρόνια στο πεδίο της αναζήτησης της «αλήθειας» του ημερολογίου των Μάγια.
Μόνο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000 εκδοθήκαν πάνω απο 80 μελέτες, σοβαρές και μη, που σχετίζονταν με το τέλος του κόσμου, μόνο στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Σε αυτά τα βιβλία, φυσικά, δεν υπολογίζονται τα υπεράριθμα άρθρα και ντοκιμαντέρ. Η συντριπτική πλειονότητα των μελετών αυτών έστρεψε την προσοχή της στο περιβόητο ημερολόγιο των Μάγια. Κυρίως άτομα που δεν ασπάζονταν τις βασικές θεωρίες του μονοθεϊσμού περί χρόνου και τέλους ήταν αυτοί που κυριάρχησαν στη συγγραφή και στην ανάλυση του ημερολογίου. Για τους περισσότερους συγγραφείς, ο χρόνος του Χριστιανισμού η του Ιουδαϊσμού, που είναι γραμμικός δηλαδή με αρχή και τέλος, δεν ίσχυε. Αντιθέτως, το ημερολόγιο των Μάγια θεωρεί την πορεία του χρόνου κυκλική, ότι δηλαδή αρχίζει και τελειώνει άπειρες φορές. Και εκεί είναι που στράφηκαν οι μελέτες σοβαρών ειδικών που δεν ασπάζονταν την κλασική θεώρηση, δυστυχώς, όμως, και τσαρλατάνων… Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η παγκόσμια φρενίτιδα αφορούσε μόνο μη χριστιανούς μουσουλμάνους και Εβραίους.
Δέκα σχεδόν ημέρες μετά την υποτιθέμενη καταστροφή, αυτοί που υποστήριζαν ότι το ημερολόγιο των Μάγια είναι κυκλικό δικαιώθηκαν. Ο ερευνητής Γιώργος Ιωαννίδης στο ενδιαφέρον συλλογικό βιβλίο «2012, τι αλήθεια θα γίνει», είχε διαπιστώσει ότι η αρχαιολογία των Μάγια δεν μιλούσε ποτέ για καταστροφή. Στο βιβλίο αναφέρει ότι οι πιο πολλές ερμηνείες του ημερολογίου μπορεί να έκαναν λόγο, για παράδειγμα, για κάποιο θεό που θα κατέβαινε από τα ουράνια, ωστόσο, άλλες επιγραφές των Μάγια εξιστορούσαν διαφορετικές εκδοχές. Σύμφωνα με τον Γιώργο Ιωαννίδη, οι Μάγια δεν είχαν ένα κοινό σύστημα πεποιθήσεων. Αποτέλεσμα αυτής της πολυγνωμίας ήταν η ασυλλόγιστη και χωρίς μέτρο, πολλές φορές, απόδοση των ευρημάτων από διεθνή κυρίως ΜΜΕ, που χρηματοδοτούσαν τηλεοπτικές καταστροφολογίες. Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο πολλοί αιθεροβάμονες βρήκαν έδαφος και «σέρβιραν» με θράσος ό,τι τους κατέβαινε, γεμίζοντας τραπεζικούς λογαριασμούς και ψυχιατρεία….

Οι κερδοσκόποι
Τα κέρδη από την προπαγάνδα δεν ήταν αμελητέα. Αρκετοί από κάθε μετερίζι αναλώθηκαν στο πώς να ξεγελάσουν τους αφελείς. Η καταστροφολογία, ηθελημένη και μη, έδρασε με επιτυχία. Χαρακτηριστικά, στις ΗΠΑ, ο διάσημος Αμερικανός σκηνοθέτης Στίβεν Σπίλμπεργκ σκηνοθέτησε πριν από δύο χρόνια την ταινία «2012». Η ταινία αφορούσε στο τέλος που θα ερχόταν, ξημερώνοντας 21 Δεκεμβρίου 2012. Και τι δεν έγινε… Η Νέα Υόρκη (που πάντα πληρώνει σκληρό τίμημα στις καταστροφές του σκηνοθέτη) βυθίστηκε στον ωκεανό, το Έβερεστ έγινε… λόφος και, φυσικά, οι πρωταγωνιστές της ταινίας απέφευγαν κάθε βουνό που έπεφτε μπροστά τους. Αυτό σαφέστατα δεν σημαίνει ότι ο –εξαιρετικός ομολογουμένως– σκηνοθέτης, έκρυβε…υποχθόνιες σκοπιμότητες. Όμως, έμμεσα και σε ελάχιστο ποσοστό συνέβαλε στον τρόμο.
Οι Μάγια, αν και εξαφανισμένοι προ πολλού, κυριάρχησαν στον δημόσιο διάλογο και έστρωσαν το έδαφος για εκείνους, πέραν της Έβδομης Τέχνης, που θέλησαν να εκμεταλλευτούν την περίσταση. Εκδότες και συγγραφείς βιβλίων με εξωφρενικές δοξασίες και αυθαίρετα συμπεράσματα, μέχρι κατασκευαστές καταφυγίων, ήταν μερικά από τα επαγγέλματα που θυσαύρησαν τα τελευταία χρόνια του τρόμου. Η επένδυση πάνω στον φόβο δεν άφησε περιθώρια για μέτρο και σύνεση. Λίγο πριν από την επικειμένη καταστροφή βλέπαμε ανθρώπους στην Τουρκία να πηγαίνουν σε ορεινά χωριά της γειτονικής χώρας, που υποτίθεται ότι θα γλύτωναν από τον Αρμαγεδδώνα. Στην Κίνα ομάδες ανθρώπων καλούσαν τους συμπολίτες τους να δώσουν όλα τους τα υπάρχοντα και να αυτοκτονήσουν.
Άλλοι, στη Ρωσία ετοίμαζαν ολονύχτια πάρτι κρατώντας μέχρι τέλους τον αμετανόητο νεοπλουτισμό τους. Στις ΗΠΑ οικογένειες αγόρασαν ή έχτισαν αντιπυρηνικά καταφύγια δίνοντας πακτωλό χρημάτων στους κατασκευαστές. Σε μια περίπτωση, μια τριμελής οικογένεια αγόρασε σιλό (υπόγεια βάση) πυρηνικού πυραύλου που ήταν προς πώληση από την πολεμική αεροπορία. Εκείνοι που οργάνωναν αυτές τις εκδηλώσεις φαίνεται πως… κάτι γνώριζαν και χρέωναν τους φοβισμένους, αφού κατ’ αυτούς, με θαυματουργό τρόπο μετά την καταστροφή, τα χρήματα θα είχαν αντίκρισμα!
Χιλιάδες δολάρια κόστισαν ειδικά χαλύβδινα καταφύγια και σε άλλα μέρη της υφηλίου που μετά βίας χωρούσαν τρία άτομα. Η ειρωνεία είναι ότι οι ιθαγενείς στην Κεντρική Αμερική, που κατά κάποιον τρόπο συνεχίζουν μέχρι σήμερα ορισμένες από τις παγανιστικές τελετές των Μάγια, διαβεβαίωναν ότι καμία καταστροφή δεν θα επέλθει! Παρ’ όλα αυτά, η ζημιά έγινε σε διεθνές επίπεδο και μάλλον θα πάρει καιρό στα διάφορα θύματα και θύτες να συνειδητοποιήσουν τι έκαναν.

Το πάθημα θα γίνει μάθημα;
Άραγε, η μέχρι τώρα εμπειρία της ανθρωπότητας σε σχέση με τις καταστροφολογικές θεωρίες θα μπορέσει να τη βοηθήσει ώστε να μην ξαναβρεθεί μπροστά σε άλλο ένα 2012; Ως απάντηση μπορεί να προταθεί ότι αυτό έγκειται στη συνείδηση του καθενός και στο επίπεδο στο οποίο έχει αυτογνωσία. Πώς θα καταπολεμηθούν οι ασυνείδητοι; Κυρίως με τη συλλογική αντιμετώπιση, φυσικά όχι της πολυγνωμίας, αλλά της αυθεραισίας. Με μπροστάρηδες την οικογένεια και το σχολείο πρέπει να διαπλάθουν πολίτες που θα αποκρούουν φαινόμενα σαν αυτά που προηγήθηκαν της 21ης Δεκεμβρίου.
Χρειάζεται μια εναλλακτική θεώρηση των πραγμάτων που θα στηρίζεται στον διάλογο, τη συζήτηση και τη διαφωνία, διεκδικώντας αποκλειστικά την ουσία των πραγμάτων. Από την άλλη πλευρά, η διεθνής κοινότητα πρέπει να αλλάξει νοοτροπία σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση σεχτών και ψευδοπροφητών που κατά καιρούς έχουν επενδύσει στον φόβο και στην απελπισία αφελών ψυχών. Δεν είναι λίγες οι φορές που άνθρωποι έδωσαν το βιος και την αξιοπρέπειά τους σε αλητήριους και κανένας δεν μπόρεσε να τους βοηθήσει να αλλάξουν κατεύθυνση. Και αυτό γιατί πάντα προβαλλόταν –και, δυστυχώς, μέχρι σήμερα– η δικαιολογία της ελευθερίας κινήσεων και λόγου και ας λειτουργούσε πολλές φορές εις βάρος των κοινωνιών.
Δεν χρειάζεται, λοιπόν, κάποιο ημερολόγιο ή ψευδοπροφήτης να ορίσει το μέλλον. Τη μοίρα τους τη διαμορφώνουν οι άνθρωποι με τις καθημερινές τους αποφάσεις και πράξεις. Το τέλος κάποτε θα έρθει, είτε το θέλουμε είτε όχι. Μέχρι τότε, ας διαφυλάξουμε ό,τι έχουμε πολύτιμο και αυτό είναι ο πλανήτης μας. Ας αφήσουμε τους τσαρλατάνους να πορεύονται προς τον γκρεμό και οι υπόλοιποι να συνεχίσουμε προς την οδό των ονείρων.