Ζήτημα τιμής

Η αξία που δίνουμε στην γνώμη  που έχουν οι άλλοι για μας, στο βλέμμα μας, στον τρόπο που μας κοιτάζουν ή μας προσπερνούν αδιάφοροι, συχνότατα έχει να κάνει με την υπόσταση  και το κύρος μας.  Ενώ για παράδειγμα στη δική μας εποχή και μέσα στα δημοκρατικά ήθη, η οιαδήποτε βλάβη μας – προσβολή, ξυλοδαρμός, μαχαίρωμα, ταπείνωση, ηθική βλάβη, συκοφαντία – κατά κανόνα καταλήγει στο δικαστήριο, σε άλλες εποχές, πιο ένδοξες από τη δική μας, το ένστικτο της ανταπόδοσης σκηνοθετούσε αυτομάτως το  άκρο άωτο του αγώνα

Κατά περίεργο τρόπο, όταν ο Περικλής δέχτηκε έναν κόλαφο από κάποιον Αθηναίο πολίτη, όχι μόνο δεν ανταπέδωσε το χτύπημα, αλλά οδήγησε τον άνθρωπο που ήρξατο χειρών αδίκων  με συνοδεία στο σπίτι του. Αυτό δήλωνε την ανωτερότητα των δημοκρατικών ηθών, συνάμα όμως και την άποψη των Αθηναίων περί τιμής. Ο Σωκράτης για παράδειγμα, καθώς σεργιανούσε στην αγορά και έπιανε κουβέντα με τον οιοδήποτε, συχνά δεχόταν προσβολές και δη χτυπήματα, αλλά ουδέποτε επιχείρησε να ανταποδώσει μπουνιές και κλωτσιές, απλώς απάντησε:  «Αν με είχε κλοτσήσει ένας γάιδαρος, θα τον πήγαινα τάχα στο δικαστήριο;»

Γενικά οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, παρότι ήταν σωστοί ήρωες, δεν γνώριζαν τα περί ιπποτικής τέχνης. Αναφέρεται ότι παρότι ένας φύλαρχος των Τευτόνων προκάλεσε τον Μάριο σε μονομαχία, ο ήρωας του διεμήνυσε ότι «μπορεί να κρεμαστεί αν έχει βαρεθεί τη ζωή του», πάντως του πρόσφερε έναν απόμαχο μονομάχο με τον οποίο αν ήθελε θα μπορούσε να χτυπηθεί. Το πάταξον μεν, άκουσον δε του Θεμιστοκλή προς τον Ευρυβιάδη είναι μια ακόμη επαλήθευση  και απόσταση από τα πολεμικά ήθη. Ωστόσο το δίκαιο της πυγμής, η ιπποτική τιμή και ακόμη η τιμή της πυγμής ίσχυσαν κατά τον Μεσαίωνα και κατοπινότερα.

Ο Ντοστογιέφσκι έλεγε με ρώσικο χιούμορ ότι η μονομαχία (την οποία οι Ρώσοι είχαν παραλάβει από τους Γάλλους, και δη το στράτευμα του Ναπολέοντα) ουσιαστικά δεν ήταν στρατιωτική συμπεριφορά, αλλά «μεταφραστικό πρόβλημα»! Όντως εξαιτίας αυτού του μεταφραστικού προβλήματος άφησε  την τελευταία του πνοή ο Πούσκιν. Γενικά οι μονομαχίες που σκηνοθετούνται μέσα στα ντοστογιεφσκικά και τολστοϊκά μυθιστορήματα είναι σκοπίμως αποτυχημένες και άνευ γοήτρου.

Ο ξένος (μετανάστης, λαθρόβιος, λαθρεπιβάτης) είναι ο άνθρωπος που δεν υποστηρίζει καθεστώς τιμής, δεν μονομαχεί, δεν είναι σε θέση να υποτιμήσει τον αντίπαλο ή να φέρει σε πέρας τη αντιδικία. Γενικά δεν αντιμετωπίζει ζήτημα αντιδικίας, μονομαχίας, ιπποτικής τιμής. Είναι ο άνθρωπος χωρίς ταυτότητα, χωρίς υπογραφή, άγνωστος, ξένος, άνευ δεδηλωμένων ηθών και πολεμικών προθέσεων. Ο κανένας που αργά ή γρήγορα θα κρούσει την πόρτα μας.