Προδημοσίευση από το νέο βιβλίο του Γιώργου Ρωμαίου

Στην παρουσίαση θα μιλήσουν:

Αναστάσιος Γιαννίτσης, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Νικηφόρος Διαμαντούρος, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής (2003-2013)

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

Θα συντονίζει ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας.

Προδημοσίευση από το βιβλίο:

Η πρώτη αυτοκαταστροφική ενέργεια της κυβέρνησης της ΝΔ το 2004 ήταν η επίσημη αμφισβήτηση των δημοσιονομικών στοιχείων της προηγούμενης κυβέρνησης, δηλαδή των αριθμών

με τους οποίους η Ελλάδα είχε καταφέρει να ενταχθεί στην ευρωζώνη. Επρόκειτο για μια πρωτοβουλία με μικροπολιτικά κίνητρα, που έπληξε καίρια το κύρος της χώρας στην ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την κατηγορία της κυβέρνησης Καραμανλή κατά της προηγούμενης κυβέρνησης και αποφάσισε να διεξάγει έρευνα.
Τον Ιούλιο του 2004, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μετά από εισήγηση της Επιτροπής, αποφάνθηκε ότι το ελληνικό έλλειμμα περνούσε τα όρια του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης και συνέστησε τη διόρθωσή του. Ο τελικός υπολογισμός ανέβασε το έλλειμμα για το 2003 στο 5,7% και για το 2004 στο 7,5%. Η ζητηθείσα διόρθωση αφορούσε κυρίως τις δαπάνες στον χρόνο πληρωμής. Με την αναθεώρηση οι δαπάνες καταγράφηκαν στον χρόνο της παραγγελίας! Με την απογραφή, η εξόφληση των προ του 2004 οικονομικών δεσμεύσεων από την κυβέρνηση της ΝΔ δεν θα βάρυνε τους δικούς της προϋπολογισμούς – έτσι θα αποκτούσε μεγαλύτερο περιθώριο δαπανών χωρίς να αυξήσει το έλλειμμα. Μετά την αποστολή των νέων στοιχείων στις Βρυξέλλες, η Ελλάδα τέθηκε υπό επιτήρηση. Από τον ευρωπαϊκό Τύπο μεταδιδόταν το μήνυμα πως η Ελλάδα είχε «εισέλθει με πλαστά στοιχεία στην ευρωζώνη». Ήταν άδικη η κατηγορία διότι ακόμα και μετά την αναθεώρηση το έλλειμμα του έτους 1999 ανέβηκε μόλις στο 3,1% από το 2,5% του ΑΕΠ το οποίο είχε καταθέσει η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ενώ από την ιστοσελίδα της Eurostat προκύπτει πως τρεις χώρες είχαν επίσης γίνει δεκτές στην ευρωζώνη, την ίδια χρονιά, με υψηλότερο έλλειμμα: η Ισπανία με 3,3%, η Πορτογαλία με 3,4% και η Γαλλία με 3,3%. Μερικά χρόνια αργότερα, το 2009, ο εκπρόσωπος Τύπου της ΝΔ (με νέο πρόεδρο τον Αντ. Σαμαρά) αμφισβήτησε έντονα την απογραφή του 2004, χαρακτηρίζοντάς την «καταστροφική για την χώρα».
Από το 2004 μέχρι το 2007 η κυβέρνηση της ΝΔ ακολούθησε την πολιτική της «ήπιας προσαρμογής» για τη μείωση ελλείμματος. Το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης μειώθηκε και το Συμβούλιο του Ecofin αποφάσισε τον Ιούνιο του 2007 την άρση της επιτήρησης. Από τότε «δόθηκε περισσότερη έμφαση στο “ήπια” και λιγότερο στο “προσαρμογή”» θα γράψει ο τότε υπουργός Οικονομικών Γ. Αλογοσκούφης στο βιβλίο του Η Ελλάδα μετά την κρίση. Ενώ την περίοδο 2004-2008 είχε σημειωθεί υψηλός ρυθμός ανάπτυξης και αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ από το 81,3% στο 84,5% του μέσου όρου της ΕΕ, με ταυτόχρονη αύξηση των πραγματικών μισθών και μείωση της ανεργίας από το 10,5% του 2004 στο 7,7% το 2008, το ετήσιο έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου έφτασε κατά μέσο όρο στο 8,4%, κάτι που αποδείκνυε ότι η ανάπτυξη δεν συμβάδιζε με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Το έλλειμμα αυτό θα καλυπτόταν από τον δανεισμό.
Παρατηρεί ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Οικονομικών Π. Καζάκος στο βιβλίο του Από τον ατελή εκσυγχρονισμό στην κρίση: «Οι ρυθμοί μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας ως το 2007 παρέμειναν υψηλοί εξαιτίας της οικοδομικής δραστηριότητας, του ιδιωτικού δανεισμού, που τροφοδότησε τη ζήτηση, των ευκαιριών που πρόσφερε η είσοδος των μεταναστών και των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης». Και προσθέτει: «Επρόκειτο για ένα “αναπτυξιακό μοντέλο” με ημερομηνία λήξης».
Η αύξηση του ελλείμματος στο ισοζύγιο πληρωμών ήταν ένα σοβαρό μήνυμα κινδύνου. Η κυβέρνηση Καραμανλή, όμως, δεν ανησυχούσε. Οι ξένες τράπεζες δάνειζαν εύκολα. Μέχρι το 2007 το ελληνικό κράτος δανειζόταν με επιτόκιο υψηλότερο μόλις κατά 0,2% ή 0,3% του γερμανικού. Ανάλογα ελκυστικό ήταν και το επιτόκιο για τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες. Ένας φαύλος κύκλος είχε ανοίξει. Η κυβέρνηση δανειζόταν για να καλύψει τις αυξημένες δαπάνες του πελατειακού κράτους και οι επιχειρήσεις δανείζονταν για να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση. Ο υπέρμετρος δανεισμός του κράτους από το εξωτερικό εξυπηρετούσε τις ανάγκες συνεχούς μεγέθυνσης του δημοσίου, που προέκυπταν από τους νέους δρόμους.
Η αδρανοποίηση της κυβέρνησης Καραμανλή και η εντεινόμενη αίσθηση μιας επικείμενης εκλογικής συντριβής οδήγησαν στην παράλυση του κράτους και σε αθρόα εκπλήρωση πελατειακών αιτημάτων με βασικό στόχο να σταματήσει η απότομη δημοσκοπική πτώση του κυβερνώντος κόμματος. Σε ένα οικονομικό έτος κατά τη διάρκεια του οποίου τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη ακολουθούσαν λόγω της κρίσης προσεκτική οικονομική πολιτική, η Ελλάδα κατόρθωσε να επιδεινώσει όλα τα δημοσιονομικά της μεγέθη. Οι πρωτογενείς δαπάνες αυξήθηκαν κατά 20% και πλησίασαν τα 60 δις ευρώ. Μάλιστα, ήταν διπλάσιες σε σύγκριση με το 2003, προτού να αναλάβει τα ηνία της εξουσίας ο Κ. Καραμανλής.
Ακόμα, τα φορολογικά έσοδα του 2009 υπέστησαν καθίζησης: 2,3 δις ευρώ σε σχέση με το 2008, κυρίως λόγω της μη καταβολής του ΦΠΑ και της μειωμένης φορολογίας των επιχειρήσεων κατά μισό δις ευρώ. Επιπλέον, την ίδια περίοδο πραγματοποιήθηκαν νέα δάνεια 2,5 δις ευρώ για εξοπλισμούς, οι τράπεζες ενισχύθηκαν με άλλα 5,5 δις ευρώ ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία εκταμίευσαν περίπου δύο δις ευρώ από τα αποθεματικά τους. Τη διετία 2008-2009 προστέθηκαν στο δημόσιο χρέος 57 δις ευρώ. Από το 105% του ΑΕΠ, το δημόσιο χρέος ανήλθε το 2007 στο 126,8% του ΑΕΠ: διπλάσιο του ορίου που προέβλεπε το Σύμφωνο Σταθερότητας. Το 2004 το δημόσιο χρέος βρισκόταν στο 95,4% του ΑΕΠ. Στα έξι χρόνια της ΝΔ αυξήθηκε κατά 34 μονάδες. Σε ποσά δισεκατομμυρίων ευρώ, η ΝΔ παρέλαβε το 2004 χρέος 168 δις και παρέδωσε το 2009 χρέος 299,7 δις. Από το 2004 μέχρι το 2009 οι επενδύσεις μειώθηκαν κατά 27%, αλλά οι καταναλωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 40%, λόγω της αύξησης των μισθών του δημοσίου κατά 12,4% δις ευρώ (2,5% του ΑΕΠ) και του άφθονου χρήματος που πρόσφεραν οι τράπεζες. Δημιουργήθηκαν έτσι δεκάδες δις «κόκκινα δελτία», που οδήγησαν τις τράπεζες στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και σε πλήρη αδυναμία να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία.
«Έως το τέλος του πρώτου έτους της δεύτερης θητείας της η κυβέρνηση Καραμανλή έπλεε πλέον στα αχαρτογράφητα ύδατα της διεθνούς οικονομικής κρίσης με την επισφαλή κυβερνητική πλειοψηφία. Μια Βουλή η οποία δεν ήταν έτοιμη για την πρόκληση, ήταν αντιμέτωπη με περιστάσεις που απαιτούσαν τόσο μια αποφασιστική κυβέρνηση όσο και μια υπεύθυνη αντιπολίτευση. Αυξανόμενα δημοσιονομικά ελλείμματα και συνδικαλιστικές χρεοκοπημένων δημοσίων επιχειρήσεων ταλάνιζαν το κράτος. Αντί η κυβέρνηση Καραμανλή να αξιοποιήσει τη νέα εντολή για να λάβει όπως είχε υποσχεθεί δημοσιονομικά μέτρα, διαβεβαίωνε δια του υπουργού Οικονομικών Γιώργου Αλογοσκούφη ότι “οι επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης θα είναι περιοριστικές”)» (Θάνος Μ. Βερέμης, Ιωάννης Σ. Κολιόπουλος Νεότερη Ελλάδα. Μια ιστορία από το 1821).
Στο βιβλίο του Σώζεται ο Τιτανικός; ο πρώην υπουργός Οικονομικών Ν. Χριστοδουλάκης παρατηρεί: «Το 2008 το δημόσιο χρέος, για πρώτη φορά μετά την ένταξη στην ΟΝΕ, αρχίζει να αυξάνει και πάλι έντονα ως ποσοστό το ΑΕΠ (…) Τη δανειακή έκρηξη του 2008 την ακολούθησε μια ακόμα ισχυρότερη το 2009. Η πολιτική που εφαρμόστηκε εκείνη την εκλογική χρονιά όχι μόνο δεν επιχείρησε να συμμαζέψει τον εκτροχιασμό του δημοσιονομικού και του εξωτερικού ελλείμματος, αλλά τον τροφοδότησε κιόλας με μια ακόμα πιο σπάταλη πολιτική, σαν να έριχνε βενζίνη σε φωτιά». Ως αποτέλεσμα, το δημοσιονομικό έλλειμμα –η αποκάλυψη του οποίου στα τέλη του 2009 θα αποτελούσε τη σπίθα που άναψε τη φωτιά της ελληνικής κρίσης- άρχισε την ανοδική του πορεία για να φτάσει τον Οκτώβριο 2009 στο 12,7%.
Εν συνεχεία, στην επιτάχυνση της πορείας της χώρας προς τη δημοσιονομική εκτροπή συνέβαλε καθοριστικά η αμήχανη και ανέτοιμη, όπως αποδείχθηκε, κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, που διαδέχθηκε την καταστροφική πενταετία της ΝΔ. Ο νέος πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησής του επέδειξαν εξαιρετικά αργά αντανακλαστικά και λανθασμένο πολιτικό αισθητήριο. Στις συναντήσεις του με τους ευρωπαίους εταίρους, ο νέος υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου χρησιμοποίησε τη διπλή στρατηγική που είχαν χρησιμοποιήσει στο παρελθόν αρκετοί Έλληνες υπουργοί Οικονομικών: απόδοση ευθυνών στην προηγούμενη κυβέρνηση και προσπάθεια να κερδηθεί χρόνος. Όμως αυτή τη φορά τα δεδομένα ήταν διαφορετικά. Υπό το βαρύ και ασταθές κλίμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο πρόεδρος του Ecofin δήλωσε τον Οκτώβριο του 2009 πως «το παιχνίδι τελείωσε» (“the game is over”). Ο αποδέκτης της δήλωσης ήταν η νέα ελληνική κυβέρνηση.
Ένα σχεδόν χρόνο αργότερα, τον Νοέμβριο του 2010 –και ενώ η Ελλάδα είχε ήδη εισέλθει στη δραματική περίοδο των μνημονίων- , η Eurostat προχώρησε σε αναθεώρηση των ελληνικών ελλειμμάτων των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με τα νέα στοιχεία το έλλειμμα του 2006 τοποθετήθηκε στο 5,7% του ΑΕΠ (12,1 δις ευρώ), του 2007 στο 6,4% του ΑΕΠ (14,4 δις ευρώ), του 2008 στο 9,4% του ΑΕΠ (22,3 δις ευρώ) και του 2009 στο 15,4% του ΑΕΠ (36,1 δις ευρώ). Αντίστοιχα αναθεωρήθηκε προς τα πάνω και το χρέος, με το χρέος του 2009 στο 126,8% του ΑΕΠ, κάτι που αντιστοιχεί σε 298 δις ευρώ.
Το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημοσίου χρέους δεν ήταν εξαρχής συγκρίσιμο με τα αντίστοιχα ελλείμματα των χωρών του Νότου. Χαρακτηριστικό της ελληνικής «ιδιαιτερότητας» είναι το απίστευτα υψηλό επιτόκιο δανεισμού, το οποίο έφτασε το 2012 στο 32,53%.