Όταν η ψυχή επηρεάζει και το δέρμα

Η ευαισθησία αυτή είναι επίσης και η ατυχία του να εκφράζονται μέσω του δέρματος ψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές καταστάσεις.

Το δέρμα επικοινωνεί αμφίδρομα και άμεσα με το περιβάλλον. Έτσι ο φόβος, το άγχος και η ντροπή εκφράζονται με ερυθρότητα, ανόρθωση των τριχών ή ψυχρότητα.

Επίσης το δέρμα, επειδή το βλέπουμε και το ακουμπάμε, κάθε διαταραχή του γίνεται αντιληπτή προκαλώντας ψυχολογικές αντιδράσεις όπως: κοινωνικό φόβο, ανησυχία, μελαγχολία, δυσφορία.

Επίσης η ψυχική διαταραχή επιλέγει πολλές φορές το δέρμα για να εκφραστεί από τον ασθενή όπως αυτοκαταστροφικές τάσεις,

Η λειτουργία του δέρματος κατά την ανάπτυξη

Η πρώιμη δερματική, απτική εμπειρία έχει ανυπολόγιστη σημασία στην ανάπτυξη ψυχολογική και σωματική.

Το δέρμα είναι ένα από τα κανάλια επικοινωνίας ανάμεσα στο βρέφος και τον πρωτογενή φροντιστή του μέσω του οποίου ρυθμίζει το άγχος. Αν η ρύθμιση άγχους δεν ελέγχεται τέλεια πριν από την ηλικία στην οποία αναπτύσσεται η ομιλία, η ικανότητα αποφόρτισης του άγχους μέσω φαντασίας, παιχνιδιού μπλοκάρει και η αποφόρτιση αυτή συνεχίζεται μέσω σωματικών οδών. Έχουμε εμφάνιση δερματικών συμπτωμάτων λόγω ψυχικών καταστάσεων.

Οι δερματικές αντιλήψεις από το περιβάλλον και από την αυτο-εξερεύνηση μεταξύ πρώτου και τέταρτου έτους της ζωής είναι κυρίαρχοι οργανωτές της εικόνας του σώματος.

Οι ψυχολογικές ενοχλήσεις έχουν στόχο το δέρμα; Ναι, αφού 40% των ασθενών που προσέρχονται στο ιατρείο του δερματολόγου παρουσιάζουν κάποια μορφή ήπιας ψυχολογικής διαταραχής.

Η φυσιολογία του δέρματος επηρεάζεται με αποτέλεσμα να προκαλείται αυξημένη έκκριση ιδρώτα, έντονο ερύθημα στο πρόσωπο, έξαρση ακμής, εμφάνιση έρπη και ακόμη και παροδική τριχόπτωση. Πολύ πιθανό να εμφανιστεί εντοπισμένος έντονος κνησμός στη ράχη, κνήμες σ’ όλο τον κορμό.

Η ψυχολογική σημασία του δέρματος

Το δέρμα, ως όργανο αισθητήριο της αφής, θερμοκρασίας, πόνου, ερωτογόνος ζώνης, έχει μεγάλη σημασία σε όλες τις ηλικίες. Είναι όργανο συναισθηματικής έκφρασης και τόπος αποφόρτισης (εκτόνωσης άγχους).

Τα νεογέννητα απαιτούν το ερέθισμα του χαϊδέματος. Το χάδι ευνοεί την συναισθηματική ανάπτυξη (Πειράματα έδειξαν ότι εκείνα τα νεογέννητα που είχαν περισσότερα χάδια, αναπτύσσονταν και μάθαιναν γρηγορότερα).

Η υφή του δέρματος όπως το χρώμα έχουν πολιτιστικό και κοινωνικό νόημα. Διαταραχές στο δέρμα φέρουν μαζί τους μια δυσανάλογα βαριά ψυχολογική τιμωρία.

Ποιοι είναι οι συναισθηματικοί παράγοντες που προκαλούν ασθένειες στο δέρμα και με ποιο τρόπο;

Μια σημαντική πλευρά του θέματος είναι ο τρόπος με τον οποίο συναισθηματικές αντιδράσεις ή ψυχιατρικές διαταραχές πυροδοτούν ή επιδεινώνουν δερματικές ασθένειες ή ακόμη και επηρεάζουν την έκβαση μιας θεραπείας.

Ένα παράδειγμα της πρώτης περίπτωσης είναι η δερματίτιδα στα χέρια που προκαλείται από ιεροτελεστίες πλυσίματος των χεριών (συνεχές πλύσιμο χεριών) που ακολουθούν όσο παρουσιάζουν παθολογικές εμμονές. Λιγότερο προφανή παραδείγματα και ο ρόλος των διαταραγμένων σχέσεων παιδιών – γονιών στο αθεράπευτο σχεδόν ατοπικό έκζεμα ή πυροδότηση άλλων μορφών δερματίτιδας από το άγχος και ο τρόπος με το οποίο η επιτυχία της θεραπείας των μυρμηγκιών μπορεί να εξαρτηθεί από τις ιδιομορφίες της προσωπικότητας του ασθενούς (αυθυποβολή).

Αυτές επηρεάζονται ή εκλύονται από παράγοντες που ανήκουν στην ψυχική σφαίρα (stress). Άλλες λόγω της χρονιότητας τους ή του αισθητικού προβλήματος επηρεάζουν την ψυχική υγεία του ασθενούς (πχ. Λεύκη, ψωρίαση). Επίσης άλλες φορές ενώ δεν υπάρχει πραγματική δερματική νόσος, ψυχιατρικές παθήσεις οδηγούν τον ασθενή να προκαλεί βλάβες στο δέρμα του.

Ο δερματολόγος με ειδικές γνώσεις προετοιμάζει τον ασθενή του ώστε να δεχθεί ψυχολογική εξέταση με στόχο την ενίσχυση της διαγνωστικής και θεραπευτικής προσέγγισής του.

Σήμερα η γνώση μας γύρω από τους ψυχοδυναμικούς και περιφερειακούς μηχανισμούς που εμπλέκονται είναι υποτυπώδης. Το νέο θέμα της ψυχονευροανοσολογίας μπορεί να προσθέσει πολλά.

Πολλές καταστάσεις σχηματίζουν ομάδες που η μία σκιάζει διαδοχικά την επόμενη.

Ένα τέτοιο φάσμα καλύπτει περιπτώσεις από το φυσιολογικό άγχος μέχρι και παραμορφωτικές δερματίτιδες περνώντας από την ανάλογα μεγάλη ανησυχία για απλά ψεγάδια/κηλίδες σε διαταραχές της εικόνας του σώματος που οδηγούν τον ασθενή σε έμμονες ιδέες σχετικά με το δέρμα του.

Συμπτώματα όπως κνησμός, που χειροτερεύει κάτω από το στρες, υπερβολική εφίδρωση, επακόλουθο άγχους είναι μόνιμα διερευνώντας χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ασθενούς.

Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι είναι αναγκαία και η ψυχολογική προσέγγιση του ασθενή από τους δερματολόγους ώστε να γίνει εισαγωγή της ψυχολογικής διάστασης του αντικειμένου της.

Αλληλεπιδράσεις συμπεριφοράς ανοσοποιητικού

Μεταβολές ανοσοποίησης έχουν παρατηρηθεί ως επακόλουθο διάστασης μεταξύ συζύγων στο διαζύγιο. Μεταβολές στην ανοσοποιητική λειτουργία μπορεί να προκύψουν λόγω σχολικών εξετάσεων.

Η βραδεία επούλωση τραυμάτων έχει σχετιστεί με το στρες, με την πιθανή μεσολάβηση κατάθλιψης από την τοπική παραγωγή της κυτονίνης ιντερλευκίνης. Τα μονοπάτια αυτά μπορεί τώρα να εξηγήσουν πως το συναισθηματικό άγχος επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα διαταραχών.

Συναισθηματικές αντιδράσεις και δερματική νόσος

Η δερματική νόσος οδηγεί από μόνη της σε συναισθηματικές αντιδράσεις. Ακραίο παράδειγμα ο έρπης των γενετικών οργάνων. 10-15% των ασθενών με έρπη αντιμετωπίζουν δυσκολίες στους τομείς της ζωής τους. Χρόνιες δερματικές διαταραχές φέρουν τα δικά τους, μοναδικά δραματικά «πακέτα» συναισθηματικών προβλημάτων.

Μια βαριά χρόνια δερματική διαταραχή (λεύκη) οδηγεί σε αμηχανία, φτωχή αντίληψη της εικόνας τους, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η κατεστραμμένη εικόνα του εαυτού και ψυχολογικός «πόνος» των ασθενών με ακμή αμέσως βελτιώνεται με την επιτυχή θεραπεία των δερματικών βλαβών. Η έννοια του στιγματισμού είναι σημαντική στο πλαίσιο αυτό.

Η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να επηρεάσουν βαθιά την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Κύριο μέλημα του δερματολόγου είναι να εξηγήσει, να προστατεύσει το παιδί από κακές παρεμβάσεις. Ο δερματολόγος οφείλει να μεταφράσει αλλαγές συμπεριφοράς με ευαισθησία.

Η έννοια της δερματικής ανεπάρκειας

Είναι έγκυρη όσο και αυτή της νεφρικής, καρδιακής, αναπνευστικής. Ο αντίκτυπος στην ποιότητα ζωής που προκαλεί η ψωρίαση, το έκζεμα, η ακμή έχουν αξιολογηθεί με δείκτες αναπηρίας.

Εικόνα σώματος

Μπορεί να γίνει αντιληπτή ως ευρέως δερματική και οι πιο σημαντικές της περιοχές είναι : πρόσωπο, κρανίο, μαλλιά, στήθος στις γυναίκες, περιοχή γεννητικών οργάνων, μηροί, γοφοί.

Η μύτη που είναι το κεντρικό σημείο του προσώπου, κεντρική σύλληψη της εικόνας και δεν αποτελεί έκπληξη ότι και ένα μικρό σπυράκι στη μύτη μπορεί να προκαλέσει άγχος από πλευράς αισθητικής.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε άτομα με δερματικά προβλήματα σε σημαντικές περιοχές για την εικόνα του σώματος μπορεί να είναι εμφανώς μελαγχολικά.

Διαχείριση αυτών από ένα στοργικό δερματολόγο και σε συνεργασία με ψυχολόγο φέρνει αποτελέσματα.

Κοκκίνισμα στα μάγουλα

Το κοκκίνισμα στο πρόσωπο είναι φυσιολογικό, ρόδινο πρόσωπο χωρίς χρήση ρουζ. Κάτω από ειδικές συνθήκες το «φούντωμα» που είναι υπερβολικό τόσο σε συχνότητα όσο και σε έκταση συναντάται σε γυναίκες κυρίως με σοβαρή αμηχανία – ενόχληση και πυροδοτεί την ερυθροφοβία, μια κατάσταση που σχετίζεται με το κοκκίνισμα.

Οι ασθενείς έχουν ψυχολογικές δυσκολίες – αναστολές μπορούν να βοηθηθούν από ένα φιλικό και στοργικό περιβάλλον. Ένα «φούντωμα» μέτριας συχνότητας μπορεί να είναι εκδήλωση οργανικής βλάβης, ενώ δεν θα πρέπει να εξαιρούμε το χαρακτηριστικό έντονο ερύθημα του καρκινοειδούς συνδρόμου.

Ψυχολογικές πλευρές της δερματοπάθειας

Οι βιοιατρικές πρόοδοι των δύο περασμένων δεκαετιών έβγαλαν τις ψυχοδερματικές παθήσεις από το βασίλειο της ανεκδοτολογίας, της εικασίας και του μύθου και τις οδήγησαν σε μια πιο ικανοποιητική – διανοητικά περιοχή κατανόησης.

Κοινωνικός και επαγγελματικός αντίκτυπος:

Παράγοντες όπως το κόστος σε χρόνο, χρήμα, συνεχιζόμενη φροντίδα, αισθητική παραμόρφωση, ταλαιπωρία, έκθεση στην κοινωνική αδιαφορία, περιορισμοί στην εργασία και την αναψυχή που επιβάλλονται από καταστάσεις δερματικών βλαβών έχουν κοινωνικό και επαγγελματικό αντίκτυπο. Πολλές φορές οι ασθενείς με λεύκη – ψωρίαση – ατοπία βιώνουν αισθήματα στιγματισμού.

Από την Τάνια Θ. Βλαδένη

M. Sc. Ιατρό Δερματολόγο – Αφροδισιολόγο