Ο Νίκος Ξυλούρης ζει στην ψυχή μας

Ο Νίκος Ξυλούρης ή Ψαρονίκος, (7 Ιουλίου 1936 – 8 Φεβρουαρίου 1980) γεννήθηκε το 1936, στο ορεινό χωριό Ανώγεια Μυλοποτάμου Ρεθύμνου της Κρήτης από οικογένεια με μουσική παράδοση και πολλούς λυράρηδες. Στα πέντε του χρόνια, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό του, ξεριζώθηκε από τον τόπο του μαζί με τους υπόλοιπους κατοίκους, οι οποίοι μεταφέρθηκαν σε χωριό της επαρχίας Μυλοποτάμου όπου παρέμειναν μέχρι και την απελευθέρωση της Κρήτης. Σε νεαρή

ακόμα ηλικία με τη βοήθεια του δασκάλου του κατάφερε να πείσει τον πατέρα του να του αγοράσει την πρώτη του λύρα και πολύ γρήγορα άρχισε να παίζει σε γάμους και πανηγύρια. Στα 17 του αποφάσισε να μετακομίσει στο Ηράκλειο και έπιασε δουλειά στο νυχτερινό κέντρο Κάστρο.

Τα πρώτα βήματα

Σιγά σιγά οι Κρητικοί άρχισαν να τον στηρίζουν και να οργανώνουν γλέντια για να τον ακούν να παίζει. Έτσι άρχισε να γίνεται γνωστός και το Νοέμβριο του 1958 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο με τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά», ο οποίος αγαπήθηκε από το κοινό κι έτσι ο Νίκος ηχογράφησε κι άλλα τραγούδια σε δίσκους των 45 στροφών. Το 1966 κέρδισε το πρώτο βραβείο σε ένα φεστιβάλ μουσικής στο Σαν-Ρέμο παίζοντας με τη λύρα του ένα συρτάκι.

Κερδίζοντας το κοινό

Το 1969 ηχογράφησε με μεγάλη επιτυχία το δίσκο «Ανυφαντού» και λίγους μήνες αργότερα εμφανίστηκε και πάλι σε αθηναϊκό μουσικό κέντρο. Οι καταστάσεις όμως πλέον είχαν ωριμάσει και ο κόσμος τον υποστήριζε περισσότερο. Έτσι μετακόμισε και πάλι στην Αθήνα. Γνώρισε τον ποιητή και σκηνοθέτη Ερρίκο Θαλασσινό ο οποίος αποφάσισε να τον συστήσει στο Γιάννη Μαρκόπουλο και έτσι ξεκίνησε μια εξαιρετική συνεργασία με το δίσκο «Χρονικό» και τα «Ριζίτικα». Παράλληλα γνωρίστηκε με τον διευθυντή της δισκογραφικής εταιρίας Columbia και έγιναν κουμπάροι.

Επιτυχία και σύμβολο αντίστασης

Το 1971 ξεκίνησε κοινές εμφανίσεις με το Γιάννη Μαρκόπουλο στη μπουάτ Λήδρα και η φωνή του έγινε σύμβολο της αντίστασης. Συνεργάστηκε στενά, εκείνα τα χρόνια, με τον θρακιώτη τραγουδοποιό Θανάση Γκαϊφύλλια στις μπουάτ της Πλάκας και σε συναυλίες σε όλη την Ελλάδα. Το καλοκαίρι του 1973 τραγούδησε στο θεατρικό έργο «Το μεγάλο μας τσίρκο» με πρωταγωνιστές τον Κώστα Καζάκο και τη Τζένη Καρέζη στο θέατρο Αθήναιον.

Το τέλος

Ο Νίκος Ξυλούρης στην ακμή της καριέρας του αντιλήφθηκε ότι έχει καρκίνο. Μετά από μεγάλο αγώνα, πολλαπλές εγχειρήσεις και αρκετή ταλαιπωρία έχασε τη μάχη στο Νοσοκομείο Πειραιώς στις 8 Φεβρουαρίου 1980 σε ηλικία μόλις 43 χρονών. Με τη φωνή και το ήθος του σημάδεψε τα χρόνια της χούντας, την αντίσταση σε αυτήν, αλλά και τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Όπως ο ίδιος έλεγε μετά τη μεταπολίτευση, αναφερόμενος στους ανθρώπους της μουσικής βιομηχανίας «εγώ τους ίδιους ανθρώπους έβλεπα να κανονίζουν επί χούντας, τους ίδιους βλέπω και τώρα». Να θυμίσουμε ότι τα αδέλφια του είναι οι επίσης γνωστοί μουσικοί της κρητικής μουσικής κουλτούρας ο Αντώνης Ξυλούρης (Ψαραντώνης) και ο Γιάννης Ξυλούρης (Ψαρογιάννης).

Ο πάντα επίκαιρος Ξυλούρης

Ο Νίκος Ξυλούρης μπήκε 28 φορές στο στούντιο για να κυκλοφορήσει άλμπουμ. Τα τραγούδια του (ερωτικά, κοινωνικά, πολιτικά) είναι πάντα επίκαιρα και οι στίχοι του διακρίνονται για την αμεσότητα και ποιητική τους λιτότητα. Κάποια από αυτά έχουν γίνει μουσικά σύμβολα, ακόμη και συνθήματα σε γήπεδα και ακούγονται μέχρι τις ημέρες μας.

Η Μπαλάντα του Κυρ. Μέντιου

«Δεν λυγάνε τα ξεράδια και πονάνε τα ρημάδια

κούτσα μια και κούτσα δυο στης ζωής το ρημαδιό.

Μεροδούλι ξενοδούλι δέρναν ούλοι οι αφέντες δούλοι

ούλοι δούλοι αφεντικό και μ’ αφήναν νηστικό και μ’ αφήναν νηστικό.

Ανωχώρι κατωχώρι ανηφόρι κατηφόρι

και με κάμα και βροχή ώσπου μου ‘βγαινε η ψυχή.

Είκοσι χρονώ γομάρι σήκωσα όλο το νταμάρι

κι έχτισα στην εμπασιά του χωριού την εκκλησιά, του χωριού την εκκλησιά.

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο άιντε σύμβολο αιώνιο,

αν ξυπνήσεις μονομιάς θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς, θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς.

Και ζευγάρι με το βόδι άλλο μπόι κι άλλο πόδι

όργωνα στα ρέματα τ’ αφεντός τα στρέμματα.

Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα

να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ, για τ’ αφέντη το φαΐ.

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο άιντε σύμβολο αιώνιο,

αν ξυπνήσεις μονομιάς θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς, θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς.

Koίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει,

άλλος ήλιος έχει βγει σ’ άλλη θάλασσα άλλη γη».

Άιντε θύμα άιντε ψώνιο άιντε σύμβολο αιώνιο,

αν ξυπνήσεις μονομιάς θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς, θα ‘ρθει ανάποδα ο ντουνιάς.