Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΣΕ 130 ΧΡΟΝΙΑ ΕΧΕΙ 10 ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ!

Η επανάσταση δεν είναι κάτι το καινούργιο για τους Αιγυπτίους. Τρεις «επίσημες» επαναστάσεις συνέβησαν στη σύγχρονη εποχή. Η επανάσταση υπό τον (συνταγματάρχη Ahmed) Urabi το 1881, η οποία ανέτρεψε μια διεφθαρμένη και κομπραδόρικη μοναρχία, η επανάσταση του 1919, που παραλίγο να ανατρέψει τη βρετανική στρατιωτική κυριαρχία, και η επανάσταση του 1952, η οποία εγκαινίασε 60 χρόνια στρατιωτικών δικτατοριών υπό τους Νάσερ, Σαντάτ και Μουμπάρακ.

Η πρώτη επανάσταση κατάφερε να δημιουργήσει τη δεύτερη κοινοβουλευτική

δημοκρατία στην αφρικανική ήπειρο, προτού κατασταλεί από την ξένη στρατιωτική επέμβαση. Σαν αποτέλεσμα αυτής της ήττας επιβλήθηκε ο βρετανικός αποικιοκρατικός ζυγός για 70 χρόνια.

Η δεύτερη επανάσταση ήταν μια συνεχής λαϊκή εξέγερση καθοδηγούμενη από μια σειρά δημοκρατών αγωνιστών που ανήκαν σε διάφορες πολιτικές ομάδες. Αν και κατεστάλη βίαια, η επανάσταση ανάγκασε τους Βρετανούς να παραχωρήσουν κάποια προνόμια.

Η τρίτη επανάσταση, που γιορτάζεται επίσημα στην Αίγυπτο, ξεχωρίζει από τις δύο προηγούμενες γιατί στην πραγματικότητα ήταν ένα πραξικόπημα που προσπάθησε να περιβληθεί με λαϊκή συμμετοχή. Εν πάση περιπτώσει, έγινε αποδεκτό τότε γιατί έβαλε τέλος στην κυριαρχία της βασιλικής οικογένειας που τους είχαν πρωτοδιώξει το 1881 και γιατί ξεκίνησε η αποχώρηση των Βρετανών από την Αίγυπτο.

Εκτός από τις τρεις αυτές επαναστάσεις οι Αιγύπτιοι έχουν εξεγερθεί ενάντια στη διαφθορά, την απληστία και τη βαρβαρότητα των κυβερνητών τους πολλές φορές τα τελευταία 60 χρόνια. Στις 26 Γενάρη 1952 οι Αιγύπτιοι βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για μια σειρά πράγματα, ανάμεσα στ’ άλλα τη διαφθορά της μοναρχίας, την παρακμή, τη δύναμη και τα προνόμια των ξένων ελίτ, καθώς και τη βρετανική κατοχή. Η εξέγερση καταστάλθηκε γρήγορα αν και οι ζημιές στις περιουσίες ήταν μεγάλες, πράγμα που οδήγησε σε ένα κύμα φυγής των ξένων –και στο στρατιωτικό πραξικόπημα λίγους μήνες αργότερα.

Το 1968 οι Αιγύπτιοι σπουδαστές ξεκίνησαν τεράστιες και διαρκείς διαδηλώσεις ενάντια στην καταπιεστική πολιτική του νασερικού αστυνομικού κράτους. Στις αρχές της δεκαετίας του 70 οι Αιγύπτιοι σπουδαστές ξεκίνησαν μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στην αλλαγή πολιτικής του νέου καθεστώτος Σαντάτ και ανάγκασαν τελικά το καθεστώς να ξεκινήσει πόλεμο με το Ισραήλ.

Στις 18 Γενάρη 1977 οι Αιγύπτιοι ξεσηκώθηκαν μαζικά ενάντια στα μέτρα λιτότητας του ΔΝΤ που επιβλήθηκαν στη χώρα από το διεφθαρμένο, ανίκανο και αδίστακτο καθεστώς του Ανουάρ Σαντάτ. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος ήταν ήδη στο αεροπλάνο κατευθυνόμενος στην εξορία όταν ο στρατός και οι δυνάμεις ασφαλείας κατάφεραν να καταστείλουν την εξέγερση. Στην Αίγυπτο είναι οι δυνάμεις ασφαλείας και όχι ο στρατός που ασχολούνται με τις κοινωνικές αναστατώσεις και τις λαϊκές διαμαρτυρίες. Όμως αυτή η «λύση» δεν ήταν σε πολλές περιπτώσεις ικανή.

Όπως και στον στρατό έτσι και οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν ιστορικό ανταρσιών, σε μια από τις οποίες τον Φλεβάρη του 1986, 20.000 χαμηλόμισθοι κληρωτοί εξεγέρθηκαν και χρειάστηκε η επέμβαση του στρατού για να κατασταλούν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 οι ισλαμιστικές διαμαρτυρίες ενάντια στη αυταρχική διακυβέρνηση του Μουμπάρακ κλιμακώθηκαν σε ένοπλη αντιπαράθεση τόσο στις φτωχογειτονιές των πόλεων όσο και στην Άνω Αίγυπτο. Εκατοντάδες αγωνιστές, στρατιώτες και αθώοι πολίτες σκοτώθηκαν μέχρι να κατασταλεί η εξέγερση.

Αυτή η λίστα αφήνει απ’ έξω άλλες σημαντικές στιγμές μαζικών λαϊκών διαμαρτυριών και αντιπαραθέσεων –όπως οι μαζικές διαδηλώσεις ενάντια στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, ενάντια στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ και τις ισραηλινές επιθέσεις στο Λίβανο και τη Γάζα–, όμως και έτσι το σύνολο είναι εντυπωσιακό. Πάνω από 10 μεγάλες εξεγέρσεις και επαναστάσεις σε 130 χρόνια. Με άλλα λόγια, παρά τα όσα λένε οι διάφοροι σχολιαστές, οι σύγχρονοι Αιγύπτιοι δεν έχουν αποδεχτεί τα αποικιακά και μετα-αποικιακά καθεστώτα που τους επιφύλαξε η μοίρα.

Έχοντας χάσει τον φόβο τους, οι Αιγύπτιοι δεν δείχνουν διάθεση να γυρίσουν πίσω. Όσο το καθεστώς Μουμπάρακ εξαπόλυε περισσότερη βία και όσο προσπαθούσε να σπείρει χάος και σύγχυση τόσο οι διαδηλωτές στην πλατεία Ταχρίρ αυξάνονταν, αψηφώντας ελικόπτερα, τανκς, χημικά και σφαίρες. (Το ίδιο συνέβη και με τον Μόρσι και τους αδελφούς του μουσουλμάνους. Ο λαός με τη βοήθεια, τώρα, του στρατού ξεσηκώθηκε και ανέτρεψε άλλο ένα ανελεύθερο καθεστώς)

Από τις 25 Γενάρη (και μέχρι και σήμερα που τα γεγονότα τρέχουν) οι Αιγύπτιοι έχουν κάνει ένα άλμα στην αβεβαιότητα της επανάστασης. Έχουν ξεπεράσει πολλά όρια και κάθε φορά έδρασαν χωρίς την εγγύηση της επιτυχίας. Αυτό νομίζω είναι και ο πυρήνας του εκπληκτικού τους θάρρους. Σε κάθε φάση ήταν αδύνατο να πει κανείς ότι η νίκη ήταν δική τους.

Ακόμη και τώρα δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα προς τα πού θα πάνε τα πράγματα. Ούτε υπάρχουν ιστορικοί κανόνες ή προηγούμενα παραδείγματα που μπορούν να μας το πουν. Σίγουρα οι επαναστάσεις ακολουθούν κάποια πρότυπα και αυτοί που εξεγείρονται είναι συνήθως αυτοί που μελετούν πιο σχολαστικά τις προηγούμενες εξεγέρσεις. Οι ακτιβιστές του Καΐρου ρωτούσανε τους συντρόφους τους στην Τύνιδα σχετικά με την τακτική, ενώ άλλοι προσπαθούσαν να πάρουν από την Πράσινη Επανάσταση του Ιράν μαθήματα που μπορούν να εφαρμοστούν. (Σήμερα, λαός και στρατός, ανιχνεύουν άλλους δρόμους και υιοθετούν διαφορετικά πρότυπα). Πάντως κάθε επανάσταση είναι μοναδική.

(Γι’ αυτό κάνουν λάθος όσοι θεωρούν ότι, με την καθαίρεση του Μόρσι και την λύση που έδωσε ο στρατός, τα πράγματα στην Αίγυπτο θα ηρεμήσουν. Το ηφαίστειο των Φαραώ έχει να δώσει ακόμη πολλές εκρήξεις. Όσο ο φάρος της Αλεξάνδρειας παραμένει σβηστός σε θέματα ελευθερίας, δημοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και προόδου τόσο περισσότεροι εξαθλιωμένοι Αιγύπτιοι θα ψάχνουν έναν τάφο στο παλιό νεκροταφείο του Καΐρου για να ζήσουν. Σε κάθε πάντως περίπτωση η Αίγυπτος, μετά τις Πυραμίδες και τον Νείλο, βρήκε έναν ακόμη λόγο για να προκαλεί το ενδιαφέρον…)

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Το κείμενο, με ελάχιστες μόνον δικές μου παρεμβάσεις -αυτές που είναι σε παρένθεση, το έγραψε, τον Φεβρουάριο του 2013, ο Elliot Colla, καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Αραβικών και Ισλαμικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Georgetown και μελετητής – συγγραφέας θεμάτων αραβικής κουλτούρας. Με ενδιαφέρον θα περιμένω τη γραφή του και για όσα διαδραματίζονται σήμερα.