Από τις Κάννες έρχομαι και… Τσεϊλάν με τρέλα

Αν στις ελληνικές παραλίες κυκλοφορούν τα ογκώδη μυθιστορήματα αντί των βιβλίων τσέπης, εκεί, στην Κυανή Ακτή, κατά κάποιον ανάλογο τρόπο, αρχίζει να διαμορφώνεται μια προτίμηση στις ταινίες όλο και μεγαλύτερης ηλικίας – λάθος, μεγαλύτερης διαρκείας.

Ως άλλη αναγνώστρια, θαρρείς, των αστυνομικών της σκανδιναβικής σχολής με την σφραγίδα της παγκόσμιας επιτυχίας, ο Χρυσός Φοίνικας του μεγαλύτερου διεθνούς φεστιβάλ συνδέει την εκτίμησή του, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, με την τρίωρη αφήγηση. Δηλαδή, όπως μετράει το μέγεθος για τους οπαδούς του Γκοτζίλα ή των υπόλοιπων τεράτων; Όχι ακριβώς.

Πέρυσι, για παράδειγμα, η μακροσκελής (επεισόδια, α’ και β’) «Ζωή της Αντέλ» δεν θύμιζε σε τίποτε το κορίτσι με το τατουάζ. Όμως, στη «Χειμερία νάρκη» του φετινού θριαμβευτή Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, πρωταγωνιστούν οι αναφορές στα ιερά τέρατα της ρωσικής λογοτεχνίας. Ας μην έγραψαν ούτε λέξη τουρκική ο Τολστόϊ, ο Γκόγκολ και ο Γκόρκι, ας μην έστειλαν τους χαρακτήρες ή το νου τους στη Σμύρνη και στην Άγκυρα.

Οι ήρωες του Τσεϊλάν, ένας βετεράνος ηθοποιός, η νεαρή γυναίκα του κι η διαζευγμένη αδερφή του, μακριά από την Κωνσταντινούπολη, ανάμεσα στο ξενοδοχείο του πρώτου όπου έχουν αποσυρθεί και στο γειτονικό χωριό της Καππαδοκίας, αναφέρονται συχνά πυκνά στον Τσέχοφ και στον Ντοστογέφσκι, πότε με μακρόσυρτους διαλόγους, πότε με παραπομπές σε συμπεριφορές, σε σκέψεις ή σ’ ολόκληρες σκηνές κ αποσπάσματα σελίδων. Καλή η απομόνωση, όμως στην αταραξία του χιονισμένου τοπίου την διαπερνούν οι εσωτερικές ανατροπές κι οι ψυχολογικές μετακινήσεις. Το ζευγάρι σε κρίση, ταξικές αντιθέσεις παρούσες, συγκίνηση και χιούμορ, εξομολογήσεις και υπεκφυγές, κυριαρχία και αντιζηλία, στο διάβα του παγωμένου χρόνου.

Ο Τσεϊλάν, από γνήσιος συνεχιστής του Αγγελόπουλου («Κάποτε στην Ανατολία», ως μετωνυμία της «Αναπαράστασης»), μήπως μακρινός απόγονός του Μπέργκμαν; Απλώς, στην τρίωρη διήγηση ενσωματώνει την υπαρξιακή περιπέτεια των προσώπων, τους βράχους και την αιχμαλωσία κάποιου αλόγου, την σύγκρουση φύσης – κοινωνίας, Δύσης και Ισλάμ, παρελθόντος και παρόντος, έργων και λόγων, υιοθετώντας την κίνηση και το σχήμα την ομόκεντρων κύκλων. Ναι, σαν τα ογκώδη μυθιστορήματα, υπάρχουν κι οι μεγάλες ταινίες, μεγάλες ως προς τη διάρκεια, μακάρι κι ως προς τα ποιοτικά γνωρίσματα. Τρεις δεκαετίες πριν, όταν οι Γαβράς και Γκιουνέι κατακτούσαν εξ ημισείας το μεγάλο βραβείο των Καννών, ο πρώτος ήταν στην υπηρεσία του Χόλιγουντ κι ο δεύτερος ένας Κούρδος με διαβατήριο τουρκικό. Αφού ο Θ. Αγγελόπουλος κέρδισε την πολυπόθητη διάκριση («Μια αιωνιότητα και μία μέρα») για λογαριασμό του ελληνικού σινεμά ο Τσεϊλάν τον διαδέχεται ως επικεφαλής των Βαλκάνιων της εποχής μας, τη στιγμή μάλιστα που ο γειτονικός κινηματογράφος συμπληρώνει κι εορτάζει τον πρώτο αιώνα παρουσία του.

Σύμπτωση; Καθώς Τουρκία και Ρωσία σκοντάφτουν πάνω στην κλειστή πύλη της Ευρώπης και της Δύσης, γενικότερα, ο Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ υπογραμμίζει συνειρμικά την επίδραση της μνήμης, της Ιστορίας και των αρνητικών προκαταλήψεων. Αρκείται στο βραβείο σεναρίου για το χρονικό μιας οικογενειακής καταστροφής στο βωμό της απληστίας και της προδοσίας με τίτλο «Λεβιάθαν», αλλ’ η συζήτηση για το περιεχόμενο της πίστης σ’ οποιονδήποτε θεό συνεχίζεται, ακόμα κι όταν πολίτες κι αστυνομικοί μαζί κάνουν σκοποβολή πάνω στα πορτρέτα των Μπρέζνιεφ, Γκορμπατσόφ και Στάλιν.

Εσπερία εναντίον Ορθοδοξίας; Αν οι Ρώσοι εισέλθουν στην Ενωμένη Ευρώπη, θα χάσουν την ψυχή τους, ισχυρίζεται ο Ζαν – Λικ Γκοντάρ υπογράφοντας το δοκιμιακό «Αντίο στην γλώσσα». Εκστομίζει κουρασμένους αφορισμούς, αντί ν’ αποχαιρετήσει το ίδιο το σινεμά κι ένα διαγωνιστικό πρόγραμμα που φιλοξενεί κι άλλα κουρασμένα παλληκάρια, τον Κεν Λόουτς («Jimmy’s Hall»), τον Μάικ Λι (“Mr. Turner”) και τον Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ («Maps to the stars»). Δίπλα σε τόσες βιογραφίες τόση αναπόληση και τόση πλήξη, ο τελευταίος δήθεν σατιρίζει τον αιμομικτικό πυρήνα του Χόλιγουντ. Ίσως οι αναμνήσεις ν’ αποτελούν το ακραίο άθλημα για τους παλαιμάχους των Καννών, ένα μοντέρνο ριάλιτι λίγο πριν από την ψηφοφορία του κοινού για την οριστική αποβολή. Αλλ’ η αιμομικτική οικογένεια δεν συντηρείται από τον μύθο της Ριβιέρας και του φεστιβάλ, από τον θρίαμβο στο κόκκινο χαλί μέχρι την κριτική επιτροπή και την ελεγχόμενη ετυμηγορία της; Για την ιστορία και μόνον, οι Νταρντέν («Δύο ημέρες, μία νύχτα») κι η Μαριόν Κοτιγιάρ έφυγαν μ’ άδεια χέρια. Σ’ αντίθεση, το ιταλικό «MERAVIGLIE» της Αλίς Ρορβάχερ τιμήθηκε με το φετινό Μέγα βραβείο. Να πιστέψεις στα θαύματα;