Γερμανία: Μεγάλος ασθενής της Ευρώπης ή (ακόμα) το πιο επιτυχημένο οικονομικό μοντέλο;

Τελευταία, πληθαίνουν τα ερωτήματα σχετικά με το τι συμβαίνει με τη Γερμανία, καθώς η μέχρι πρότινος «κινητήρια δύναμη» της Ευρώπης έχει μετατραπεί στη μόνη μεγάλη οικονομία που φαίνεται ότι θα συρρικνωθεί το 2023! 

Η «μηχανή» εξαγωγών παραπαίει, οι κατασκευές κατοικιών βυθίζονται και οι πολίτες δηλώνουν ανήσυχοι, ενώ οι επιχειρήσεις διαμαρτύρονται για υπερβολικό ενεργειακό κόστος και αυξανόμενα ρυθμιστικά βάρη. Εάν σε αυτά προσθέστε και την διάχυτη πολιτική αβεβαιότητα, έχετε την τέλεια συνταγή για αποτυχία… 

Ενώ το πραγματικό ΑΕΠ στην Ευρωζώνη εκτός της Γερμανίας (και της ασταθούς Ιρλανδίας) ξεπέρασε το επίπεδο του ΑΕΠ πριν από την πανδημία κατά 2,4% το δεύτερο τρίμηνο του 2023, η άνοδος που σημείωσε η Γερμανία δεν ξεπέρασε το 0,2%. Σε αντίθεση με την υποκείμενη σταδιακή άνοδο σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, η γερμανική μεταποιητική παραγωγή παρουσίασε πτώση από την κορύφωσή της το 2018! 

Σήμερα, η Γερμανία βρίσκεται αντιμέτωπη με έντονες, σοβαρές, όσο και μεγάλες προκλήσεις. Έχοντας πληγεί από την διαρκώς εντεινόμενη έλλειψη εργατικού δυναμικού, η χώρα της Δυτικής Ευρώπης δείχνει να έχει πέσει είναι θύμα της προηγούμενης επιτυχίας της, σχεδόν όσο και των λαθών πολιτικής και της εδραιωμένης αδράνειας που την διέκρινε τα αρκετά τελευταία χρόνια. Σε κάποιο βαθμό, τα δύο έρχονται μαζί καθώς η επιτυχία τείνει να γεννά εφησυχασμό. Ωστόσο, το τρέχον κύμα απαισιοδοξίας είναι (ακόμα) εξαιρετικά υπερβολικό. Η Γερμανία απέχει πολύ από το να μετατραπεί σε μια σταθερά όσο και επαναλαμβανόμενη χώρα με χαμηλή απόδοση μεταξύ των «ώριμων» οικονομιών της Ευρώπης. 

Πράγματι, περαιτέρω λάθη πολιτικής μπορεί να φέρουν τη χώρα σε ακόμα πιο δεινή θέση, ωστόσο σε αντίθεση με την χρονική περίοδο 1995-2002, όταν τα κεντροαριστερά κόμματα του πολιτικού κατεστημένου εμπόδισαν όλες τις σοβαρές προσπάθειες μεταρρύθμισης της Γερμανίας, πολλοί παράγοντες στην κυβέρνηση, όσο και η αξιωματική αντιπολίτευση συμφωνούν -πλέον- τουλάχιστον σε γενικές γραμμές ότι απαιτούνται πολύ σημαντικές αλλαγές. Και δη, άμεσα! Ως αποτέλεσμα, η Γερμανία άρχισε να αντιμετωπίζει ορισμένες από τις βασικές της αδυναμίες. Συνολικά, αυτό αποτελεί καλό οιωνό για τις προοπτικές για μεταρρυθμίσεις. 

Το 1998 κορυφαίοι οικονομολόγοι είχαν υποστηρίξει πως η Γερμανία μετατρεπόταν στον «μεγάλο ασθενή της Ευρώπης», πρωτίστως εξαιτίας της αποτυχίας της να προσαρμοστεί στο κόστος της -τότε- γερμανικής ενοποίησης μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Γερμανίας. Μάλιστα, το περιοδικό Economist «επισημοποίησε» τη συγκεκριμένη εκδοχή / εικασία, εμφανίζοντας τη Γερμανία ως ασθενή στο εξώφυλλό της, λίγους μήνες αργότερα. 

Λαμβάνοντας τη συγκεκριμένη εξέλιξη ως το απαραίτητο καμπανάκι κινδύνου, η χώρα αφυπνίστηκε και οι πολιτικοί-σε αγαστή συνεργασία με τους βιομηχάνους και τις επιχειρήσεις επεξεργάστηκαν και συνέταξαν ένα εκτενές πλάνο με την κωδική ονομασία «Ατζέντα 2010», το οποίο εν πολλοίς προωθούσε αναρίθμητες μεταρρυθμίσεις σε πολλαπλά επίπεδα και τομείς της εκεί αγοράς, κοινωνίας, θεσμικού πλαισίου κ.ο.κ. Αποτέλεσμα; Η Γερμανία βίωσε μια «χρυσή δεκαετία» ανάπτυξης και εξέλιξης των μεγεθών της, προτού επιστρέψει σε μια πιο φυσιολογική θέση, ως απόρροια του γεγονότος πως η σημαντική επιτυχία γεννούσε (και) υπερβολικό εφησυχασμό. 

Τι διαφορές υπάρχουν σήμερα σε σχέση με τη δεκαετία του ’90;

Συνολικά, η σημερινή κατάσταση της Γερμανίας διαφέρει από εκείνη στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν η χώρα μετατρεπόταν στον «μεγάλο ασθενή» της Ευρώπης. 

Συγκεκριμένα:

Αγορά εργασίας – Χάρη στις μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας του 2003-2005, η Γερμανία απολαμβάνει απασχόληση που κινείται σε επίπεδα ρεκόρ. Στοιχείο, το οποίο αναμένεται πως θα διευκολύνει σημαντικά το βαθμό αποδοχής των διαρθρωτικών αλλαγών.  Υγιής δημοσιονομική θέση – Πριν από περίπου 25 χρόνια, η Γερμανία επρόκειτο να γίνει, από κοινού με τη Γαλλία, η πρώτη οικονομία που ξεπέρασε το όριο του ελλείμματος του Μάαστριχτ του 3%. Χάρη στην αύξηση κατά 32% της βασικής απασχόλησης (ο αριθμός των ατόμων που κερδίζουν αρκετά ώστε να υπόκεινται σε εισφορές κοινωνικής ασφάλισης) από τις αρχές του 2006, η Γερμανία απολαμβάνει πλέον την πιο άνετη δημοσιονομική θέση από όλες τις μεγάλες προηγμένες οικονομίες. Κατ’ επέκταση, η κυβέρνηση έχει την πολυτέλεια να επενδύσει περισσότερα, καθώς η Γερμανία εξοικονομούσε τις καλές στιγμές, είναι καλύτερα εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει τις… βροχερές μέρες από σχεδόν το σύνολο των υπόλοιπων χωρών της Γηραιάς Ηπείρου και όχι μόνο.  Ταχύτητα και ευελιξία στις αναδυόμενες προκλήσεις – Σήμερα, η κυβέρνηση εργάζεται ήδη σε δύο από τα βασικά μακροπρόθεσμα ζητήματα για τη Γερμανία, συγκεκριμένα την πιο ελεγχόμενη μετανάστευση και τον εξορθολογισμένο σχεδιασμό και τις διαδικασίες έγκρισης για δημόσια και ιδιωτικά επενδυτικά έργα. Μάλιστα, το Γερμανικό Κοινοβούλιο ήδη ψήφισε νόμο για την προσέλκυση ειδικευμένων μεταναστών με ένα «σύστημα πόντων», αντίστοιχο με αυτό που εφαρμόζεται και στον Καναδά. Παράλληλα, έχοντας συντομεύσει τις διαδικασίες σχεδιασμού, έγκρισης και δικαστικής επανεξέτασης για έργα υποδομής που θεωρούνται «κρίσιμα», όπως λ.χ. οι τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) που κατασκευάστηκαν σε χρόνο ρεκόρ αφότου ο Πούτιν άρχισε να χρησιμοποιεί τις προμήθειες φυσικού αερίου ως «όπλο» εναντίον της Γερμανίας, ένας νόμος για την επιτάχυνση τέτοιων διαδικασιών για περαιτέρω έργα είναι υπό διαμόρφωση. Ενώ τα κυρίαρχα κεντροαριστερά κόμματα είχαν εμποδίσει τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες υπέρ της ανάπτυξης όταν ήταν στην αντιπολίτευση μέχρι το 1998 και κατά την πρώτη θητεία τους στην κυβέρνηση υπό τον καγκελάριο Gerhard Schröder από το 1998 έως το 2002, η κεντροαριστερά σήμερα προτείνει αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις. Μάλιστα, μόνο ως έκπληξη δεν θα εκληφθεί η περίπτωση τα κόμματα της αντιπολίτευσης να προκρίνουν ακόμη πιο σαρωτικές αλλαγές μεταρυθμιστικού χαρακτήρα…

Θεμελιώνεται η κυκλική προοπτική της ύφεσης σήμερα και ανάκαμψης το 2024; 

Πριν από περίπου μια διετία, η Γερμανία θεωρήθηκε ως εκείνη η προηγμένη οικονομία που είχε ξεπεράσει την πανδημία του κορωνοϊού καλύτερα και αποτελεσματικότερα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου. Μόλις πριν από έξι μήνες, πολλοί παρατηρητές θαύμασαν το πόσο γρήγορα η Γερμανία μείωσε την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Τώρα, πολύ πιο ζοφερές προβλέψεις χαρακτηρίζουν την εθνική και, σε κάποιο βαθμό, τη διεθνή συζήτηση. Καθώς, πλείστες από γερμανικές εταιρείες έχουν ειδικευτεί στην εξαγωγή προϊόντων υψηλής κυκλικής συμπεριφοράς, όπως λ.χ. αυτοκίνητα, εργαλειομηχανές και χημικά, η Γερμανία είναι περισσότερο εκτεθειμένη, όσο και ευάλωτη στα… σκαμπανεβάσματα του παγκόσμιου κύκλου παραγωγής από άλλες -εξίσου μεγάλες- προηγμένες οικονομίες. Όταν οι περιορισμοί εφοδιασμού μετά την πανδημία μειώθηκαν στα τέλη του 2022, η γερμανική βιομηχανία επωφελήθηκε δυσανάλογα. Η μεταποιητική παραγωγή αυξήθηκε κατά 1,2% σε τριμηνιαία βάση κατά το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. Αυτό βοήθησε μεγάλο μέρος της γερμανικής βιομηχανίας να μετριάσει το χτύπημα από τις υπερβολικά υψηλές τιμές του φυσικού αερίου τον περασμένο χειμώνα. 

Ωστόσο, αυτή τη στιγμή η μεταποίηση αντιμετωπίζει τέσσερα σημαντικά εμπόδια. Συγκεκριμένα: 

Αντίστροφη παγκόσμια ανάπτυξη: Στον απόηχο της πανδημίας, οι παγκόσμιοι καταναλωτές είναι πιο πρόθυμοι να ξοδέψουν το εισόδημά τους σε υπηρεσίες, στις οποίες η πρόσβαση ήταν συχνά περιορισμένη τα τελευταία χρόνια, παρά στο είδος των αγαθών που εξάγει η Γερμανία.  Ύφεση της μεταποίησης των ΗΠΑ: Σε αντίθεση με την οικονομία των ΗΠΑ συνολικά, η αμερικανική μεταποίηση έχει πέσει σε ύφεση. Οι αναγνώσεις για τον μεταποιητικό δείκτη ISM πολύ κάτω από τη γραμμή ανάπτυξης / συστολής υποδεικνύουν περισσότερα άσχημα νέα προσεχώς. Αναμένεται δε πως η βιομηχανική παραγωγή των ΗΠΑ θα συρρικνωθεί κατά 1,1% σε τριμηνιαία βάση κατά το τρίτο τρίμηνο του 2023 και κατά 0,5% σε τριμηνιαία βάση κατά το 4ο τρίμηνο του τρέχοντος έτους.  Η «προβληματική» Κίνα 

Το νέο «άνοιγμα» της Κίνας μετά την πανδημία δεν οδήγησε σε μεγαλύτερη ζήτηση για εισαγωγές. Αντίθετα, οι γερμανικές εξαγωγές προς την Κίνα μειώθηκαν κατά 7,9% σε ετήσια βάση κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023. 

Διόρθωση αποθεμάτων: Αφού οι παραγωγοί και οι έμποροι λιανικής αύξησαν τα αποθέματά τους σε υψηλότερα επίπεδα από ό,τι συνήθως, όταν οι ελλείψεις που σχετίζονται με τον COVID-19 μειώθηκαν πέρυσι, τώρα εξοικονομούν τα αποθέματά τους εισροών και ετοίμων προϊόντων εν μέσω σημαδιακής ζήτησης. 

Τα ανωτέρω πιθανότατα αναμένεται να προκαλέσουν περαιτέρω πτώση της μεταποιητικής παραγωγής κατά το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Σύμφωνα δε, με την έκθεση της S&P Markit PMI, οι παραγγελίες εξαγωγών για τη βιομηχανία της Ευρωζώνης μειώθηκαν με τον πιο απότομο ρυθμό τους τον Ιούλιο από την έναρξη του COVID-19 στις αρχές του 2020.

Πραγματικότητα, που αναμένεται πως θα πλήξει σημαντικά τη Γερμανία, καθώς στηρίζεται εν πολλοίς στον τεράστιο μεταποιητικό τομέα της με εξαγωγικό προσανατολισμό, ενδεχομένως και περισσότερο από τις άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Βραχυπρόθεσμα, ο κίνδυνος για τις προβλέψεις σχετικά με ήπια συρρίκνωση του γερμανικού ΑΕΠ κατά το β’ εξάμηνο του 2023 κλίνει προς τα κάτω. Ωστόσο, τα κυκλικά σκαμπανεβάσματα είναι φυσιολογικά για τη Γερμανία, ακόμη περισσότερο από ό,τι για τις πιο προσανατολισμένες στις υπηρεσίες οικονομίες, όπως λ.χ. οι ΗΠΑ και Γαλλία. Συμπερασματικά, δεν αναμένεται πως η γερμανική ύφεση θα διαρκέσει πέρα από τον ερχόμενο χειμώνα. 

Πόσο αποτελεσματικό είναι σήμερα -πλέον- το Γερμανικό οικονομικό μοντέλο; 

Σε μια προσπάθεια να τεθεί στο μικροσκόπιο της ανάλυσης η φύση, οι δομές, οι προτεραιότητες και τα εν γένει χαρακτηριστικά του γερμανικού οικονομικού μοντέλου, παρατηρείται πως για δεκαετίες, οι παρατηρητές αντιμετώπιζαν εναλλακτικά την εξαγωγική ισχύ της Γερμανίας και την εστίασή της σε συγκεκριμένους κατασκευαστικούς τομείς – όπως η αυτοκινητοβιομηχανία – ως το βασικό πλεονέκτημα είτε ως αδυναμία του οικονομικού της μοντέλου!

Στο ίδιο μήκος κύματος, πολλοί ειδικοί υποστήριξαν ότι η Γερμανία όφειλε την επιτυχία της την περίοδο 2005-2018 στη φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία, την ελαστική εργασία στο σπίτι και τις αυξανόμενες εξαγωγές στην Κίνα σειράς αγαθών, όπως λ.χ. εργαλειομηχανές και αυτοκίνητα. Οι συγκεκριμένες διαπιστώσεις μπορεί να παίζουν ρόλο στα «σκαμπανεβάσματα» της γερμανικής οικονομίας, εντούτοις όμως δεν θεωρούνται ως οι κρίσιμοι παράγοντες που διαμορφώνουν τη γερμανική οικονομία. Αντίθετα, οι πραγματικοί μοχλοί είναι ο μεγάλος αριθμός μικρομεσαίων εταιρειών που συχνά ανήκουν σε μεμονωμένους ιδιοκτήτες. Συνολικά, αποτελούν μια από τις καλύτερες μηχανές αναζήτησης για καινοτομία που έχουν εφευρεθεί ποτέ. Ένας περιορισμένος αριθμός μεγάλων εταιρειών δύναται να επενδύσει πολλά χρήματα σε ορισμένα μεγάλα έργα, τα οποία μπορεί να είναι ή να μην είναι τα σωστά. Στο πολύ ποικιλόμορφο Mittelstand της Γερμανίας, ένας τεράστιος αριθμός μικρών εταιρειών, που συχνά κατευθύνονται από τα ένστικτα επιβίωσης των ιδιοκτητών τους, αναζητούν συνεχώς νέες ευκαιρίες σχεδόν προς κάθε πιθανή κατεύθυνση. Όσο περισσότερο το κάνουν, τόσο περισσότερες τέτοιες ευκαιρίες βρίσκουν. Ως αποτέλεσμα, οι εν λόγω «κρυφοί πρωταθλητές» συχνά κυριαρχούν σε μικρές θέσεις της παγκόσμιας αγοράς, ανάγοντας τη Γερμανία σε αδιαμφισβήτητο παγκόσμιο πρωταθλητή της εν λόγω κατηγορίας. Το -σχεδόν- μοναδικό σύστημα πρακτικής εκπαίδευσης «μαθητείας» της χώρας βοηθά στη διατήρηση αυτών των εταιρειών. Εφόσον λειτουργεί αυτή η μηχανή αναζήτησης για χιλιάδες νέες ευκαιρίες, η Γερμανία μπορεί να αντιμετωπίσει ακόμη και μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές, όπως αυτές που απομακρύνονται από τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τον χάλυβα στο παρελθόν ή η σημερινή απομάκρυνση από αυτοκίνητα που κινούνται με άνθρακα και φθηνά ορυκτά καύσιμα. Άλλες εταιρείες και χώρες μπορεί μερικές φορές να είναι πολύ καλύτερες στο να δημιουργούν ή να εφαρμόζουν τις υπέροχες νέες ιδέες, ωστόσο το γερμανικό οικοσύστημα των καλά καταρτισμένων εργαζομένων, μηχανικών και προμηθευτών της Mittelstand το καθιστά ελκυστικό για επενδύσεις τόσο για εγχώριους όσο και για ξένους. Εάν οι γερμανικές εταιρείες υστερούν, για παράδειγμα στη μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα, οι ξένες εταιρείες μπορεί να παρέμβουν στην παραβίαση και να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα του οικοσυστήματος της Γερμανίας για κορυφαία παραγωγή, όπως λ.χ. έκανε η Tesla με το γιγαντιαίο εργοστάσιό της στα περίχωρα του Βερολίνου. Η σταθερή τάση της γερμανικής βιομηχανικής παραγωγής από τα μέσα του 2022 έως τα μέσα του 2023, παρά τη μαζική πτώση της παραγωγής στον ενεργοβόρο χημικό τομέα, που αντιπροσωπεύει το 7,3% της γερμανικής βιομηχανίας, έδειξε για άλλη μια φορά ότι η Γερμανία μπορεί να προσαρμοστεί στα οικονομικά, τεχνολογικά, εξαγωγικά και πάσης φύσεως σοκ…