Breaking Bad: Έξαρση της παραβατικότητας των ανηλίκων

Η παραβατική συμπεριφορά των ανηλίκων είναι ένα σύνθετο ζήτημα που επηρεάζει τις κοινωνίες παγκοσμίως και η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να λείπει από το παζλ. Το  φαινόμενο της εφηβικής εγκληματικότητας, οι αιτίες και τα κίνητρα πίσω από συμπεριφορές όπως ο εκφοβισμός, η κλοπή και η απειλή άλλων τείνουν να πάρουν τη μορφή
μάστιγας.

Η παραβατικότητα και η σύσταση συμμοριών ανηλίκων

έχει σημειώσει κατακόρυφη αύξηση και αποκτά μορφή σύγχρονης ανησυχητική τάσης. Όλο και συχνότερα ακόμα ή διαβάζουμε για περιστατικά bullying, που ξεκινούν από λεκτικές επιθέσεις και καταλήγουν σε σωματικές. Όλα αυτά πλέον καταγράφονται και στην κάμερα αφού τα social
media κυριαρχούν παντού σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής κάνοντας viral περιστατικά και σκηνικά που προκαλούν αποτροπιασμό και έκδηλη ανησυχία για το μέλλον των παιδιών πρωτίστως και της κοινωνίας συνολικά.

Κάποτε αυτά συνέβαιναν σε περιοχές με χαμηλό βιοτικό επίπεδο, στο κυνήγι της επιβίωσης, πλέον όμως έχει εξαπλωθεί σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Πρόσφατα συμμορία ανήλικων κοριτσιών “χτύπησε” στην Κηφισιά με κίνητρα όχι οικονομικά αλλά εξουσίας, επικράτησης, επίδειξης δύναμης. Η παραβατικότητα δεν αποτελεί σύγχρονο
φαινόμενο μόνο αλλά πλέον βρίσκεται σε έξαρση με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες να αποτελούν τον πιο σημαντικό ίσως παράγοντα αυτής της κατάστασης. Η  οικονομική κρίση, η πολιτική αστάθεια και η πανδημία έβαλαν όχι απλά τα λιθαράκια τους αλλά αποτέλεσαν όλη τη βάση για την ακραία εκδήλωση περιστατικών βίας.

Οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες συνιστούν ίσως το νούμερο ένα παράγοντα. Τα παιδιά από οικονομικά περιβάλλοντα με δυσκολίες μπορούν να καταφύγουν σε εγκληματικές δραστηριότητες ως μέσο επιβίωσης ή για να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες. Η φτώχεια, η έλλειψη πρόσβασης στην εκπαίδευση και οι περιορισμένες ευκαιρίες για κοινωνική κινητικότητα μπορούν να συμβάλλουν σε αισθήματα απογοήτευσης και απελπισίας, οδηγώντας ορισμένους εφήβους να εμπλακούν σε εγκληματική συμπεριφορά.

Επιπλέον, οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην πίεση των συνομηλίκων και αυτή η επιρροή μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τη συμμετοχή σε εγκληματικές δραστηριότητες, ειδικά στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που όλα μαθαίνονται και οργανώνονται σε χρόνο μηδέν. Εκεί που όλα είναι μόδα και δεν είσαι δημοφιλής αν δεν συμμετέχεις σε όλα, ακόμα και σε ακραίες συμπεριφορές. Έτσι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι
έφηβοι μπορεί να ενταχθούν σε συμμορίες ή ομάδες για να αποκτήσουν την αίσθηση του ανήκειν ή της προστασίας και συμμετοχής σε ότι λογίζεται ως τάση.

Τα δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα, ανεξάρτητα από την κοινωνικοοικονομική κατάσταση, μπορούν να συμβάλουν στην εφηβική εγκληματικότητα. Παράγοντες όπως η παραμέληση, η κακοποίηση, ή η έλλειψη θετικών προτύπων μπορούν να οδηγήσουν τους εφήβους να αναζητήσουν επικύρωση ή να ξεφύγουν μέσω εγκληματικών δραστηριοτήτων. Όλα αυτά μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα μερικοί έφηβοι να παρουσιάσουν ψυχολογικά προβλήματα όπως διαταραχές συμπεριφοράς, παρορμητικότητα ή έλλειψη ενσυναίσθησης. Αυτοί οι παράγοντες
μπορούν να συμβάλουν στην αδιαφορία για τους κοινωνικούς κανόνες και την ευημερία των άλλων.

Τέλος, υπάρχουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιρροές, όπως τα γήπεδα που συχνά αντικατοπτρίζουν τα ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα που υπάρχουν στις κοινότητες όπου βρίσκονται και λειτουργούν ως εκκολαπτήρια βίας και φανατισμού. Οι σκηνές βίας και η επιθετική συμπεριφορά που συχνά παρακολουθούμε στα γήπεδα κάνει τα παιδιά να φοβούνται  ότι μπορούν να γίνουν και τα ίδια εν δυνάμει θύματα ή στον αντίποδα τα απευαισθητοποιεί απέναντι στη βία. Έτσι, τρόπον τινά συνηθίζουν τις επιθετικές συμπεριφορές, γίνονται λιγότερο ευαίσθητα. Κάποια ίσως οδηγηθούν να λύνουν τις όποιες διαφωνίες τους με καβγάδες, ακολουθώντας λάθος πρότυπα που δεν υπακούουν ή αντιδρούν επιθετικά στους κανονισμούς εντός και εκτός γηπέδων. Οι νέοι, ήδη ευάλωτοι σε τέτοιες επιρροές, μπορούν να καταφύγουν στη βία ως μέσο αυτοάμυνας ή για να εδραιώσουν την κοινωνική τους θέση. 

Η αντιμετώπιση της εφηβικής εγκληματικότητας απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση που περιλαμβάνει τις οικογένειες, τα σχολεία, τις κοινότητες και την κυβέρνηση. Σε ένα αρχικό στάδιο θα μπορούσε να βοηθήσει στην μείωση των ποσοστών βίας η υποστήριξη μέσω συμβουλευτικής, προγραμμάτων καθοδήγησης και πρόσβασης σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες και η δημιουργία ασφαλών και υποστηρικτικών περιβαλλόντων μέσω της συμμετοχής της
κοινότητας, των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και των προγραμμάτων μετά το σχολείο. Επίσης, η προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τις συνέπειες των εγκληματικών δραστηριοτήτων και η ενσυναίσθηση μέσω εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών μπορεί να βοηθήσει στην αποτροπή των εφήβων από τη συμμετοχή σε τέτοιες συμπεριφορές. Σε ένα πιο βαθύ και ουσιαστικό στάδιο όμως απαιτείται η ανάκτηση της πίστης στον θεσμό της οικογένειας, στην ενσυναίσθηση και τον σεβασμό και κυρίως στην εμπιστοσύνη στους θεσμικούς φορείς που θα
κάνουν κάθε άνθρωπο και τα παιδιά να μεγαλώσουν σε ένα κλίμα ασφάλειας, χωρίς να χρειάζεται να παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους για να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό περιβάλλον. 

Για όσους εμπλέκονται ήδη σε εγκληματικές δραστηριότητες, τα προγράμματα αποκατάστασης που αντιμετωπίζουν υποκείμενα ζητήματα, παρέχουν κατάρτιση δεξιοτήτων και διευκολύνουν την επανένταξη στην κοινωνία μπορούν να είναι αποτελεσματικά στη μείωση των ποσοστών υποτροπής.

Η εφηβική εγκληματικότητα στην Ελλάδα είναι ένα πολύπλευρο ζήτημα που επηρεάζεται από κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, επιρροή από συνομηλίκους, την οικογενειακή δυναμική, τους ψυχολογικούς παράγοντες και την κρίση των θεσμών. 

Η ανησυχητική αύξηση της παραβατικότητας ανηλίκων, υπογραμμίζει  την ανάγκη για βαθύτερη κατανόηση των υποκείμενων παραγόντων που συμβάλλουν σε αυτή την τάση. Είναι ζωτικής σημασίας να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα αίτια, όπως οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, η έλλειψη καθοδήγησης και η επιρροή από
συνομηλίκους, προκειμένου να αποφευχθεί περαιτέρω κλιμάκωση. Οι γειτονιές αποτελούν σημείο συνάντησης συμμοριών που έρχονται από άλλες περιοχές για να στήσουν καβγά στον βωμό της επικράτησης και να αποδείξουν ποιος κάνει κουμάντο. Όταν δεν υπάρχει η απαραίτητη προσοχή και καθοδήγηση από το σπίτι, το σχολείο και τους θεσμούς τα παιδιά θα στραφούν σε άλλα μέσα και τρόπους για να γίνουν το  επίκεντρο της προσοχής, προσπαθώντας να βρουν τη θέση τους σε ένα κόσμο που έχει αλλάξει πολύ και τον οποίο βλέπουν απειλητικά. Γίνονται αγρίμια για να
επιβιώσουν και να επιβληθούν.