Ανάμεσα στους ουρανοξύστες, τα «αστικά χωριά» της Κίνας

Urban Village, σημαίνει Αστικό Χωριό. Ή καλύτερα, «χωριό μέσα στην πόλη». Το Μπαϊσιζού είναι ένα από τα τελευταία «αστικά χωριά» της πόλης Σενζέν. Μέρος του σχεδιάζεται να κατεδαφιστεί για να ανοίξει ο δρόμος για νέες κατοικίες, εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία. Αλλά στο χωριό ζουν 150.000 άνθρωποι, μετανάστες οι περισσότεροι. Και έχουν φτιάξει τη ζωή τους εκεί. Δίνοντάς του ζωντάνια, παρά τα προβλήματα. Και αποτελώντας «μυελό των οστών» για την ανάπτυξη μιας

της Μάχης Μαργαρίτη

Αν και τα «χωριά» συχνά έχουν δεκάδες χιλιάδες κατοίκους, κράτησαν τον τίτλο λόγω της οικειότητας που φέρνει η διατήρηση των παραδόσεων και η ύπαρξη μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων.

Στο Μπαϊσιζού, όπως και σε όλα τα αστικά χωριά, κεντρικός πολεοδομικός σχεδιασμός δεν υπάρχει. Επικρατεί η «αρχιτεκτονική της χειραψίας». Δηλαδή, κτίρια που είναι τόσο κοντά μεταξύ τους, ώστε οι γείτονες μπορούν να ανταλλάζουν χειραψίες μέσα από τα παράθυρα. Όσο έρχεται κι άλλος κόσμος για να ζήσει εκεί, τα κτίρια μεγαλώνουν προς τα επάνω, και τα δωμάτια χωρίζονται σε όλο και μικρότερα τμήματα. Όσο πιο πολλοί οι ένοικοι, εξάλλου, τόσο περισσότερα τα έσοδα για τους ιδιοκτήτες.

Καταφύγιο για τους μετανάστες

Η Σενζέν είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες μητροπόλεις της νοτιοανατολικής Κίνας. Σίλικον Βάλεϊ της Κίνας την αποκαλούν. Οι τουριστικοί οδηγοί θα ανέφεραν τα «ευπαρουσίαστα» μέρη της. Αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της είναι και τα «αστικά χωριά» της. Το μεγαλύτερο από αυτά, το Μπαϊσιζού αποτελείται από πέντε μικρότερα χωριά. Θύλακας υποδοχής επί δεκαετίες οικονομικών μεταναστών και μεταναστών που συνέβαλαν στη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της Σενζέν.

Εδώ έρχονται εσωτερικοί μετανάστες -οι περισσότεροι εργάτες και πρόσφατοι απόφοιτοι πανεπιστημίων- για να βρουν ένα οικονομικό μέρος να μείνουν. Κάτοικοί τους είναι κυρίως άνθρωποι φτωχοί. Και περαστικοί. Υπερπληθυσμός, φτωχές υποδομές, υψηλή εγκληματικότητα. Από τη μία. Γιατί τα χωριά αυτά είναι από τις πιο ζωντανές περιοχές των πόλεων, και καταφύγιο για αυτούς που φτάνουν στα αστικά κέντρα.

Στο Μπαϊσιζού υπάρχει μια ισχυρή αίσθηση κοινότητας. Τη μέρα, πεζοί ανακατεύονται με αυτοκίνητα και ποδήλατα. Παιδιά μετατρέπουν σε παιδική χαρά κάθε γωνιά που βρίσκουν. Τη νύχτα, πλήθη κόσμου είναι έξω στους δρόμους. Γυναίκες μαζεύονται για να κάνουν τη μπουγάδα τους έξω από κοιτώνες χτισμένους την εποχή του Μάο. Στα σοκάκια στήνονται τραπέζια μπιλιάρδου, και αυτοσχέδιες προβολές ταινιών γίνονται δίπλα σε άδεια κτίρια μαρκαρισμένα προς κατεδάφιση με κόκκινη μπογιά.

Τα παιδιά των μεταναστών παρακολουθούν μαθήματα σε ένα σχολείο στο χωριό. Αν δεν υπήρχε, δε θα μπορούσαν να γραφτούν στα δημόσια σχολεία της πόλης, επειδή δεν έχουν τις προϋποθέσεις.

Τα χαμηλά ενοίκια και η ζωντάνια στον αέρα του Μπαϊσιζού το έχουν κάνει πόλο έλξης για ξένους νέους επιχειρηματίες. Σχεδιαστήρια, καταστήματα, ζυθοποιίες, χώρους για χρήστες τεχνολογίας, όλα τα συναντά κανείς στο χωριό.

Υγρά σοκάκια καταλήγουν σε λεωφόρους φρενώδους εμπορικής δραστηριότητας. Μανάβηδες, μάστορες, χειροπράκτες, έμποροι επίπλων, χαρτομάντες, σχολεία, μικρά ξενοδοχεία, υπαίθρια μπιλιαρδάδικα, κοινόχρηστα πλυντήρια, κομμωτήρια με πλήρη περιποίηση για τέσσερα δολάρια.

«Για τους νέους, αυτό είναι ένα συναρπαστικό μέρος», έλεγε πρόσφατα στους New York Times η Μέρι Αν Ο΄Ντόνελ, που ζει 20 χρόνια εκεί και είναι συνιδρύτρια του «Χειραψία 302». Μια συλλογικότητα, οι CZC Special Forces, χρησιμοποιεί την τέχνη του δρόμου για να κάνει τα μέσα ενημέρωσης να δουν πέρα από τα στερεότυπα, και να κατανοήσουν τις κοινωνικές αξίες που ανθίζουν σε αυτά τα μέρη, κάτι παραπάνω από γειτονιές με χαμηλό εισόδημα.

Το «πείραμα της Σενζέν»

Πριν από 60 χρόνια, η γη από πέντε χωριά του Μπαϊσιζού κολεκτιβοποιήθηκε, και δημιουργήθηκε μια αγροτική κοινότητα. Στο τέλος της δεκαετίας του ’70 το Πεκίνο έβαλε σε εφαρμογή σχέδιο για να μετατρέψει τη Σενζέν στην πρώτη Ειδική Οικονομική Ζώνη της χώρας -ένα «πείραμα» εφαρμογής φιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών, γράφει στο Foreign Policy η συγγραφέας Έλι Μακίνον, που ζει 20 χρόνια στη Σενζέν.

Με την αστικοποίηση, «οι χωρικοί πήραν χρήματα, αλλά έχασαν τη βάση της ζωής τους, την αγροτική απασχόληση και έμειναν μετέωροι σε μια ‘θάλασσα’ από κατασκευές. Από τη στιγμή, όμως, που κράτησαν τίτλους ιδιοκτησίας, κράτησαν και μια θέση εντός του καπιταλιστικού πειράματος». Καθώς έφταναν κύματα μεταναστών για να δουλέψουν στην «έκρηξη» της κατασκευής, οι χωρικοί-νυν ιδιοκτήτες, άρχισαν να χτίζουν κτίρια που έφταναν τόσο ψηλά όσο οι ένοικοι μπορούσαν να ανεβούν. Και να τα χωρίζουν σε όλο και μικρότερα δωμάτια, όλο και πιο κοντά μεταξύ τους. Δημιουργήθηκε έτσι στην πόλη μια «στεγαστική ραχοκοκαλιά», που χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξή της.

Αλλά, ταυτόχρονα, τα χωριά άρχισαν να περικυκλώνονται από ουρανοξύστες, συγκροτήματα κατοικιών και εμπορικά κέντρα.

Από «μοχλός», εμπόδιο

Σταδιακά, η Σενζέν μετατράπηκε σε «μεγα-πόλη» του κινεζικού Νότου. Από 300.000 κατοίκους το 1979, έφτασε να αριθμεί 18 εκατομμύρια σήμερα. Έγινε ένα από τα ταχύτερα αναπτυσσόμενα αστικά κέντρα στην ιστορία. Ουρανοξύστες, εμπορικά κέντρα, πολυτελή ξενοδοχεία, ακριβές κατοικίες έφτιαξαν το νέο σκηνικό. Οι τιμές των ακινήτων εκτοξεύτηκαν.

Πολλά «αστικά χωριά», τοποθετημένα στο κέντρο της, ξαφνικά έγιναν «φιλέτα». Και «ξαφνικά» άρχισε η κεντρική συζήτηση για τη βρωμιά και τα προβλήματά τους. «Καθώς η πόλη -και η χώρα- θέλουν γρήγορο εκσυγχρονισμό, χωριά όπως το Μπαϊσιζού μοιάζουν με παραφωνία σε όσους σχεδιάζουν την ανάπλαση. Στα μάτια των κυβερνητικών αξιωματούχων, φαντάζουν βρώμικα και οπισθοδρομικά», έγραφε το άρθρο των New York Times. Στα μάτια και πολλών άλλων, το χωριό ήταν φιλέτο προς εμπορική εκμετάλλευση. Τα «σχέδια ανάπλασης» της περιοχής πρωτοεμφανίστηκαν το 2005. Το 2014, άρχισαν να μαρκάρονται τμήματά της.

Τον περασμένο χρόνο, ένας τοίχος υψώθηκε στον κεντρικό δρόμο του χωριού, κρύβοντας την προς κατεδάφιση περιοχή, προσπαθώντας να απομακρύνει τους πεζούς από τα μαγαζιά που πεισματικά έχουν μείνει ανοιχτά. Τους τελευταίους μήνες, κτίρια στη βιομηχανική ζώνη του Μπαϊσιζού κατεδαφίζονται.

«Η τοπική κυβέρνηση έβγαλε το Μπαϊσιζού στο σφυρί για ανάπλαση, και μια εταιρία από το Χονγκ-Κονγκ σχεδιάζει να το αντικαταστήσει με 59,2 εκατομμύρια τετραγωνικά πόδια από ψηλά κτίρια, εμπορικά κέντρα, ξενοδοχεία και έναν ουρανοξύστη-νέο «έμβλημα» της περιοχής», γράφει η Έλι Μακίνον.

Η πόλη, και η ψυχή της

«Οι πυκνοί, μπερδεμένοι λαβύρινθοι του Μπαϊσιζού σύντομα θα υποκύψουν στον μοντερνισμό. Αλλά χωρίς αυτούς, η κινεζική μητρόπολη ίσως δε θα είχε δημιουργηθεί ποτέ.»

«Αν η Σενζέν χάσει τα προσβάσιμα ενοίκιά της, θα σπάσει όλη η αλυσίδα», λέει 44χρονος αρχιτέκτονας Ντουάν Πενγκ που μελετά τα αστικά χωριά. «Κάθε πόλη χρειάζεται ένα μέρος όπου οι άνθρωποι μπορούν να έχουν τον χρόνο να τακτοποιηθούν και να ριζώσουν. Η Σενζέν είναι ένα χωνευτήρι μεταναστών. Όλοι χρειάζονται ένα μέρος όπου μπορούν να επιβιώσουν, να ενσωματωθούν και να ανθίσουν.»

Οι κάτοικοί της περιμένουν. Δεν είναι σίγουροι ότι τα σχέδια θα υλοποιηθούν. Μέχρι τότε, δε φεύγουν, λένε. Δεν έχουν άλλωστε και πού να πάνε. Τα ενοίκια έξω από το «καταφύγιο» του Μπαϊσιζού είναι τουλάχιστον τρεις φορές υψηλότερα.

«Οι πολιτικές ποτέ δε σχεδιάζονται για να ωφελήσουν τις κατώτερες τάξεις», λέει στους New York Times ο 32 χρόνων Λαν Τζιανγκ, που έχει ένα μικρό κατάστημα επιδιόρθωσης υπολογιστών.

«Όταν πρωτοπερπάτησα στο Μπαϊσιζού, γύρισα πίσω στην παιδική μου ηλικία. Οι μικροί δρόμοι και τα σοκάκια, η ανθρωπιά του μέρους», θυμάται ο Ντουάν. Και εξηγεί στην Έλι Μακίνον ότι, «στη διάρκεια προηγούμενων αναπλάσεων αστικών χωριών, ασχολήθηκαν με τα συμφέροντα του κατασκευαστή, της κυβέρνησης, των αρχικών κατοίκων. Αλλά κανείς δεν ασχολήθηκε με τα συμφέροντα των ενοικιαστών. Και, με έναν τρόπο, αυτοί οι ενοικιαστές είναι οι αληθινοί ιδιοκτήτες των χωριών αυτών».

Ο Ντουάν θέλει να ακουστούν οι φωνές των κατοίκων. Πιστεύει ότι μπορούν να βάλουν «φρένο» στα σχέδια. Όπως συνέβη νωρίτερα το καλοκαίρι, όταν ντόπιοι σχεδιαστές, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες αντιτάχθηκαν στα σχέδια ανάπλασης ενός άλλου αστικού χωριού της Σενζέν, του Χουμπέι. Οι αντιδράσεις ματαίωσαν τα σχέδια επέμβασης στο ιστορικό κέντρο του.

Γι΄αυτό, τα απογεύματα των Σαββάτων, ο Ντουάν περπατά στη γειτονιά και φωτογραφίζει κατοίκους να κρατούν έναν μικρό μαυροπίνακα. Με κιμωλία γράφουν πάνω του δυο λέξεις: «buchai», δηλαδή, «μην κατεδαφίσετε». Δε δέχονται όλοι να φωτογραφηθούν. Αλλά κάποιοι είναι πρόθυμοι και για περισσότερα. Σε μια βόλτα, συναντά τον Γου, 31 χρόνων, προγραμματιστή. Μαζί με τη γυναίκα και το παιδί τους, γυρίζουν από την αγορά. Ο Γου συνοδεύει την οικογένειά του στο σπίτι τους. Πιάνει έναν δεύτερο μαυροπίνακα, και έρχεται να βοηθήσει τον Ντουάν. Να υπερασπιστεί το σπίτι του. Και τα σπίτια των άλλων.

πηγές: European Press Agency, Untapped Cities, New York Times, Foreign Policy

φωτογραφίες: ΑΠΕ-ΜΠΕ