Βιβλιοκριτική| Λύντια Τρίχα: Χαρίλαος Τρικούπης, ο πολιτικός τού «δυστυχώς επτωχεύσαμεν»

Ποιος ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης; Ένας από τους πιο σημαντικούς πολιτικούς ηγέτες της νεότερης Ελλάδας; Ο ανήσυχος αρθρογράφος τού «τις πταίει;», ο προβληματισμένος πρωθυπουργός τού «δυστυχώς, επτωχεύσαμεν», αλλά και ο αισιόδοξος πολιτικός τού «Η Ελλάς προώρισται να ζήση και θα ζήση». Ο θεμελιωτής του ελληνικού κοινοβουλευτισμού, ο πρωθυπουργός του εκσυγχρονισμού και ο πατέρας των ελληνικών σιδηροδρόμων.

Υπήρξε ένας από τους προνομιούχους της εποχής του, καθώς έζησε πολλά χρόνια της νεότητάς του στο Παρίσι και στο Λονδίνο, αποκτώντας ευρωπαϊκή εμπειρία

και κοσμοπολίτικη νοοτροπία, που τον έκαναν να διαφέρει από τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς του 19ου αιώνα. Βουλευτής στα 33 του, υπουργός στα 34, αρχηγός κόμματος στα 40 και πρωθυπουργός στα 43 του χρόνια, δέσποσε στην πολιτική ζωή της χώρας από το 1875 ως το 1895, με χαρές, ικανοποιήσεις και αναγνωρίσεις, αλλά και με λύπες και απογοητεύσεις.

Προοδευτικός και μεθοδικός, επεδίωξε να φέρει την Ελλάδα των 50 χρόνων ελεύθερου βίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έθεσε τις βάσεις για τον εκσυγχρονισμό του κράτους. Σχημάτισε επτά κυβερνήσεις, άλλες βραχύβιες και άλλες μακρόβιες, και κυβέρνησε συνολικά επί 11 χρόνια τη χώρα, διάστημα εξαιρετικά μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής. Υπήρξε ο πατέρας τού ελληνικού κοινοβουλευτισμού, ο πρωθυπουργός του εκσυγχρονισμού, των νομοθετικών αλλαγών, της οργάνωσης του Στρατού, της ενίσχυσης του στόλου, των μεγάλων δημόσιων έργων και των σιδηροδρόμων, αλλά θεωρείται και ο πρωθυπουργός των μεγάλων δανείων, των φόρων και της πτώχευσης.

Έζησε σε μια ιστορική περίοδο σημαντική τόσο για την Ελλάδα, που επεξέτεινε τότε τα εδαφικά της όρια, όσο και για ολόκληρη την Ευρώπη, όπου γίνονταν πόλεμοι και επαναστάσεις, εγκαθιδρύονταν αυτοκρατορίες, συνάπτονταν και διαλύονταν συμμαχίες, ενώ μια νέα έννοια είχε προστεθεί στο πολιτικό και στο οικονομικό της σκέπτεσθαι, ο καπιταλισμός. Ευρισκόμενος σε συνεχή επικοινωνία με την ευρωπαϊκή σκέψη, μέσω των προσωπικών του επαφών και μέσω των αναγνωσμάτων του, ο Τρικούπης γίνεται κοινωνός των νέων πολιτικών ρευμάτων και τάσεων που επικρατούν στον δυτικό κόσμο, όπου κυριαρχεί η ιδέα όχι μόνο του φιλελευθερισμού, αλλά και ενός συντηρητισμού ο οποίος αποδέχεται τους νεωτερισμούς, υπό τον όρο ότι προστατεύονται οι θεμελιώδεις θεσμοί του κράτους και της κοινωνίας. Είναι η εποχή που αναπτύσσονται συγχρόνως ο εθνικισμός, ο σοσιαλισμός και μια νέα μορφή ιμπεριαλισμού.

Για να σχηματίσει κάποιος μια ολοκληρωμένη εικόνα του Τρικούπη και να κατανοήσει την πολιτική του πρέπει να τον δει υπό το πρίσμα όλων αυτών των πολιτικών και ιδεολογικών τάσεων, που επηρέασαν τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, και να τον εντάξει στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

Η βιογραφία δεν είναι είδος που ανθεί στη χώρα μας, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με την Αγγλία. Παντού ο βιογράφος αντιμετωπίζει τα ίδια διλήμματα. Κατ’ αρχάς σπάνια βλέπει τον βιογραφούμενο με εντελώς αρνητική διάθεση. Συνήθως έχει την τάση, αν όχι να τον εξιδανικεύει, πάντως να προκρίνει τα θετικά στοιχεία του, υποβαθμίζοντας εν μέρει τα αρνητικά. Η Λύντια Τρίχα σημειώνει χαρακτηριστικά ότι ο Τρικούπης προσφέρεται ιδιαίτερα όχι μόνο για μυθοποίηση αλλά και για δαιμονοποίηση. Είναι ένας μεγάλος ηγέτης, ο οραματιστής πρωθυπουργός με το σημαντικό εκσυγχρονιστικό έργο, αλλά συγχρόνως και ο πρωθυπουργός της πτώχευσης. Δύο παράμετροι που οπωσδήποτε δεν μπορούν να αγνοηθούν, μπορούν όμως να μεγιστοποιηθούν η μία εις βάρος της άλλης, ανάλογα με τον τρόπο παρουσίασής τους.

Η έλλειψη μιας λεπτομερούς βιογραφίας του Τρικούπη την οδήγησε στην επιλογή της χρονολογικής εξιστόρησης αντί της θεματικής, που θα ήταν πιθανόν πιο θελκτική, αλλά επικεντρωμένη σε ορισμένα μόνο σημεία, και ως εκ τούτου λιγότερο κατατοπιστική. Πριν από την εξιστόρηση αυτήν σκιαγραφεί τον χαρακτήρα και το πολιτικό προφίλ του Τρικούπη και τον τοποθετεί στο ιστορικό και στο κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του, που οπωσδήποτε διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, τόσο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και του πολιτικού σχεδιασμού του όσο και στην ανάσχεση των παράτολμων οραμάτων του.

Εκατόν είκοσι χρόνια από τον θάνατο του πολιτικού άνδρα, που δεν είχε προσωπική περιουσία και το όνομα του οποίου συνδέθηκε με την οικονομική ιστορία της Ελλάδας και με την πτώχευση του 1893, η βιογραφία του από τη Λύντια Τρίχα έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στη σχετική βιβλιογραφία. Συναρπαστική και λεπτομερής η σύνθεση της βιογραφίας, έρχεται να φωτίσει το πολιτικό του προφίλ, τη σταδιοδρομία του, το έργο που άφησε και εκείνο που δεν πρόλαβε να κάνει, τα επιτεύγματά του και τα λάθη του.

Τοποθετώντας τον μέσα στον πολιτικό και στον κοινωνικό περίγυρό του, περιγράφει την πραγματικότητα της εποχής του και την προσπάθειά του να την υπερκεράσει. Μέσα από την προσωπική του αλληλογραφία, τον Τύπο της εποχής και τις συζητήσεις στη Βουλή αναδεικνύεται η στιβαρή προσωπικότητά του και η εκσυγχρονιστική πολιτική του. Συγχρόνως αναπλάθεται η καθημερινότητά του και εξερευνάται η ιδιωτική του ζωή, με στοιχεία που συχνά μας εκπλήσσουν.

Μέσω της αφήγησης της γεμάτης ζωής του Χαριλάου Τρικούπη, από τη γέννησή του, το 1832, ως τον θάνατό του, το 1896, προβάλλουν ολοζώντανα οι εικόνες της Ιστορίας της Ελλάδας, από την ανεξαρτησία της και τη μοναρχία του Όθωνα έως τη συνταγματική βασιλεία του Γεωργίου Α΄. Και έτσι εξιστορείται, παράλληλα, η σταδιακή ανάπτυξη και η εξέλιξη της χώρας, που ο ίδιος πάσχισε να τη φέρει σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Εκδόσεις Πόλις, 2016,

σελίδες: 624