Βιβλιοκριτική: Mενέλαος Χαραλαμπίδης- Δεκεμβριανά 1944, Η μάχη της Αθήνας

Τα Δεκεμβριανά υπήρξαν το πρώτο βήμα στη διαδικασία «αποΕΑΜοποίησης» της ελληνικής κοινωνίας. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος δημιουργίας ενός πολιτικού καθεστώτος, το οποίο στηρίχθηκε σε πρακτικές και θεσμούς αυθεντικά αυταρχικούς που έμελλαν να επιζήσουν πολύ πέρα από τη δεκαετία του 1940 και να χαράξουν βαθιά το πολιτικό καθεστώς της χώρας.

Παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει 70 χρόνια, πολλά ερωτήματα γύρω από τα Δεκεμβριανά εξακολουθούν να ζητούν απάντηση. Ο κεντρικός τους ρόλος στις πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στον Εμφύλιο και, συνεπώς, στη διαμόρφωση του διχαστικού κοινωνικοπολιτικού

καθεστώτος, που κυριάρχησε τουλάχιστον τρεις δεκαετίες μετά τη λήξη του, μετέτρεψε τα Δεκεμβριανά σε πεδίο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης.

Η αντιπαράθεση αυτή συγκρότησε ιδεολογικά φορτισμένες ερμηνείες για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1944, ο απόηχος των οποίων εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να καθορίζει τις αντιλήψεις μας για αυτά. Όπως κάθε γενικό και πολιτικά στοχευμένο αφήγημα, ο «ηρωικός Δεκέμβρης» της Αριστεράς και ο «δεύτερος γύρος της κομμουνιστικής ανταρσίας» της Δεξιάς χαρακτηρίζονται από την επιλεκτική χρήση του παρελθόντος, την αποσιώπηση ή τη διαστρέβλωση των γεγονότων και τη συγκάλυψη των πολιτικών ευθυνών.

Στην κρίσιμη περίοδο του τέλους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ευρώπη συνταράχθηκε από την πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των δυνάμεων που συγκρότησαν την Αντίσταση και διεκδικούσαν κεντρική θέση στις μεταπολεμικές πολιτικές εξελίξεις και των εξόριστων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων που επιδίωκαν την επάνοδό τους στην εξουσία. Η Ελλάδα υπήρξε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα, όπου η ένταση αυτής της αντιπαράθεσης οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση τις μέχρι τότε συμμαχικές δυνάμεις του ΕΑΜ και των Βρετανών, πριν ακόμη από τη λήξη του πολέμου. Τον Δεκέμβριο του 1944, ενάμιση μόλις μήνα μετά την πανηγυρική απελευθέρωση της πρωτεύουσας, ξέσπασε η Μάχη της Αθήνας, η σφοδρότερη στρατιωτική αναμέτρηση που έγινε ποτέ στην πρωτεύουσα.

Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης στήριξε την έρευνά του κατά κύριο λόγο σε στρατιωτικές και πολιτικές εκθέσεις των βρετανικών δυνάμεων που έδρασαν στην Αθήνα, στα διάσπαρτα αρχεία ελληνικών πολιτικών και στρατιωτικών υπηρεσιών, στο τμήμα του αρχείου του Κομμουνιστικού Κόμματος που είναι διαθέσιμο στην έρευνα, σε προφορικές μαρτυρίες και στον Τύπο της περιόδου.

Στο βιβλίο του –πρόκειται για την πρώτη επιστημονική μελέτη που επικεντρώνεται στα ίδια τα γεγονότα στηριγμένη σε αδημοσίευτες κυρίως πηγές– δίνει απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα: Ποιες ήταν οι αιτίες που οδήγησαν στο ξέσπασμα των μαχών και σε ποιο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο εκδηλώθηκαν; Πώς εξελίχθηκαν, μέρα με τη μέρα, οι συγκρούσεις που μετέτρεψαν την πόλη σε πεδίο μάχης (από τις μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Γουδί, στου Μακρυγιάννη, στους στρατώνες των Παραπηγμάτων στο Κολωνάκι και στους Αμπελοκήπους μέχρι τις οδομαχίες της Ομόνοιας, των Εξαρχείων και του Μεταξουργείου, από τις φονικές μάχες στους λόφους του Αρδηττού και στο Αλεποβούνι μέχρι τον βομβαρδισμό της Καισαριανής και την προέλαση των Βρετανών από το Φάληρο προς το κέντρο της Αθήνας);

Τέλος, καταγράφοντας τη δράση της Εθνικής Πολιτοφυλακής, η έρευνα προσπαθεί να φωτίσει τα δύσκολα ζητήματα των εκτελέσεων, της ταυτότητας των θυμάτων και των νεκρών αμάχων από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς, τα οποία εξακολουθούν να καθορίζουν τη μνήμη των Δεκεμβριανών.

Mενέλαος Χαραλαμπίδης,
Δεκεμβριανά 1944, Η μάχη της Αθήνας,
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. : 376