Θανάσης Αγάθος: Ο Νίκος Καζαντζάκης στον κινηματογράφο

Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι ο μόνος Έλληνας πεζογράφος του οποίου τρία κορυφαία μυθιστορήματα μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο ως διεθνείς παραγωγές που φέρουν τη σκηνοθετική υπογραφή μεγάλων σκηνοθετών παγκοσμίου φήμης. Και οι τρεις ταινίες αποτέλεσαν γεγονότα για την εποχή τους. Ο ελληνικός και ο διεθνής Τύπος παρακολούθησαν την προετοιμασία και τα γυρίσματά τους, ασχολήθηκαν με την επιλογή των ηθοποιών που ανέλαβαν να ενσαρκώσουν τους καζαντζακικούς χαρακτήρες, σχολίασαν την πορεία τους σε διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ και κατέγραφαν τις αντιδράσεις και τα επεισόδια

που συνόδευαν την πρώτη προβολή τους όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.

Ο Άντονι Κουήν με τον Άλαν Μπέιτς στο “Ζορμπά” (1964)

Οπωσδήποτε, από τις τρεις διεθνείς «καζαντζακικές» μεταφορές η πιο διάσημη και αγαπητή ανά τον κόσμο παραμένει ο Ζορμπάς του Μιχάλη Κακογιάννη. Τι κι αν η ταινία επικρίθηκε στην Ελλάδα για τον τρόπο παρουσίασης των Κρητικών και για την έμφαση στις σκηνές του θανάτου της Ορτάνς και της δολοφονίας της χήρας και κατηγορείται για «τουριστική» και στερεοτυπική παρουσίαση της Ελλάδας; Τι κι αν υποστηρίχθηκε ότι διαστρέφει το νόημα του μυθιστορήματος του Καζαντζάκη; Το παγκόσμιο κοινό από το 1964 έως σήμερα έδειξε να έχει διαφορετική άποψη. Το φιλμ άλλωστε είχε αναμφισβήτητες κινηματογραφικές αρετές. Όπως τη σκηνοθεσία του Κακογιάννη, την κρυστάλλινη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Γουόλτερ Λάσαλι, την υποδειγματική εργασία του Βασίλη Φωτόπουλου στην καλλιτεχνική διεύθυνση, την διαχρονική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και τις εξαίρετες ερμηνείες του Άντονι Κουήν –που σχεδόν ταυτίστηκε με τον χαρακτήρα του Ζορμπά-, της Λίλα Κέντροβα, του Άλαν Μπέιτς, της Ειρήνης Παπά και του Γιώργου Φούντα.

Η Μελίνα Μερκούρη στον “Χριστό ξανασταυρώνεται” (1957)

Οι άλλες δύο ταινίες, ο Χριστός ξανασταυρώνεται και ο Τελευταίος πειρασμός, παρά τις σκηνοθετικές υπογραφές των Ζυλ Ντασέν και Μάρτιν Σκορτσέζε, και των πρωταγωνιστών τους όπως η Μελίνα Μερκούρη, ο Γουίλεμ Νταφόε ή ο Χάρβεϊ Καϊτέλ είναι λιγότερο γνωστές στο ευρύτερο κοινό. Ειδικά στην περίπτωση του Τελευταίου πειρασμού η λήθη και η απουσία κινηματογραφικών επανεκδόσεων και τηλεοπτικών μεταδόσεων συσχετίζεται οπωσδήποτε και με το φόβο ενδεχομένων νέων αντιδράσεων από σκοταδιστικούς κύκλους. Δεν είναι τυχαίο ότι πριν από αρκετά χρόνια η προγραμματισμένη για τις 03.00 τα ξημερώματα τηλεοπτική μετάδοση της ταινίας από το κανάλι STAR ακυρώνεται κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή λόγω πιέσεων άνωθεν.

Σε ανάλογο εξωλογοτεχνικό πλαίσιο, εξετάζονται συχνά πυκνά και τα βιβλία στα οποία βασίζονται οι τρεις αυτές ταινίες. Ο Ζορμπάς θα περάσει σχεδόν απαρατήρητος κατά την πρώτη του έκδοση το 1946, και θα χρειαστεί να φτάσει στην Ελλάδα ο απόηχος από την θριαμβευτική υποδοχή του από κοινό και κριτικούς για να εκτιμηθεί. Τα άλλα δυο μυθιστορήματα, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και Ο τελευταίος πειρασμός, θα κυκλοφορήσουν πρώτα στο εξωτερικό, ενώ θα κατηγορηθούν ως βλάσφημα από τους εκκλησιαστικούς κύκλους της Ελλάδας, παραλίγο μάλιστα να προκαλέσουν τον αφορισμό του Καζαντζάκη. Οπωσδήποτε όμως, η μεταφορά τους στη μεγάλη οθόνη και η ζωηρή συζήτηση που θα γίνει σχετικά με τις κινηματογραφικές μεταφορές τους ανανεώνει τη φήμη τους και τα κρατά στο ελληνικό και παγκόσμιο προσκήνιο για πολλές δεκαετίες.

Ο Γουίλεμ Νταφόε στον “Tελευταίο πειρασμό” (1988)

Και τα τρία μυθιστορήματα που παίρνουν τον δρόμο της κινηματογράφησης μεταπλάθονται με επιτυχία και σε άλλες τέχνες: στο θέατρο, στην όπερα, στην τηλεόραση, στο μπαλέτο. Αποδεικνύεται έτσι ο διαλογικός χαρακτήρας του αληθινού έργου τέχνης που είναι πάντα ανοιχτό σε νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις και κερδίζει νέους θιασώτες σε κάθε εποχή.

Το βιβλίο του Θανάση Αγάθου επικεντρώνεται στη σχέση του Νίκου Καζαντζάκη με τον κινηματογράφο, μια σχέση η οποία μελετάται πάνω σε δύο βασικούς άξονες: την ενασχόληση του ίδιου του Κρητικού δημιουργού με τη συγγραφή κινηματογραφικών σεναρίων και τις μεταφορές μυθιστορημάτων του στον κινηματογράφο από διαφορετικούς σκηνοθέτες και σεναριογράφους. Παρουσιάζονται τα σενάρια που γράφει ο Καζαντζάκης σε διάφορες φάσεις της δημιουργικής πορείας του (1928, 1931-1932, 1956), επιχειρείται μια συστηματική συγκριτολογική ανάγνωση των μυθιστορημάτων του Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και Ο τελευταίος πειρασμός και των κινηματογραφικών διασκευών τους, σχολιάζονται τόσο η κριτική υποδοχή των παραπάνω βιβλίων και ταινιών, όσο και οι αντιδράσεις που συνοδεύουν τις αντίστοιχες εκδόσεις και προβολές. Επιπρόσθετα, γίνεται αναφορά στις ταινίες τεκμηρίωσης που ασχολούνται με τον βίο και το έργο του συγγραφέα, καθώς και στην ταινία Καζαντζάκης του Γιάννη Σμαραγδή.

Θανάσης Αγάθος,
Ο Νίκος Καζαντζάκης στον κινηματογράφο,
Εκδόσεις Gutemberg, 2017

The post Θανάσης Αγάθος: Ο Νίκος Καζαντζάκης στον κινηματογράφο appeared first on Aixmi.gr - Ειδήσεις από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο - Έκτακτη επικαιρότητα.