Η μικρή διαφορά στην κουλτούρα ή η διαφορά του παπατζή από τον αυθεντικό…

«Η μικρή διαφορά και οι μεγάλες της συνέπειες». Έτσι είχε τιτλοφορήσει το 1975 το βιβλίο της η Άλις Σβάρτσερ, σηκώνοντας το πρώτο κύμα της φεμινιστικής επανάστασης στην Ευρώπη. Από τότε η έκφραση «η μικρή διαφορά» κατάντησε συνώνυμο κάθε διαφοράς που φαίνεται μικρή, αλλά έχει τελικά μεγάλες επιπτώσεις.

Έχουν περάσει κοντά τρία χρόνια τώρα από το 2009 που η Ελλάδα και οι Έλληνες συλλήβδην – ως εθνότητα – παρουσιάζονται στον διεθνή, τον ευρωπαϊκό,

και ειδικά το γερμανικό, Τύπο ως «ειδική περίπτωση». Ως μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που δεν χωράει στα ευρωπαϊκά καλούπια, ίσως λόγω των πολλών αρνητικών καταβολών από το παρελθόν, απώτερο και πρόσφατο. Η ιδιαιτερότητα αυτή αφορά, κυρίως, την πολιτική τάξη της χώρας – ηγεσίες και νομενκλατούρα – και παραπέμπει στη αδυναμία της, λόγω ανικανότητας ή πρόθεσης, να αναγνωρίσει ευρωπαϊκούς κανόνες για τη συμπεριφορά της από τους οποίους και να (αυτο)δεσμεύεται.

Και δεν εννοώ μόνο κανόνες απόκρουσης της διαφθοράς ή πρόληψης και αποτροπής ζημιών για το κοινωνικό σύνολο ή προστασίας των αδύνατων μελών του κοινωνικού οργανισμού μέσω του κοινωνικού κράτους. Αλλά και το γενικευμένο «κλίμα» του πολιτικού πράττειν και λαλείν. Με κορυφαία αμαρτία την αδυναμία αυτοανανέωσης των φορέων της πολιτικής.

Τα υπαρκτά κόμματα σήμερα δυσκολεύονται πολύ να αλλάξουν ιδέες και συνήθειες. Δυσκολεύονται, ακόμη, να μας πείσουν ότι σκοπεύουν να ανανεωθούν ή να μας διαβεβαιώσουν ότι όντως θα πραγματώσουν αυτό που σκοπεύουν. Παραμένουν μονοτροπικά ως προς τον ιδρυτικό τους μύθο, φωνάζοντας στις «αγορές» και στους κηδεμόνες της χώρας ότι είναι φορείς «δεξιών», «αριστερών» και «κεντρώων» ιδεών. Τη στιγμή που το μόνο που είναι βέβαιο για την πολιτική τους ταυτότητα είναι ότι – ελλείψει επεξεργασίας εναλλακτικών σχεδίων – είτε έχουν διάθεση προσαρμογής στους εξωτερικούς και εσωτερικούς εκβιασμούς, είτε ότι θα προσπαθήσουν να…εκβιάσουν ορισμένους από τους εκβιαστές όταν έρθουν στα πράγματα.

Η πνευματική ηγεσία της χώρας, έτσι όπως εκπροσωπείται από αυτούς που διακονούν την Επιστήμη, την Έρευνα και τη Γνώση, εμφανίζει τα ίδια συμπτώματα. Η αντιπαράθεση-φενάκη της πνευματικής ηγεσίας με την πολιτική τάξη της χώρας, όπως την είδαμε στη σφοδρή διαμάχη των Συγκλήτων – και όχι μόνο των πρυτάνεων, όπως εσφαλμένα επεκράτησε να λέγεται – και του υπουργείου Παιδείας για το νόμο 4009/2011, δεν ήταν κάποια γόνιμη σύγκρουση ανάμεσα στην «πρόοδο» (της πολιτικής) και στη «συντήρηση» (των Πανεπιστημίων), όπως αρέσκονται να την εμφανίζουν ρηχοί ή κυνικοί αναλυτές. Ήταν ένας εμφύλιος μεταξύ φατριών της ίδιας προβληματικής ελίτ της ελληνικής κοινωνίας.

Δεν υπάρχει, ίσως, καλύτερος τρόπος να αναδείξει κανείς αυτό το γεγονός από τη σύγκριση ακαδημαϊκών «πολιτισμών». Σύγκριση της ακαδημαϊκής κουλτούρας ανάμεσα σε Πανεπιστήμια μιας χώρας που για προφανείς λόγους παρουσιάζεται στα ελληνικά Μέσα Ενημέρωσης ως «εχθρική», δηλαδή της Γερμανίας, και της Ελλάδας. Ας ξεχάσουμε, λοιπόν, για λίγο ότι η Γερμανία αποτελείται από δεκάδες εκατομμύρια αντίγραφα της Άνγκελα Μέρκελ, του Φίλιπ Ρέσλερ και του Βόλφγκανγκ Σόϊμπλε, και ας δούμε τα ίδια τα γεγονότα: τις πράξεις και τις συμπεριφορές των οργάνων των γερμανικών Πανεπιστημίων.

Ποια είναι, λοιπόν, η «μικρή διαφορά» για την οποία μιλώ; Τι κάνει έναν καθηγητή ελληνικού Πανεπιστημίου να αισθάνεται αμηχανία ή ντροπή, ενώ τον συνάδελφό του στο Μπάϋροϊτ ή το Ντύσελντορφ να αισθάνεται αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια;

Η απάντηση είναι απλή: η διαφορά – που τελικά φαίνεται μικρή, αλλά είναι τεράστια – συνίσταται στο γεγονός ότι στα γερμανικά, στα αμερικανικά, στα γαλλικά κλπ. Πανεπιστήμια οι κανόνες είναι κανόνες. Ενώ στα ελληνικά, οι κανόνες – όταν υπάρχουν – μπορεί να είναι απλώς σκιάχτρα. Έτσι λ.χ. στα ημέτερα Ιδρύματα απαγορεύεται, υποτίθεται, η λογοκλοπή, δεν επιτρέπεται ο νεποτισμός, καταπολεμάται η αργομισθία, διώκεται η απομύζηση δημόσιων πόρων μέσω της μεθόδου του φουσκώματος της τιμής των «αγαθών» και των «υπηρεσιών» που παράγονται και «παραδίδονται» από πανεπιστημιακούς δασκάλους στα πλαίσια ποικίλων προγραμμάτων. Αλλά αυτά που απαγορεύονται, τελικά πραγματώνονται χωρίς μεγάλη προσπάθεια και χωρίς ιδιαίτερο κίνδυνο για τους παραβάτες. Το έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα και οι πρώτοι διδάξαντες, οι πολιτικοί μας, που επικρίνουν καθυστερημένα την ατιμωρησία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αφού πρώτα την είχαν προετοιμάσει προωθώντας τη διαπλοκή της πολιτικής με τα ΑΕΙ.

Θα μπορούσε, βεβαίως, κάποιος κυνικός αναγνώστης να αντιστρέψει το επιχείρημα και να αναφερθεί στις όντως πολύ χαμηλές αποδοχές του μέσου πανεπιστημιακού δασκάλου – πριν και μετά την κρίση – τις οποίες ορισμένοι smart τύποι συμπληρώνουν, πουλώντας αέρα κοπανιστό εντός ή εκτός των ακαδημαϊκών τειχών. Τι θα μπορούσαμε, όμως, να πούμε για την ανοχή απέναντι σε «χοντρές αμαρτίες» για πανεπιστημιακό δάσκαλο, όπως π.χ. η λογοκλοπή; Πώς είναι δυνατόν να έχει κύρος ένα Πανεπιστήμιο, όταν τα όργανά του επιδεικνύουν απάθεια ή διάθεση συγκάλυψης σε περιπτώσεις αποδεδειγμένης, καραμπινάτης και επαναλαμβανόμενης λογοκλοπής; Με τον ίδιο τρόπο που η στρουθοκάμηλος νιώθει ότι έχει ασφάλεια, χώνοντας το κεφάλι στην άμμο, θα μου πείτε. Όμως, ας μην αδικούμε τις στρουθοκαμήλους.

Η στρατηγική απενοχοποίησης του «λογοκλόπου υπό προστασία» είναι απλούστατη, ιδιαίτερα όταν βοηθά σ’ αυτό η ομερτά των δικτύων και η σιωπή των κορόϊδων που δεν προάγονται μεν στην επόμενη βαθμίδα επειδή δεν τολμούν να αντιγράψουν και να επιδείξουν κίβδηλο έργο, αλλά και δεν αποφασίζουν ποτέ να ψελλίσουν δημόσια κάτι για τους «μάγκες» δίπλα τους που εξελίσσονται, επειδή αντιγράφουν. Κατά κανόνα τα αρμόδια εποπτικά όργανα, από την κορυφή της διοικητικής πυραμίδας μέχρι τη βάση, θέτουν σε ενέργεια μηχανισμούς συσκότισης και διαστρέβλωσης των γεγονότων, σχετικοποίησης της αλήθειας, καθυστέρησης της υπόθεσης και παραπομπή της ad calendas graecas, μέχρι να παραγραφεί η «αμαρτία» και να ξεχαστεί αυτό που σε κάθε Πανεπιστήμιο (που σέβεται τον εαυτό του) θα ήταν σκάνδαλο. Αυτή είναι και η απάντηση που λαμβάνει όποιος τολμήσει να καταγγείλει την απάτη: τα όργανα εξέτασαν το θέμα και απεφάνθησαν ότι δεν υφίσταται ζήτημα. Οπότε ο δρόμος για τον λογοκλόπο να εκδηλώσει την αντεπίθεσή σου μέσω της προσφυγής στη Δικαιοσύνη για προσβολή της φήμης «λειτουργού», είναι ανοιχτός. Πετάζοντας κατάμουτρα στον καταγγέλλοντα και κανένα αρχαιοελληνικό ρητό του τύπου «κρείττον το σιγάν του λαλείν»…

Ε, αυτό ακριβώς δεν έκαναν τα Πανεπιστήμια του Μπάυροϊτ, με τον Τσου Γκούτενμπεργκ, της Χαϊδελβέργης με την Κόχ-Μέριν, της Βόννης με την Μαθιοπούλου και τον Χατζημαρκάκη, και τελευταία του Ντύσελντορφ με την ίδια την υπουργό Παιδείας της γερμανικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης και στενής φίλης της Άνγκελα Μέρκελ, την Ανέτε Σαβάν; Όλα αποφάσισαν να μην συγκαλύψουν. Δεν ξέρω αν έπεσαν υψηλά τηλεφωνήματα στον πρύτανη του Πανεπιστημίου του Ντύσελντορφ να είναι «προσεκτικός» – όπως π.χ. εκείνο του προέδρου της Ντόϊτσε Μπάνκ Γιούργκεν Φίτσεν στον πρωθυπουργό της Έσσης, με το οποίο εξέφραζε τη δυσαρέσκειά του για την πρόσφατη θεαματική έφοδο της αστυνομίας στη μεγαλύτερη γερμανική τράπεζα μετά από εισαγγελική παραγγελία, τηλεφώνημα που είχε το αντίθετο αποτέλεσμα – αλλά ακόμη και αν αυτό έγινε, ο πρύτανης δεν «μάσησε», όπως θα έλεγε και μια πρώην υπουργός μας της Παιδείας. Και ναι μεν η έρμη η Ανέτε Σαβάν κατηγορείται ότι στη διατριβή της – που έγραψε το 1980 – μετέφερε αυτολεξεί ή «μεταποιημένα» χωρία από εργασίες τρίτων, χωρίς να τα τοποθετήσει σε εισαγωγικά, ώστε να φαίνεται ο αλλότριος λόγος, αλλά της αναγνωρίζεται τουλάχιστον ότι στις υποσημειώσεις της έκανε κάποια αναφορά στην πηγή, απλώς όχι την ακαδημαϊκά ενδεδειγμένη.

Στις περιπτώσεις λογοκλοπής από καθηγητές ελληνικών ΑΕΙ – που ακόμη δεν έχουν γίνει υπουργοί Παιδείας – τα πράγματα είναι συχνά πολύ χειρότερα: εδώ μιλάμε για κανονικό πλιάτσικο, αφού δεν είναι μόνον τα εισαγωγικά που λείπουν από τα κλεμμένα κείμενα, δεν λείπουν μόνο οι υποσημειώσεις που θα έδειχναν την πηγή από την οποία αντλήθηκε η «ιδέα», αλλά λείπουν όλα: η κλοπή του κειμένου είναι πρωτόγονη, κάτι σαν τη ληστεία χωρίς κουκούλα. Ο λογοκλόπος συλλαμβάνεται, όπως λέμε στην Ήπειρο, «με τη γίδα στον πλάτη». Αλλά χωρίς να ιδρώνει το αφτί του…

Σιγά το πράμα, θα μου πείτε. Η γνωστή τευτονική μανία με την τελειότητα και τη στοχοπροσήλωση. Η πίστη ότι τα γεγονότα είναι γεγονότα και ότι δεν επιτρέπεται να τα αλλάζεις παίζοντας με τους ορισμούς, κατά τη μέθοδο του παπατζή.

Είναι, όμως, αυτές ακριβώς οι «γερμανικές» – και ταυτόχρονα «αμερικανικές», «γαλλικές», «βρετανικές» κλπ. αρετές που θα με έκαναν να νιώθω περήφανος, αν ήμουν μέλος της Ακαδημαϊκής Κοινότητας ενός από τα Πανεπιστήμια αυτά. Και είναι η μικρή αυτή διαφορά ακαδημαϊκής κουλτούρας που με κάνει να μη μπορώ να νιώθω το ίδιο υπερήφανος ως μέλος της εγχώριας Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Διότι η πιθανότητα ένα ελληνικό Πανεπιστήμιο να καταπιαστεί στα σοβαρά με τη λογοκλοπή μιας διασημότητας, βρίσκεται στη σφαίρα της φαντασίας. Άλλωστε, όταν εδώ οι άσημοι – αλλά πολιτικά χρήσιμοι και γι αυτό άνετοι – λογοκλόποι τη βγάζουν καθαρή, όπως και οι προστάτες τους, θα ήταν κάπως άδικο να την πληρώνουν οι διασημότητες….

Κάποιοι λένε ότι πιστεύουν, και άλλοι το πιστεύουν όντως, ότι η μικρή διαφορά θα εκλείψει με τα νέα Συμβούλια. Ένας νέος άνεμος, ακούμε, φυσάει στα ελληνικά Πανεπιστήμια. Δεν είναι ευχάριστο να προτρέπει κανείς τους αιθεροβάμονες να προσγειωθούν. Αλλά είναι αναγκαίο. Διότι η σύνθεση πολλών Συμβουλίων δεν πείθει για τέτοιες…μαγειρικές δεξιότητες των μελών τους. Αρκετά από τα μέλη έχουν ακαδημαϊκή εμπειρία στην αλλοδαπή, άλλα όμως έχουν αποδεδειγμένη πείρα στο να κερδίζουν εκλογές στις παλιές καλές εποχές στην ημεδαπή, ναι αυτές που οι πεπτωκότες και οι εισέτι ενεργοί αξιωματούχοι στο υπουργείο Παιδείας δεν χάνουν ευκαιρία να καταγγέλλουν ως «εκλογομαγειρέματα.».

Προσπαθώ καλοπροαίρετα να διακρίνω στα νέα Συμβούλια και κάποιους που να ξέρουν να σπάζουν αυγά για την επικείμενη πολιτισμική ομελέτα που θα σημάνει την αλλαγή κουλτούρας. Ακόμη δεν μπορώ να τους εντοπίσω. Αφήνω μια ελπίδα, να φταίει γι αυτό η δική μου κοινωνική όραση…

*O Θανάσης Γκότοβος είναι καθηγητης Παιδαγωγικής του Πανεπιστημιου Ιωαννίνων.