Laurence Rees: Το σκοτεινό χάρισμα του Αδόφου Χίτλερ

Τι σημαίνει χάρισμα; Στα αρχαία Ελληνικά, από όπου και η λέξη charisma, σημαίνει το δώρο της χάριτος του θεού. Στην εποχή μας όμως το χάρισμα δεν θεωρείται θείο δώρο, αλλά χρησιμοποιείται ως ουδέτερη έννοια – ένας κακός άνθρωπος μπορεί να το διαθέτει ακριβώς και όπως ένας καλός. Η αρχική σημασία υποδηλώνει επίσης ότι το χάρισμα είναι μια απόλυτη ιδιότητα που ενυπάρχει –ή δεν ενυπάρχει– σε ένα συγκεκριμένο

Εντούτοις η χαρισματική απήχηση του Αδόλφου Χίτλερ δεν ήταν οικουμενική. Ήταν παρούσα μόνο στον χώρο ανάμεσα σε αυτόν και στα συναισθήματα του ακροατηρίου του. Αν δύο διαφορετικοί άνθρωποι γνώριζαν τον Χίτλερ την ίδια στιγμή, ο ένας θα τον έβρισκε χαρισματικό και ο άλλος ανόητο ή ανισόρροπο.

Ο Αδόλφος Χίτλερ υπήρξε ο πλέον ανεκδιήγητος ηγέτης ενός προηγμένου κράτους στην καρδιά της Ευρώπης. Ανίκανος να δημιουργήσει φυσιολογικές φιλίες και αδυνατώντας να συνδιαλαγεί ψύχραιμα και λογικά, εμφορούμενος από μίσος και προκατάληψη, εστερείτο τη στοιχειώδη ικανότητα να αγαπήσει και ήταν μοναχικός. Ως άνθρωπος ήταν αναμφίβολα «αξιοθρήνητος».

Εντούτοις διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο σε τρεις από τις πιο ολέθριες αποφάσεις που ελήφθησαν ποτέ: στην απόφαση για την εισβολή στην Πολωνία, που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην απόφαση για εισβολή στη Σοβιετική Ένωση και στην απόφαση για εξόντωση των Εβραίων.

Συνιστά ένα μεγάλο παράδοξο: γεμάτος μίσος, ανίκανος για οποιαδήποτε φυσιολογική διαπροσωπική ανθρώπινη σχέση, απρόθυμος ακόμη και να συζητεί πολιτικά θέματα, κατάφερε ωστόσο να συγκεντρώσει στο πρόσωπό του μια τεράστια μαζική υποστήριξη, μαγνητίζοντας και πείθοντας εκατομμύρια ανθρώπους. Πώς έγινε αυτό; Αυτό είναι το καίριο ερώτημα στο οποίο προσπαθεί να απαντήσει το βιβλίο αυτό. Το Ολοκαύτωμα, η ναζιστική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου – η αποκλειστική ευθύνη για όλα αυτά τα κατακλυσμιαία και αποτρόπαια γεγονότα, και όχι μόνο, θα μπορούσε να καταλογιστεί αποκλειστικά στον Χίτλερ. Ήταν σίγουρα ένας εγκληματίας πολέμου, κατά πολλούς χωρίς προηγούμενο στα ιστορικά χρονικά. Ωστόσο, όπως βεβαιώνουν πολλοί από όσους τον γνώρισαν, συχνά κατόρθωνε να ασκεί τεράστια επιρροή στους γύρω του.

Ο ιστορικός Λόρενς Ρις συνάντησε ανθρώπους που έζησαν εκείνη την ιδιόμορφη χρονική περίοδο, περιηγήθηκε τον κόσμο και πήρε εκατοντάδες συνεντεύξεις, από αυτούς που συνεργάστηκαν στενά με τον Χίτλερ έως αυτούς που διέπραξαν δολοφονίες υπηρετώντας τους σκοπούς του, από αυτούς που υπέφεραν στα χέρια του έως αυτούς που συνέβαλαν τελικά στην καταστροφή του. Υπήρξε ένας από τους πρώτους που επισκέφθηκε τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και κατέγραψε ειλικρινείς, σοκαριστικές και χωρίς λογοκρισία μαρτυρίες για τον ναζισμό από ανθρώπους που έζησαν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Εξαιρετικά διεισδυτική η μελέτη του, φυσική εξέλιξη μιας εικοσαετούς συγγραφικής και ερευνητικής εργασίας όσον αφορά το Γ΄ Ράιχ, εξετάζει την προσωπικότητα και την ψυχοσύνθεση, τη φύση της απήχησης του Χίτλερ και αποκαλύπτει τον ρόλο που διαδραμάτισε το υποτιθέμενο χάρισμά του στην επιτυχία του.

Παρότι το βιβλίο του Λόρενς Ρις αφορά αποκλειστικά τον Χίτλερ, δεν παύει να είναι απολύτως επίκαιρο στην εποχή μας. Η επιθυμία να ακολουθήσουμε μια ισχυρή προσωπικότητα σε περιόδους κρίσης, ο διακαής πόθος να βρούμε κάποιο νόημα στην ύπαρξή μας, η οιονεί λατρεία «ηρώων» και «διασημοτήτων», η δίψα για λύτρωση και σωτηρία, όλα αυτά παραμένουν αναλλοίωτα στον κόσμο μας και μετά τον θάνατο του Χίτλερ, τον Απρίλιο του 1945.

*Laurence Rees,
Το σκοτεινό χάρισμα του Αδόφου Χίτλερ,
Εκδόσεις Πατάκη, 2016, σελ.: 392.