Σκιάθος: Ξαναζωντάνεψε η Φόνισσα 111 χρόνια μετά

Η Φόνισσα, ένα από τα καλύτερα έργα του σκιαθίτη συγγραφέα Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Παναθήναια το 1903, έγινε όπερα από τον Γιώργο Κουμεντάκη, μετά από παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και θα παρουσιαστεί στις 19 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής, σε λιμπρέτο Γιάννη Σβώλου, σκηνοθεσία Αλέξανδρου Ευκλείδη και σκηνικά Πέτρου Τουλούδη.
Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιήθηκε στη γενέτειρα του κορυφαίου Έλληνα λογοτέχνη, συμπόσιο από την ΕΛΚ σε συνεργασία με τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Η Σκιάθος».

Στο κατάμεστο ανοιχτό θεατράκι στο Μπούρτζι, μπροστά από το "Δασκαλειό" όπως ονομάζει ο Παπαδιαμάντης το σχολείο στο οποίο φοίτησε, ακούστηκαν για πρώτη φορά αποσπάσματα από την νέα όπερα του Κουμεντάκη, ενώ για το έργο μίλησαν η καθηγήτρια Φιλολογίας Γεωργία Φαρίνου-Μαλαματάρη, ο μουσικοκριτικός Γιάννης Σβώλος, ο Γιώργος Κουμεντάκης, ο Μύρων Μιχαηλίδης, ο Αλέξανδρος Ευκλείδης και ο Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Σκιάθος» Θοδωρής Τζούμας.

«Άφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φραγκογιαννούς, φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική. Προσπάθησα, λοιπόν, να πλησιάσω τις κρυφές πτυχές μιας ψυχοπαθολογικής, ψυχονευρωτικής; δυναμικής; αυταρχικής; σίγουρα σύνθετης προσωπικότητας που παίρνει μορφή μέσα από την συγκλονιστική λογοτεχνική προσέγγιση του μέγιστου Παπαδιαμάντη. Πολύ συχνά μάλιστα, σβήνει η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πρωταγωνίστριας και συγγραφέα και γίνονται μέσα μου ένα και μόνο πρόσωπο. Όσο καιρό έγραφα τη Φόνισσα, προσπάθησα να ξεχάσω την εξωτερική της εμφάνιση, την ηλικία, τα χαρακτηριστικά του προσώπου της και να στραφώ, να φτάσω το νου που, όπως λέει ο Παπαδιαμάντης, “ψηλώνει”» είπε ο συνθέτης του έργου Γιώργος Κουμεντάκης και συμπλήρωσε: «γιατί η Φραγκογιαννού-Φόνισσα σήμερα; Τι είναι αυτό που τη συνδέει περισσότερο με την σημερινή πραγματικότητα; Νομίζω η έλλειψη αγάπης. Έχει δει να υψώνεται γύρω της ο φόβος, το ψέμα, το μίσος, η απελπισία, αλλά όχι η αγάπη. Δεν υπάρχουν όνειρα, μόνο εφιάλτες. Η προβολή της παντοδυναμίας πάνω στους αδύναμους, ανήμπορους ανθρώπους για μια ζωή χωρίς νόημα και η ίδια απέραντη μοναξιά, τότε και τώρα».
Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Μύρωνας Μιχαηλίδης μιλώντας για την προτεραιότητά του να τονώσει την ελληνική λυρική δημιουργία, τόνισε: «Ο Γιώργος Κουμεντάκης αξιοποιεί στο συνθετικό του έργο σημαντικές τάσεις της σύγχρονης διεθνούς μουσικής δημιουργίας, συνδυάζοντας τις με χαρακτηριστικά ελληνικά παραδοσιακά ιδιώματα. Αυτό είναι που του εξασφαλίζει ήδη μια αναγνωρισιμότητα ύφους- ζητούμενο και πολλές φορές ανέφικτο τελικά από πολλούς σύνθετες, που εγκλωβίζονται στον ακαδημαϊσμό ή τον μανιερισμό, αυτό που χρειάζεται ο δρόμος της μουσικής δημιουργίας στη χώρα μας. Και αυτό είναι που θέλει να ωθήσει, να ενισχύσει και να αναδείξει, μέσα και από αυτή την ανάθεση, η Εθνική Λυρική Σκηνή».

Ο Γιάννης Σβώλος, που έγραψε το λιμπρέτο της νέας όπερας, στην ομιλία του με τίτλο "Η Φόνισσα: από τη νουβέλα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στην όπερα του Γιώργου Κουμεντάκη", μίλησε για την μετουσίωση του λογοτεχνικού κειμένου σε λιμπρέτο, σημειώνοντας: "Όταν γύρω στο 2009, πρότεινα στο Γιώργο Κουμεντάκη τη σύνθεση μιας όπερας επάνω στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, δικό μου κίνητρο ήταν το ενδιαφέρον για τον θερμό ψυχολογικό πυρήνα της νουβέλας, η αναμέτρηση με τις συσσωρευμένες φορτίσεις του εμβληματικού αυτού έργου στη διαχρονία και η περιέργεια να το δω και να το ακούσω μελοποιημένο σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα. Όλ’ αυτά ξεκίνησαν από το συναγερμό που προκάλεσε μέσα μου η παρακολούθηση της Γενούφας του Γιάνατσεκ στο Φεστιβάλ του Γκλάινμπορν στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Αυτό που επιχειρήσαμε να δημιουργήσουμε, ο καθένας στο δικό του πεδίο, ήταν μια σύγχρονη Literaturoper. Δηλαδή μια όπερα απ’ ευθείας βασισμένη σε ένα λογοτεχνικό έργο".

«Για έναν σκηνοθέτη όπερας είναι εξαιρετικά σπάνιο να δουλεύει πάνω σε ένα έργο του οποίου ο συνθέτης βρίσκεται εν ζωή. Από την άλλη ένα νέο έργο που δεν έχει ποτέ ξανά παρουσιαστεί, ούτε ηχογραφηθεί, ούτε έχει πάρει μια συγκεκριμένη μορφή, ενέχει μεγάλες δυσκολίες και κινδύνους για τον σκηνοθέτη που επιχειρεί να το φέρει επί σκηνής", είπε ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Ευκλείδης, αναφερόμενος στις προκλήσεις που προκύπτουν από την σκηνοθεσία ενός νέου έργου όπερας.
Η καθηγήτρια Γεωργία Φαρίνου - Μαλαματάρη, ανάλυσε το έργο του συγγραφέα, τονίζοντας ότι "Η Φόνισσα είναι το κορυφαίο έργο του Παπαδιαμάντη που έχει διαβαστεί με πολλούς τρόπους θεολογικά, ψυχαναλυτικά, κοινωνικά».

Στην όπερα του Γιώργου Κουμεντάκη τη Φραγκογιαννού ερμήνευσε η μέτζοσοπράνο Ειρήνη Τσιρακίδου, τον ρόλο του Αστυνόμου ο Νίκος Στεφάνου, της Κρινιώς η Νίκη Χαζιράκη και του Ειρηνοδίκη ο Βαγγέλης Μανιάτης. Συμμετείχε παραδοσιακό πολυφωνικό σύνολο αποτελούμενο από την Ειρήνη Δερέμπεη, τη Μαρία Μελαχροινού, τη Μάρθα Μαυροειδή και τη Μαρία Κώττη. Το ενόργανο σύνολο διεύθυνε ο αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου και αποτελούνταν από τους Νίκο Νικόπουλο (Φλάουτο), Γιάννη Σαμπροβαλάκη (Κλαρινέτο) και Κώστα Ράπτη (Μπαγιάν).

Η συνύπαρξη των παραδοσιακών στοιχείων με την κλασική φόρμα, σε συνδυασμό με τη δύναμη του κειμένου, το οποίο επεξεργάστηκε εξαιρετικά η μουσική σύνθεση, έδωσαν ένα αποτελέσμα που συγκίνησε τους θεατές και καταχειροκροτήθηκε.

Οι καλεσμένοι στο συμπόσιο είχαν επίσης την ευκαιρία να δουν από κοντά τη σπηλιά της Φόνισσας και το βράχο όπου η Φραγκογιαννού πνίγηκε, «το πέραμα του Αγίου Σώστη, εις τον λαιμόν τον ενώνοντα τον βράχον του ερημητηρίου με την ξηράν, εις το ήμισυ του δρόμου, μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης" όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Παπαδιαμάντης, καθώς και να επισκεφθούν το σπίτι του συγγραφέα που συντηρείται όπως και η μνήμη του έργου του από την δουλειά και το μεράκι του Πολιτιστικού Συλλόγου "Η Σκιάθος" και ιδιαιτέρα του προέδρου του Θοδωρή Τζούμα.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ